Нанисса шинал ливчIми гьантри цукунни тIайла буккантIисса?

ЦIушинал щугълурду

[dropcap]Я[/dropcap]лату лагавай дур ца шин уттигу. Ва ппурттуву чIя­вуми, ччайнугу, къаччайнугу, бугьайнуккар оьрчIний кунмасса байрандалул хьхьичI гьантрай­сса асардал. ХIатта байраннах, аьдатирттах личIисса къулагъас къадуваймигума.

Зунма ччарча, вих хьияра Дякъил ттаттайн, байрандалул гьантрайсса караматшивур­ттайн, къаччарча, машару. Ччарча, ЦIушинал байрандалул хьунийн елка бишара, къаччарча, мабишару, ччарча, ккалли дувара 31-мур декабрьданул кьини байрандалун, къаччарча – укуннасса кьинилун. Амма гай яла байранну къаххираминнащагу календарьдануцIун къабакьин къахьунтIиссар, шинал цилла махъра-махъсса чIапIив дичлачишиврийн мукIругу хьуну. Ччайнугу, къаччайнугу, ялату лагавай дур ца шин уттигу.

КIи дяркъусса магъмун­сса чIун дунугу, пашман хъанан бикIай чIун дакъар. ЦIусса шин дучIаннин ливчIсса цаппарасса гьантригу аьркинссар шайссаксса мюнпатну бичин, лирчIми давурттугу щаллу дурну, дан къархьумунил ялувгу пик­ри бувну, ялуннин дуванмунил пIаланну дичин.
Ччянира пахъ дагьунни дачардалмур сезон, хъиривмунийнсса чIунгу уттигу диялсса дур. Ччяни цIан лакьай, кьатIув – марч, дяркъу, цал ххишалану кьатIув буклан къаччисса, кIукIлусса дивандалий ягу креслолуву, ялун гъилисса пледгу дуртун, рахIатну щябикIай чIун, пикрирдай-щугълурдай.
Декабрь зуруйну кIи дайдишай ва шин къуртал шай. Декабрь бучIир ккалли буван цIусса шинавунсса чIавахьулттингу, цивунгу, мугъаятну бакъасса, ххаринугу буруглан аьркинсса.

ЦIушинал маслихIатру

Бюхъай щил-бунугу вай ххару ахIмакьшиврухун бишин, ссан аьркинссар дурмуния, данмуния ихтилат буллан учингу. Амма данмунил, дурмунил ялув пикри къабувайсса инсан ккалли уван бучIир цува чунай ва циван наниссарив къакIулсса ххуллул­ссаннан. Жула гихунмайсса ххуллу ххуйну, мяълумну чIаланшиврул, цал-цал аглан хьуну, жува чун бивссарув, цумур кIанттай бяйкьуссарув, ци дакъа дурссарив ва ци ляркъуссарив – вай цимурцаннул ялув пикри аглан баву чара бакъа аьркинсса иш бур.

Ссахар зунтIисса декабрьданий?

— Щаллу бувара арцулмур масъала: зула къатлухсса, щинах-ттукIрахсса буржру ла­хъияра, цIусса шинавун «нульданийсса» счетчикирттащал бу­хханшиврул.
— Къатри мурахас бувара зунна аьркин къашаймунища: янна-ка, тIахIни-кIичIу, ичIаллил матахI, мебель, ци дикIу. Дулара ми миннух мюхтажминнан, ми бусравну ишла дулланминнан. Мунийну зу зула къатригу гьарта-гьарза бувантIиссар, хъиншиврул ххуллийсса давугу дувантIиссар. Аьркин да­къамунил дурцIусса чIамурдал, ишла къадуллалимунил инсаннал хIал, гуж чан хьун буллали­ссар. Мунияту марцI бувара зула къатри аьркин дакъамуницIа. Къатлуву зунна ххирамур, зулва яру ххари буллалимурди дикIан аьркинсса.
— ХIасул дувара къатлуву байрандалул тагьар, хIатта зува ЦIушинал байрандалийн иман дирхьуну бакъанугу, елка бишинсса пикрилий бакъанугу, кIинттул къатраву ичIаллил, байрандалул, макьу дакьаврил тагьар хIасул дуванмур чIярур цIанасса чIумал ттучаннай.
— Ялату нанисса шинал гьантрайгу мяш машару хъинсса давуртту дуван, щин-бунугу кумаг буван, чIарав бацIан.
— Зулва ялув бацIияра, зура канакимунил, цIушинал гьантрай дуканмунил, цIушинал байрандалия махъ экьиларгсса холодецраха къалахьхьиншиврул зува.
— МарцI дуккан дувара зулла дакIру. Къаччан бикIавуртту, цаманал хьхьичI зува тахсирлувну бусса кунмасса асарду, нигь-ццах, сси-загъ, дакI мяшшиву – вай маласари зущала цIу шинавун.

— Ларгсса шинал дурми давурттал хIасиллу дувара, дакI­нийн дичара зулла ххувшавур­тту, къатIайлабацIуну щаллу хьуми иширттал ялувгу пикри бувара, циваннив, цукуннив, ци диял къархьуссарив.
— Нигьа мабусару хияллая, хIатта цавайннал хияллавухсса пикрирду чIун оьнна гьан даврин ккалли байнугу. Мукунминнал хияллайн пIаланну дичаву учинссар. Цукун учирчагу, личIишиву дакъар, так ца кIанай къабавцIуну, дурмуний гьашиву къадурну, цIу-цIусса шаттирду ласлай хьхьичIунмай бачира. Цанчирча гай яла лахънийсса хияллугу укуннасса пIаланнаяр къачанну щаллу шайну тIий.
— Давурттаха, гьарца кьинисса леча-ххичалуха хъамамабитаванни бигьалагаван. Игьалагавугу гьарцаннал личIи-ли­чIисса дикIай: цавай лугу канихьну – дивандалий, гайми – кIинттулсса вацIлувух ягу паркиравух сайр буллай, цавай – бигьалагай ххал-ххалаххул давурттах, гайми – дукра дуллай, янна шюшлай.

ХIатта зулмур бигьалагаву шанашаву духьурчагума, му чIун оьнна гьан даврин ккалли мабувару. Ххуйну игьалавгсса инсанни ххуйну зунгу икIайсса. Бухханнин хьхьичI бигьалагияра.
— Буржру булун хъамамабитари, амма цIана ихтилат арцуя бакъарча, жува цайминнал хьхьичI щаллу къабувмунияр, жухьхьунма жува ягу цамана­хьхьун буллуну, бацIан къабувсса мукъурттияр. Укунсса буржирдалгу инсаннал дакI ва чурх кIу лаган буллалиссар. Шайссаксса ччяни му кIушивруцIа хьунмур бувара.

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал