«Илчи»-маслихIатчи

Инт – аьрщи ххираминнал чIун

ДуркIунни инт, ахъру, багъ-бахчарду буминнан, аьрщи ххираминнан къайгъурду, кушурду чIяву шайсса чIун.

Аьрщарахасса аякьа, къуллугъ – му къабигьасса, жаваблувшиву дусса даву дунугу, цуксса къатIааьнни чIивисса гьаннарая дурксса кIурхлий тамаша буллан, гьантлия гьантлийн хъунна хъанай най, цIакь хъанай, щюлли хъанахъисса ххяххиялух буруглан. Му къачIивисса захIмат бунугу, инсаннал цихара дуллалисса аякьалухлу, аьрщаравун бувтсса гьаннарал ххуйсса бакIлахъия дулай, циятура махъра-махъсса ахънилсса риттуннин, гьанна батIиннин инсаннал дакI ва лякьа ххари дуллай.

Гьарцагу ахънилссаннул цилла-цилла хасият дунугу, бур цинявннун аьмсса кIанттурдугу. Мунийн бувну, банну цинявннан бучIи лякъинсса кунмасса маслихIатругу.

Ххуйсса кIурхру
хьуншиврул

[dropcap]Ч[/dropcap]Iявуминнал кIурхру (рассада) ххяххан дувайсса кIануну хъанай бур чIавахьулу, яни мунил чIаму.
Рассадалулсса булланнин чIавахьулттайсса ххярацлурду дащияра, цанчирча рассадалун чIаракIлу – душманни. ЧIавахьулттай ххярацулттив дакъанугу, миччалу бявкъусса бухьурча, рассадалущалсса ящикIирттал лув гъилишиврун аццив, духсса виргъан дилушара. Гьавалул температура 14 градусраяр яларай дагьан дитан къабучIиссар, акъарив рассада бюхъайссар зия хьунгу.

* * *
Рассада дугьансса тIахIни-кIичIулува яла дюхъ думи бур 100 мл. ва 500 мл. бусса чани къабуххай­сса стаканну, цалчинмуниву – гьанна цуппа бугьан, кIилчинмуниву – кIурх дурккун махъ ххяххия дизан дуван. Рассадалунсса хасъсса стаканнах арцу харж дуллайнияр цалчинмур стакандалун кIанай ишла бувара йогурт диркIмур ва кIилчинмунин кIанайгу бартлицIасса хъунма стакан.
Рассадалун куну машан лавсмур стакандалун цичIар дуллан къааьркинхьурча, йогуртрацIасса ва бартлицIасса стаканнал лув мюрщисса 3-5 ккутI дуккан аьркинссар. Ми бигьану дуккан бюхъантIиссар мяр, кIуну ягу хъунмасса ххала­ххи кIири бувну. Миннул кумаграйну ххяххиярттал мархрачIан ххишаласса гьава биллантIиссар, ххисса хъатругу миву лахъи къа­лаглантIиссар.

* * *
Аьрщаравун бичинсса гьанна хIадур баврил кьяйдарду чIярур. Миннувату яла бигьамургу дур марганцовкалул щинавун бичаймур кьяйда. Амма шиккугу хъамамабитари машан лавсъсса гьаннараву бикIайшиву бугьаннин хIадур був­сса, кьавкьун бугьан багьлагьисса гьаннагу.
Хьхьувайния кIюрххилнин гъилисса щинаву кьабитияра гьанна. Хъиривмур кьини, бугьланнин, хъавтсса ягу щинаву къабивхьусса, кьавкьсса гьанна битияра 2-3 ссятрай чансса ранг дурсса (хъункIултIутIул рангирайсса) марганцовкалул щинаву. Бивгьуну, марцIсса кьаркьсса аццуй битияра 10 минутIрайсса. Муния махъ бучIиссар бугьан гьанна.

* * *
Агарда гьанна ххуйшиврий дакI дарцIуну бухьурча, ца-ца стакандалуву бугьияра ца-кIива гьанна. Щак-щук бухьурча, бугьияра мукьва-ххюва, яла, ххявххун махъ, ххуймур, цIакьмур кIурх дитаншиврул.

* * *
ЧIиримур тIахIнилува хъуннамунивун дизан дурну махъ рассада, ххуйну щингу дуртIуну, ца-кIива гьантлийсса баргъ къабагьлагьисса кIанай дитан аьркинссар.

* * *
Рассадалийн щин мугъаятну дутIин аьркинссар, ца чулуха аьрщи аьркинссаксса хъартуну дикIанну, вамур чулухагу ххишаласса хъатру мархрачIан гьава биян буван дахкъачинну, мархрал азарду сукку къахьунну. Рассада чIириссаксса щингу миннун чIярусса аьркин къашайссар.

* * *
Рассадалийн щин нюжмардий 1-2 дуртIуну хъинссар, ххуйну мархрачIан дияннин. Хъиннува хъинссар щин, стаканнавун къадуртIуну, стаканнал лув дирхьусса тIахIнилувун дуртIуну, мархрал цанна аьркинссаксса хъатру ласуншиврул.

* * *
Пурх учай шушлува рассадалийн гьарца кьини чан-чанну щин пурх тIурчагу хъинссар.

* * *
Рассада дусса тIахIни гьарца кьини 180 градусрал кIура даен дулларча хъинссар, чани бунийн кIура даллай, ххяххия дарккуну ххяхлай къадачиншиврул.

* * *
Рассада оьргъашиврул шамийлла дуччин дурну хъинссар: кIурхру дурккун махъ, цамур тIахIнилуву дургьуну 2 нюжмар хьуну махъ ва тIахIнилува аьрщараву (ахъуву, дачалий) дугьан хьхьичI.

* * *
Интнил гъилисса гьава цалий бавцIуну махъ рассада, сисиншиврул, ларкьусса балкондалийн ягу ларзулун дуккан дурну хъинссар, ца-кIира нюжмардул лахъишиврий чIавахьулугу къатIитIлай. Махъ бучIиссар форточка тIитIлан, дяхтта байбивхьуну, 15, 30 минутIрайсса. Рассада дачалийн «дизан дуван» нанисса гьантрай чIавахьултту дяхттагу, хьхьувайгу тIивтIуну битан аьркинссар, ми дяхттасса бургъил къяртрайн, ультрафиолетрайн, хьхьурайсса дюхлулийн аьдат хьуншиврул. Мукун сасан дурсса рассада аьрщарал бигьану ласунтIиссар.

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал