Аьзизсса уссу дакIнийн утлай

УрчIах Юнусов Закарижа. 1995 ш.

ХIурмат бусса «Илчи» кказитрал редакцияй! На ссавур духларгун ялугьлай бикIара жула «Илчилул» гьарца номер бучIаннин, гъирарай буккара кказитрай бивщумургу.

Хъинну ччива ттунма ххирасса кказитрай Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий талай ивкIсса ттула уссиясса чIиви-хъунсса хаваргу бивщуну.


Ттул уссу Юнусов Закаржа увссар 1926 шинал декабрь зурул 18-нний, Ккуллал райондалийсса Къичурлухиял шяраву. Жул буттал ппу Къишттили­хъул тIисса хъинну цIанихсса агьлу-авладраясса инсанни, ЦIувкIрав щар хьусса Къишттилихъал душнил ва ЦIувкIуллал ОьрбакIуйхъал Кьадинал арсри.
Буттал нину Ххадижатгу Къиш­­­ттилихъаясса Султан­хIуйн­нул душри. Юнус ва Ххадижат ссурахъал бивкIссар. Хъунив хьуну махъ вайннал цаннахь цаннал тIий бивкIсса балайрду ттухь ниттил бусайва. Ттун ми цIанагу дакIний бур:

Ханнал аьрайн къалавгсса,
Ярагъ бахIин къакIулсса,
На навагу чIивисса
Ттул цибанна, ххуйсса душ.

Ханнал аьрайн къалавгсса,
Ярагъ бахIин къакIулсса,
Инава чIивинагу,
Ттун ина ччисса ура.

Буругарча, гьакьри тIар,
Гъан хьурча, кьисасри тIар
Урав цукун къачиви
Жан аьзизсса ссурахъуйхь.

Жул нину ПатIима, Айдал Аьвдуллагьлул ва ПатIиматлул душ, Ххелла МахIаммадхъал тухумраясса диркIун дур. Вайгу махъ нани­сса, ятти-гъаттарал заллухъруннаясса бивкIун бур.
Жул ппу Ибрагьин, Ибай учай­ссия, кулпатраву чIана-чIивима арс ивкIун ур. Колхозру дуллалисса чIумал, дуллуну дур колхозран 360 бакI бусса мюрш гъаттарал газу, 2 ниц хъуру гъайчин аьркинмунищал, кIива ттизайсса оьл, бярчру хъиривсса, 1 балчан. Муная увну ур удаман.
1942-ку шинал, ятту зунттая арив бачин бувну, ттурзаннащал нанисса чIумал, махъун багьлагьисса чIиругу канил бувгьуну, пIайтIундалийн лавхъун най уна, ххуйну щяикIаннин дачин дурсса пIайтIундалия агьну, бархI цIун хьуну бур.

[dropcap]Ч[/dropcap]ара бакъашиврул цIуцIисса бурхIащал ятту биян бан лавгун ур.
Къутандалийн ияйхту, парализоват хьуну, яттугу ссил оьрчIайн тапшур бувну, увкIссар. Му чIумал мунан 35 шин диркIссар. Париж цIуцIаврил увгьуну, изан-занан къахъанай, дяъвилул чIумал духтурталгу бакъа, халкьуннал даруртту буллай ивкIун ур. 1943-ку шинал буттагу мукунсса тагьарданий унува, уссихь куну бур: «Ина комсомолданул хъунамара, инава рязину аьрайн уцара тIисса аьрза чича», — куну. Ттул бутта къашавай ур, ниттичIа мукьва мюрщисса уссу-ссу бур тIий унува, ва Юнусхъал, Къишттилихъал замана бакъар тIий, чичин увну ур. Нину-ппугу кьабивтун, 16 шин ва 5 барз хьусса оьрчI лавгун ур дяъвилийн. Му чIумал жул халкь бизан бувну бур Чачаннал аьрщарайн. 1945 шинал ца нюжмардийсса къашавайсса буттах урган увкIсса уссу ми бизан бувсса кIанттух луглай ивкIун ур. Нину шанма оьрчIащал захIматсса кIанай кьариртун, къагьанна махъунай тIий ивкIун ур. Амма ялагу къаивтун ур, дяъвилул лекьа-пIякьу бувсса шагьрурду буллан аьркинну бур тIий. Му Сталинградрайн гьан увсса чIумал, 1946-ку шинал, бутта ивкIуна.

Ттуяр хъунмур ссу Сакинат Хасаврайсса зунттал хъаннинсса интернатрай буссия, ххуйсса кьиматирттай дуклай буссия. Чачаннавун бизаву хъинну захIматсса хьу­ссар жул халкьуннан. Дугьансса хъуру хьун дан, вахIшисса мурхьру буклай, аьрщи марцI дуллай, дихлай ккакъавк къаливчIссар. Гъа­ттара ябан фермарду дан багьлай бивкIссар. Хъуру дуллай, дугьлай бивкIссар Ярыксу неххал тия чулийсса къурув оьрчIру ккуккулия личIан бувсса хъами, мигу 6-8 шинавусса цахъи хъуними оьрчIачIа кьабивтун. ЧIявусса хъами, цала оьрчIачIан ламу бакъасса не­ххайх най, неххал лавсъссар. Тийва гьантта бикIаншиврул дукра дан­сса 500 гр. (дачIи банка) шагьнал лачIал иникIмалул ца суткалийсса ласайва. ОьрчIру ккашилну буссар тIий, иникIмалувух урттугу хIала дурну, ххункIру бувну, ччурччу­сса тIаннул цIараву шавхьун, шаппай гьан буллай бивкIссар .
1948 шин дия. ЛачIал хъурунная вахIшисса уртту дурчIлан ни­ттихъан кумагран лагайва дуклаки оьрчIругу. Интернатрая бигьалагай кьини бувкIсса ттул ссу Сакинатгу ниттин кумаг бан лавгун, хъинну кIирисса бургъилух уртту дурчIлай бивкIун бур. БакI цIий бур тIий, гава кьини лавгун бур Хасаврайн. Интернатрай цIуцIисса бакIран кумаг бан къавхьуну, бивкIуну, лавсун бувкIуна.

Укунсса захIматшивуртту къушлий дунура, Сталинград цIу буккан буллай ивкIссар дяъви къуртал хьуну махъгу жул уссу. Му зана хьуссар так 1949 шинал инттухунай. КьюлтI учин къахъанай ия жула халкьуннайн дурксса кьини. Шяравугу колхозран кумаг аьркинну бия. Колхозрал председательну зий ия уссищал архIал дуклай ивкIсса ва аьрайн архIал лавгсса дус Кьурбанов ХIусайн-Рамазан. Вайннал пикрирду чIявуя, ччя-ччяни кувнначIа кув щябикIайва, дан-дитанмунил пик­ри буллай, маслихIат ккаклай.
Чув зий ухьурчагу, Закаржа бусравну икIайва архIал зузиминнан.

Зий икIайссия райкомрай Саркиев Валищал, Халилов Исмяиллущал ххуйсса шупир уну тIий колхозрая тIалав увну. Мукуна зий икIайссия исполкомрай Аьзиев Давудлущал, ХIусманов Аьвдулжалаллущал.
Домостроительный комбинатрай 15 зия хьусса машина, запчастругу цала карунних дурну, бакьин бувну тIий, Закаржа гьан увну ия Москавлийн ВДНХ-лийн.
Чув зурчагу, муная хъинну рязину бикIайва. Инсантуран кумаг бан чялишсса, цIими бу­сса, инсаншиврул бутIа буллу­сса ия. ИвчIаннин лагайссия дяъвилул ветерантуращалсса хьунабакьавурттайн, лагайссия дуклаки оьрчIащал хьунаакьин школарттайн.
Шиная шинайн чан хъанай бур дяъвилул ветерантал. Жула буржри миннал аьпа абад банмур буллан. Я Аллагь, дяъвилул чIу къабаяннав. Бивтсса баргъгу, някIсса ссавгу ссалчIав цIан лаган къаданнав.

Гулизар Дамаданова
ХIадур бувссар
А. Аьбдуллаевал