ОьрчIал дакIурдичIансса ххуллу

Ларгсса шинал республикалул даражалийсса личIи-личIисса батIавуртту, конкурсру ва форумру чан къавхьунни. Миннувух гьурттугу хьуну, хьхьичIунсса кIанттурдан ва цIардан лайкь хьуминнавух жула лакгу чансса бакъая.

Жулгу мурад бия, микку лайкь хьуминнащалгу кIул хьуну, муния гихунмай жула кказитрайхчин миннал хIарачатирттая буккултрахьгу буслансса.

Аминат Каримова

Гъалгъалул ва кIулшилул иткъа­ххяхлахисса, сикъавсусса ва психикалуцIун дархIусса аьйрду дусса
оьрчIащал тIуркIулул журалий­сса дарсру дихьлансса ва миннал нитти-буттан психологиялул кумаг буллан­сса кабинет тIитIинсса проектраха зузисса ппурттуву бугу-бувчIуна жулла рес­публикалий чувкIуй му журалул проект щурущи дан ттигу щилкIуй бакIрайн
лавсун бакъашиву.

Уттигъанну хьусса ттулмур аьрххигу багьуна ЦIу­­сса шинал байрандалул хьхьичI гьантрай республикалул бакIчинал грантру дурххуминнал шадлугърай гьурттуну бивкIсса, 19-мур садикрал хъунмурну зузисса, Каримова Аминат Мяъсудлул душ ялапар хъанахъисса Буйнакскалийн. Ванил садикрай зузисса цила пишакартуращал архIал цачIу сакин дурсса «Мюрщисса шаттирдайну гьартасса дунияллийн» тIисса арт-терапиялул проект лайкь хьуссар кIулшивуртту дулай аралуву ДР-лул БакIчинал грантран. Ва ххаришивручIан бияннингу Аминатлун, цила хиял дузрайн буккан баншиврул, мадара захIмат бишин багьну бур. Цумур-цагу идаралул бюхъу-хIарачат – ганил каялувчинал бия­лалуцIунссагу иш бушиву бувчIлачIисса зат бур.

Залму АьбдурахIманова
[dropcap]Б[/dropcap]увну бур Аминат Ккуллал шяраватусса Маммаев Мяъсудлул ва Ххадижатлул кулпатраву. Вайннал кулпат Буйнакскалий ца яла сий дусса, тай шиннардий лакку щархъая Буйнакскалийн дуклан бувкIсса чIявусса жагьилтуран, миннал нитти-буттахъан цащава бан шайсса кумаг бувсса, мукъуйну ва насихIатрайну мудангу чIарав бивкIсса, цIанагу хIурмат-бусравсса кулпат бур. Буйнакскаллал шагьрулий бусравминнавухсса Маммаев Мяъсуд, аьпа бан цал, зий ивкIун ур Учебно-курсовой комбинат­рал хъунаману, Ххадижатлулгу 25 шин дурну дур Буйнакскаллал педагогикалул училищалий биологиялул, географиялул ва захIматрал дарсру дихьлай.

Аминат, Буйнакскаллал медициналул училищагу къуртал бувну, дуклан бувххун бур Да­гъусттаннал педагогикалул университетрал байбихьулул классирттал факультетрайн. 1991 шиная шинмай ва зий бур кIулшивуртту дулаврил аралуву. ЗахIматрал ххуллугу ванил байбивхьуну бур МахIачкъалаллал оьрчIал садикрая. Буйнакскалийн зана хьуну махъ зун бивкIун бур шагьрулул кIулшивуртту дулаврил управлениялий, миччагу ва хIакьинунин зузисса 19-мур садикрал хъунмурну зун тIайла бувккун бур. Сайки 10 шин ххишалагу хъанай дур ванил ва къуллугърай зий.

«Доступная среда» тIисса федерал программалийхчин
итадаркьусса арцух машан ларсун дур кабинетраву
дишин­сса коррекциялул оборудование,
оьрчIру тIуркIу тIунсса игрушкартту ва матахI

— Аминат, оьрчIацIун бавхIумур пиша хъинну жаваблувсса пиша бур. Ци савав хьуна грант ласунсса проектраха зун дакIнийн багьан?
-Жул садик, ца кIюрххия ахттакьуннин нину-ппу хъирив бучIаннин оьрчIах аякьа дуллалисса идара бакъассагу, оьрчIал кIулшивурттал, пагьму-гьунардал ялув бавцIусса, сурат дишин, канил мюрщи давур­тту дуллан, къавтIун бизан, балай учин лахьхьин буллали­сса ца центргу хъанахъиссар. ЧIумуха лавхьхьуну зуншиврул ттун багьлай бия, жучIавасса оьрчIал цIуллу-сагъшиврул тагьар кIул дурну, къуццу буллан. Ва масъалалуха зий буна, чIалан бивкIуна оьрчIаву чансса бакъашиву гъалгъалул ва кIулшилул иткъа­ххяхлахисса, сикъавсусса ва психикалуцIун дархIусса аьйрду дусса. Бия миннавух аутизмрал къашавайсса оьрчIругу. Ва хъин дан захIматсса, оьрчI цавуна цува лавгсса, цалла дуниял дакъа, цамунивун уххан сикъа­сласисса психикалуцIун дархIусса азарди.

ТтучIава зузисса лавайсса даражалул пишакар, психолог, цуппагу КIубратусса лакку душ, Аьвдулкьадирова Зайнаблущал пикри хьуна унгу-унгуну му проектраха зунсса. Интернетравух буклай, чил хIукуматирттай укун­сса оьрчIащал цукун ци журалий зий бурив ххал буллай бивкIру. БакIрайн дагьуна Швециянал садикирттаву, игрушкартту ишла дурну, оьрчIру сасан буллалисса, хъит учин буллалисса дарсирдал метод.

Муниха зузиссаксса хIаллай, ялу-ялун мукIру хъанан бивкIру, мяйжаннугу, проектрал каширду гьарта-гьарзасса душиву. Ахиргу, «Лекотека» (швед мазрай «игрушкарттал къатта») тIисса оьрчIащал тIуркIулул журалий­сса дарсру дихьлансса ва миннал нитти-буттан психологиялул кумаг буллансса кабинет тIитIинсса проектраха зун бивкIру. Ваниха зузисса ппурттуву бугу-бувчIуна жулла республикалий чувкIуй му журалул проект щурущи дан ттигу щилкIуй бакIрайн лавсун бакъашиву. Жу цалчинмиру Буйнакскалийгу, щалла респуб­ликалийгу ва даву дан бакIрайн ларсъсса.

Проект щурущи даншиврулгу ттун, хьхьичIва-хьхьичI кабинет тIитIинсса кIану лявкъуну, муниха зун багьлай бия. Жул садик шагьрулул ца яла бухсса, хьхьичIавасса идара бухьувкун, гьарза-гьарташиврул чулуха ссу­ссукьусса, кабинетру биял къахъанахъисса бур. Мунияту пикри хьуна, хьхьичIва вентиляциялул оборудование диркIсса, заллу-зал акъа кьабивтун бивкI­сса къатта бакьин буллай байбишин. Жул хиял бувчIусса, шагьрулул администрациялул хъунаманал ва шагьрулул цаймигу хасъсса къуллугъирттал каялувчитурал хъунмасса кумаг бувна жун га кабинет дузал бан.

Муниха зий бунува, жу хIарачат буллай бивкIру жулла проект «Доступная среда» тIисса федерал программалийнгу дутан. Жул чIарав бавцIуна ва ппурттуву республикалул КIулшивуртту дулаврил ва элмулул министерствалул пишакарталгу. Федерал программалийн дуртун махъ итадаркьусса арцух машан ласарду кабинетраву дишинсса коррекциялул оборудование, оьрчIру тIуркIу тIунсса игрушкартту ва матахI, методикалул литература ва цаймигу ишла дуллансса затру. ХIасил, кабинет оьрчIру кьамул буллай, низамрай зий буссар.

— Аутизмрал къашавай­сса оьрчIру чIяву хъанай бур тIий медициналул зузалтгу бур. Зул садикрайн къабагьайсса, шагьрулул цайми оьрчIругу кьамул бансса ихтияр зухь дикIантIиссарив?
-ТIайлассар, проектрал мурадгу хъунмурчIин муна мури. Ца жула оьрчIан дакъа, тиха-шиха жучIан бувцуну букIлансса оьрчIанссагу шартIру дузал даву. Мисалдаран, нитти-буттаща бюхъантIиссар 3-4 ссятрай нантIисса жул тIуркIулул журалийсса дарсирайн оьрчI бувцуну букIлан. Шиккува кIицI банна, кулпатраву къашавайсса оьрчI бухьурча, чара бакъа психологиялул кумаг аьркинсса категориялувун миннал нинухъругу багьлагьишиву. Мунияту шикку миннащал ихтилатру буллансса психологгу икIантIиссар.

-Мукун ляличIисса оьр­чIащал зунсса пишакартал биялну бурив зучIа?
-Му масъалагу жул ца «цIуцIи кIанур». Укунмагу кIулшивуртту дулай аралуву за кIулсса, итххявхсса педагогтал, пишакартал биял къахъанахъисса заманнай укунми оьрчIащал зунсса пишакартал лякъин захIматну бур. Хаснува жул Буйнакскалий, харжру мюрщину буну, жагьил­сса тарбиячитал, психологтал зун ччай бакъар. Мунияту ва дурххусса грантрал кумаграйну дучIансса арцу ишла дан ччай буру му масъалалун. ХIасил, жура бакIрайн ларсмунил дайдихьу цалсса тIайлабацIулийн умуд бишин ччисса дур.

— Барчаллагь, Аминат! Барачатсса хьуннав зул проектрал дайдихьу!