Дяъвилул цIараву дурсса чичрурду

Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъви байбивхьусса чIумал сакин бувну бивкIссар Дагъусттаннай 503-мур битултрал полк.

Полкрал санитар взводрай каялувшиву дуллай бивкIун бур МахIачкъалалиясса 24 шинаву­сса медициналул къуллугърал лейтенант Евдокия Куценко. Дяъвилул шиннардий ванил бачин бувну бивкIун бур дневник. ЧIярусса шинну ларгун махъ дневникрай чивчумур бивщуну бивкIун бия Дагъусттаннайсса цумурдив ца кказитрай. Я цIа, я дата дакъасса му кказит яхьуну бур ттучIа.

Евдокия Куценкол чивчумунивасса ца парча гьан буллай ура «Илчи» кказитрайнгу, лаккучунацIун бавхIусса буну тIий.

«Ва иш хьуна 1941 шинал июль зуруй. Зимовники тIисса станциялия най гьантлун 60 км. ритарду жу. Лах, кIиришиву дия, жувагу хъинну бувххун бияв. Окопирттаву кIучI хъанай, най бивкIру. Лер­ххун дуркIун немецнал самолет, гьаваллаву гьалайгу диркIун, ма­хъуннай ларгунни. Чансса хIаллава жул саллатI бусса кIанайн душманнал минометирттал цIу дирхьунни. Гьарзат хIала дурххунни. ПуркIу, лах, янсаврал ва оьттул кьанкь. Жула бакъасса инсантал жул окопирттачIан левчуну найгу бивкIун, кьатI шайва. БацIаву дакъа битлай бия жул пулемет. Ца ппурттуву ттун ххал хьунни каниву гранатагу дургьуну левчусса 1-мур пулеметирттал роталул командир, лаккучу Идрис Абакаров. Ванал муданма хъяхъисса яру сситтулну бия. «Гьурра!» тIий командирнал хъирив душманнайн гьужумрай бавчунни аьралиталгу.

Баллай бия щавурду дирминнал цIунцIу. Авлахърайх тихунмай ва шихунмай лечлай, щавурду дахIлай, ка хъирив къалаллай бура нагу. Душман 12 километралул махъунай ищун унни жуламиннал. Бувччунни ливтIуми. Миннавух кIия командиргу ия: капитан Макаров ва лапва жагьилсса связьрал хIаписар, лейтенант Лена Близнюк. Дяъви байбишин хьхьичI 10 классгу къуртал бувну, Влади­ккавкказрай институтравун, геологиялул факультетрайн, уххан ччай ивкIун ур ва.

… Авлахърайсса кIяла тIутIив рирттуну на миннал гьаттай дишав. ЛичIи хьунни жуяту цалчин­сса аьрали дустал. АьтIун ччай бия, амма макь дакъая. Дия къюву ва душманнайнсса сси. КIюрххил жу гьужум барду. Хьхьувай разведчиктурал баян бувна хIав немецнал танкру кIучI хьуну душиву. Майор Дурневлул, ротардал командиртал бавтIун, лейтенант Абакаровлул группалийн тапшур бунни, 20 инсангу увцуну, кIива станковый ва мукьва канил пулеметгу лавсун, переправалул урчIа чулуха душман хъяврин ансса гьужум бан. АцIния ххюра минутIрава Абакаровлул кьюкьа переправалучIан дарчунни, нагу миннащал. Немецнан жу щуркIал хьуну цIу тIиртIунни. Жун ххал хьунни Дурневлул кьюкьа хIаллил чулухуннай ларгшиву. Цаппара немецнал танкарду жул чулиннай дарчунни. Ттун ччай бия аьрщаравун буххан, къюкI бакьин, тIааьн бакъасса танкардал гусеницардал ххяр-ххур къабаяншиврул.

ЦIунилгу гьарзат хIала дурххунни – битавуртту, леххавуртту, мотордал ххурхху, пIякь учавуртту…

Ххюра танк дарцIунни жул окопирттал хьхьичI. На зурзу тIий бияв, амма, бувккун окоправа, щавурду дахIлан бивкIра. Щавурду дирсса 8 инсан ия. ЛивтIусса ба­къая. Ва хъунмасса талихIри.

КIюрххицIунмай Донец лахълай байбивхьуру.

… Батальон баранбал талай дия. Душманнал танкардал колонна, жугу жуламинная буцан бувну, жу бусса кIанайн дурххуна. Танкардава битлай бакъая. Миннул мотордугу ххурххутIи бувну, жул окоп­ру кьа дуллай дия. Ца-ца кIанай каруннай хIала буххайва душмангу, жуламигу. Лейтенант Абакаров тIитIи авкьуну немецнал пехоталийн пулеметрава цIу дирхьуну ия. Улукьаврил ванан махъату нанисса душманнал танк хIисав къархьуна. Танкрая ххявххуна немецнал хIаписар, Абакаров га цIана кIураавуна. Ццах кусса немецнал кару гьаз дурна. Лув-ялув бивтсса ккуллардал немец увтуна. Танк, оьккисса чIугу бувну, Абакаровлул ялтту ларгуна. Ццаххандарал ттул яиттарцIан хьуна. Танк ларгуна, хъирив, кьусгу бикIлай, немецгу левчуну най бия. На ххярклий АбакаровлучIан гъан хьура. Га лякьа лавайну агьну ия, ччаннурив ккуччу бувну бия. Цува лейтенант сагъну ия. Оьттул гъулургъусса ва аьрщаравух дурксса лажингу гьаз дурну, къиялий увкуна:

— На цIана ивчIанссара… Ина на увкумур ттул ниттихь бусан аьркинссар. Нину МахIачкъалалив дуссар… Буси ттун Ватан ттула оьрмулияр ххирашиву… Ва ссятгу ттул ниттихьхьун дула… На бивкIулия нигьа увсун акъара. Укун тIий ивкIшивугу буси. Баллай бурив, на хIайп тIий акъара…

Мукунгу увкуну, цала пулухгу бивхьуну, ттупанг бивтуна.

Тиха-шиха танкирдал ххурхху баллай бия. Лагмара аьрщи ччур­ччуну ва оьттул гъулургъуну дия. На бавчура биту-ххитулул чIурду бунийн, тай жулами бухьунссар…

Каспийск шагьрулул хIурмат лавайсса гражданин, аьраяллил элмурдал доктор, генерал-майор Герман Кириленкол «Война у порога Дагестана» тIисса луттиравасса ва чичру «Илчилийн» гьан дурну  дуркIунни Аьзи­ев Исял.

ХIадур бувссар
А. Аьбдуллаевал