Чил кIанттайгу кьадрулий личIан

МахIаммад Сулайманов

ХIакьину чIявусса жула лак бур хьхьичIра цасса паччахIлугъсса Совет Союзрай яхъанай бивкIун, утти тIурча, дазул кьатIувмину, ялапар хъанансса кьисмат нясив хьусса. Мукунминнавасса ца ур жул Хьурттал шяравасса АьвдуллатIиплул арс Сулайманов МахIаммад.

Мукунми чIявуну цала гъан-маччанан ва шяравуминнан бакъа къакIулнугу бикIай. Мунияту, ттунмагу цайми шяраваллавасса кIул хьуну ччай, ттула шяраватумигу цайминнан кIулну бикIуча тIий, чичлай ура ва макьала.
МахIаммадлун ца шин хьусса чIумал, 1942-кусса шинал, ванал ппу дунияллияту лавгссар. Хъуними уссурвал (МахIаммад ур кулпатраву чIана-чIавама) Ахъверди ва Сулайман му чIумал буттащал МахIачкъалалив бивкIссар, хьхьувай школалий дуклай, дяхтта буттан кумаг буллай, дуссукъатлуву зий. Вайми оьрчIру ниттищал Лаккуй бивкIссар. Арулва класс къуртал бувсса шинал ва цачIана увцуссар Азирбижаннаву зий паракьат хьусса уссурваврал — Физули тIисса шагьрулийн. Тих МахIаммад хьхьувай дуклай, дяхтта цанна уссурваврая ссяткарнал сянат лахьлай ивкIссар. Тиччава лавгссар армиялийн.

[pullquote]…Гъалгъалувух Совет Союзрал Виричу Бу­гъанов ХIажинал увкуна: «Дагъусттаннай, чIявусса миллат бусса кIанай, республикалул хъунаману оьрус къаивтссаксса тикку низам къадикIантIиссар»…[/pullquote]

Аьрали бурж лахълай ивкI­ссар Германиянаву. Ттун дакI­ний бур ванал ниттичIан, Ами­натлучIан, армиялия барчаллагьрал чагъар бувкIсса. Ганий бия, неххавун оькьлакьисса немецнал оьрчI МахIаммадлул хха­ссал увну тIий, оьрчIал нитти-буттал ванахь барчаллагь тIисса макьала тихсса кказитрай чирчуну дуссия тIий.
МахIаммад чIивинийва хъинну кьянкьасса, гуж бусса икIайва: лачIун уккайва, путру гьаз дайва, сайки гьарца бяст-ччалливу хьхьичIунминнавух икIайва.
Азирбижаннай усса чIумалгу, армиялийгу, армиялия увкIун махъгу, ва хъинну спортрахун агьну ивкIссар. Армиялия ва зана хьуссар Аьлибайрам тIисса шагьрулийн – хъунама уссу АхъвердичIан. Ти­кку къуртал бувссар хьхьувай­сса дянивмур даражалул школа. Дях­тта зий ивкIссар тайннал ГРЭС-рай. ЛачIун уклай, хьхьичIунсса кIанттурду бувгьу­ссар цува усса шагьрулий. Ваная цимилвагу чивчуну бивкIссар Азирбижаннал кказитирттайгу. МахIаммадлуя хьуссар лачIун уккаврил спортрал мастер.

1966-ку шинал, дуснал оьв­тIий, Харьковрайн зун нану тIий уну, лавгссар тихун ва хIакьинунин тиккува уссар. Харьковрай ва зун ивкIссар уголов розыскрал инспекторну. Ва къуллугърая айивхьуну, ивссар хъунаманал хъиривчунал даражалийн. Пенсиялийн увкссар подполковникнал чиндалуву. МахIаммадлул тих ххуй-хъинсса дустал бия, миннавух – тиккува ялапар хъанахъисса лакгу. Нава 1979-ку шинал ца иширай Харьковрайн лавгсса чIумал, тикку хьунаавкьуссара Совет Союзрал Виричу Бу­гъанов ХIажинащалгу. На тихун лавгссияв МахIаммадлул хъунама уссу Сулайманнущал. МахIаммадлул, жун хъамалушин дуллалийни, ХIажинайнгу оьвкуну бия. Тайннал дянив ххуй­сса хIала-гьурттушиву диркIун дия. Та хьунабакьаврий ттун ца иш хъиннува дакIний ливчIуна. Гъалгъалувух ХIажинал увкуна: «Дагъусттаннай, чIявусса миллат бусса кIанай, республикалул хъунаману оьрус къаивтссаксса тикку низам къадикIантIиссар», — куну. Ттун му тIааьн къабивзун: «Зува, Дагъусттангу кьабивтун, Аьрасатнаву буну тIий урав ина мукун гъалгъа тIий?» – куссия на. ХIажинал, цакуну ттухгу урувгун: «Ургу, АьвдуллатIип, ттун вил ппу МахIаммад ххуйну кIулссия. Ина ттигу чIивиссара на тIайла уллан, оьрмулул бусантIиссар вихь ттул тIайлашиву», — куна. На танахь яла багъишла итигу увкуссия.

ХIажи ия хъинну хIал бавкьусса, лазилавкьусса, гьарца бувсъсса мукъул мяъна дусса ххаллилсса чув-адамина.
Тих МахIаммадлул хьхьи­чIунсса дусталну лакрал арамтал бия: Вилттащатусса Зиябу­ттин, Хъусращатусса МахIаммад ва мукунма цаймигу.
Ттунма цимилгу лаккучу-сянаткар бакIрайн агьссар, цала иширай Харьковрайн лавгун унува, аваралухун агьсса чIумал, цанма Хьуриятусса МахIаммадлул кумаг бувссия тIисса.
МахIаммадлуя чичинсса чIявусса ххуйсса бур, кутIа буллай, чIа чинна цIуллушиву, дуллалимуниву тIайлабацIу!

Нагу Хьуриятусса
АьвдуллатIип АьвдуллатIипов