КIанттул туризм

МахIаммад Жама

[dropcap]Н[/dropcap]а бусан ччай ура ттуна ттигъанну кIул хьусса турфирмалул зузалая. Ва ур яруссаннал миллатраясса чув, МахIачкъалаливсса «Азия» турфирмалул директор — Жамалов МахIаммад Жамаллул арс.

Гьар кьини тIиссакссагу, на ванал даврия цIухлай, кIул хьунни, му фирмагу тIиртIуну, микку зий ванал хьуну душиву сайки 30 шин.
Ванал дуллалисса даву халкьуннан хIаллихшиннарду сакин дуллалисса дур: личIи-личIисса гру­ппарду сакин бувну, гьан буллай ур жула хIукуматрал шагьрурдайн, чил хIукуматирттайн бигьалаган, дуниял ккаккан.

— Бигьалаглагиминная дартIсса арцул ца бутIа харж хъанахъи­ссар дукралун, транспортран, утту­бишай кIанттун, культуралул мероприятиярттан. ЛирчIми арцуяту хIукуматран налоггу дулай­ссар. Ттул давугу дагьлагьиссар чIиримур ва дянивмур бизнесрайн, — тIий ур ва.

МахIаммадлухь цIухлай ура:
— Жул райондалий, масала, КIувурдал шяраву бур хъамаллурал къатта, кIа райондалул каялувшиндарал бувхьунссар, мукунсса къатри цайми районнайгу буссарив» — тIий.
МахIаммад буслай ур кIанттул туристал кьамул буллалисса къат­ри бушиву Ххунзахъиял райондалий, Гъуниннал райондалий, Лакрал райондалий, Казбековуллал райондалий, Шамиллул райондалий, Агъу­ллал райондалий, ГумбетIуллал райондалий.
На МахIаммадлухь тIий ура: «Жул Гъумучиял Хъун мизит, ТтурчIайнна-Зунтту, Щуну-Зунтту, ПпабакIу — чIявусса кIанттурду бу­ссар туристурал янилун багьан­сса тIий. — Жул райондалий аврду, ссулилт, хьхьувайсри, цулкIри, барцIру, къабанну бу­ссар. Мунияту жучIангу гьан булува ми вила хъамал. Ца-ца чIумал кьатIаллил хIукуматирттаягума бучIайссар, лицензиягу ларсун, авлий буккан Чаравун. БувкIная зарал бакъассар. Миннащал цащалла дуканмур, лахханмур дикIай. Буршая кIийнмай, машина кьабивтун, ттукку-чу бувгьуну, багьлух лагайссар аврду бусса кIанайн. Ттул куявнал, МахIаммадов ХIасан-ХIусайннул, ферма дуссар Чараву, арендалий ларсъсса. КIа буслан икIай чил билаятрая бувкIми цIалхъансса къабикIай тIий, аврду бусса кIану ккаккан бан, ми цачIанма тIайла бан багьа буллуну инсан угьайссар тIий. Бувтсса авлул дикIгума къаласай тIар, так бакI ва бурчу бакъа (чучело дан) тIий.

МахIаммадлухь ялагу буслай уссияв жучIа дарувсса уртту-щин дуссар тIий. «ЧIурттащиял лухччай куннасса марцIсса ларал (полынь) уртту цамур кIанай дакъар тIий, жучIан учIайва гьар шинах ур­тту датIу (травник), Хъанариятусса Шакир, аьпабиву. Жул лухччиний, ЛухIуву, дуссар чувчIав дакъасса дарув бай уртту – мичIаку (рододендрон), му чIявунал нугъай чяй дангу ишла дайссар. Му уртту ххал дан ца шинал Пятигорскалиясса экспедициягу бувкIуна. Мукунма ца шинал Ессентукилиягу бувкIуна ца экспедиция, битIикьукьултрал (муравьи) оьрмулул хIакъиравусса ххалбигьавуртту дуллан» — тIий, буслай уссияв МахIаммадлухь.

МахIаммад ур дурккучу, къуртал бувну бур университетрал тарихрал факультет. Ванал багьу-бизу хъинну хьхьичIунмайсса бур. Инсаннал чIарав ацIан, дакъанан кумаг бан мяш акъасса ур, хIатта цал-цал цала арцуцIухгума гьан бай халкь бигьалаган. Масалдаран, ца шинал Ккуллал райондалия гьан бувссия тIий ур дуклаки оьрчIру ва кIия ветеран, дяъвилул гьурттучитал, цала арцуцIух Волгоградрайн. Тикку­сса панорама ххал хьувкун, кIиягу фронтовик аьтIий щябивкIуна тIар, цанма ккавкмур хьхьичI бавцIунни тIий.

КIицI къадурну къабучIир ванал цала харжирацIух кумаг буллай ивкIшиву Кьиблалул АьсатIиннава, Чачаннава бувкIсса дяъвилул ли­хъачалт «Дубки» ва «Чайка» тIисса кIанай кьамул бан ва ябан. Дур ванал диялсса хIурматрал грамотар­тту ва бахшишру.
МахIаммадлул гьар шинах кумаг байсса бур «Дагестанская жизнь» тIисса ветерантуран хас бувсса кказитрангу.
Ванал дуллалисса давур­ттан лахъсса кьимат бивщуну бур «Хъинсса инсантал» тIисса жяматийсса ихIсандалул организациялул, дуллуну дур «Звезда Мецената» тIисса орден.

ХIусайн Давыдов,
ш. ЧIурттащи