Ци бала ялун бивнугу, яхI бурувччуссар

Жула лак зунттава арнийн бизан бувну ялунсса интдайдихьулул зуруй хьунтIиссар 75 шинал таварих. Ци хъуни-хъунисса тарихийсса ишру чIарав биширчагу, му даталул ляличIишиву ва агьамшиву цимилгу ялтту дуклай лякъинтIиссар.
Чанну-ххину кулпатру бизан бувсса цайми-цайми жяматру къахIисавну, цавагу къатта-къуш къабивтун, архIала Лакку аьрщарая дизан дурссар 24 шяравалу, миннува 16 – Лакрал райондалия, 9 – Ккуллал райондалия.
Жула лакрал миллатрал муданасса иялчу Шалласу Шалласуевлул чирчусса макьалагу ришлай. лабизлай буру цинявппагу «Илчилул» буккултрайн, лакрайн (Лаккуйссагу, ЦIуссалаккуйссагу), му хъунмасса таварихрайн ишангу ларсун, чичара, тIайла дуккияра жул редакциялийн зула-зула дакIнин бичавуртту, му иширацIун бавхIусса пикрирду, асарду, хIатта хьхьичIвагу куну, чивчуну бивкIун, тикрал хъанай бухьурчагума. Жу ми царагу зиялун гьан къаританну.

«Илчилул» редакция


1944-кусса шин. Буттал кIанттул цIанийсса Хъун дяъви. Гьарца ужагърайн букIлакIисса бивкIулул чагъарду, бухкъалагайсса ниттихъал маоьрду. Жагьилшиву чIарах дурккун ларгсса арсру ва душру. Ххувшаву дучIавай дурхха тIий, аьрая учIансса цала-цаламанах яру буккавай ялугьлагьисса мюрщи-хъуни…
Му тагьарданийсса халкьуннал ялун цакуну ливккун бур ца цамургу бала, цил диян дур­сса къювурдал ва чулу щавурдал лак­рал миллат хIакьинугу цIунцIу тIийнма личIан бувсса.

СССР-данул Халкьуннал комиссартурал советрал мартрал 11-нний 1944-ку шинал кьамул бувсса 5473-мур распоряжениялийн чулгу бивщуну, Дагъусттаннал обкомпартиялул бюрорал ва ДАССР-данул Халкьуннал комиссартурал советрал кьамул бувссар лак зун­ттава арандалийн бизан бансса хIукму. Му хIукмулий ккаккан дурну диркIсса 1200 хозяйствалун кIанайгу дизан дурну дур 1700 (6761 инсан). Му давугу дурхьунссия кIанттул каялувчитурал, цивппа хъин ххуттай кка­кканшиврул.
Утти зура хIисав дувара: 800-нная ливчусса лакрал арс дяъвилий;
4300 – къанаврду дуклай.
Лакрал миллатрайн дурк­сса та хъуннасса оьсса кьинилия, хъинну хъирив лавну, чивчуну бур «Дагестан сквозь призму времени. Новолакский район» тIисса луттирай. Му лу итабакьаврил хъунма сававчинугу хьуссар лакрал дянив мудангу хIурматрайсса инсан, экономикалул элмурдал доктор, МахIаммадал арс Сиражуттин Илиясов
Шиккура ришлай буру лу­ттиравасса таблица.
ХIакьинусса кьинигу, пикри буллан бивкIукун, мяйжаннугу, бувчIлай бакъар, бувчIин хъинну захIматну бур 50 азара инсан акъа акъасса миллатрая, гай дяъвилул шиннардий ца яла хьхьичIунминнувух ккаккиялунну диркIсса Лакрал ва Ккуллал районная гайксса шяраваллурду дизан дансса хIукму кьамул баву?!

Тани халкьуннал ккурхIусса кьурчIишивурттая, миннайн бивсса бала-мусиватирттая на гъалгъа булланвагу ччай акъа­ра.
Миннул ялун 1999 шинал бивсса кIул бакъа дяъви, ми­кку дурсса чувшивурттаягу буслай бусан къабюхъанссар. Му ишираву 7135-мур лахъазанттуй жула лакку оьрчIал дурсса виричушиврия буслантIиссар оьрчIал оьрчIахь, миннал къучагъшиврия лекцияртту ккалантIиссар яла хьхьичIунми аьрали академиярттаву. На мунийн хIакьну мукIруну ура!
Миллатрайн дурксса гайгу, цаймигу кьинирдая гьарта-гьарзану бусанссар (бугу-бувсунни ттинин цимилвагу) ЦIуссалакрал щархъаву яхъанахъиминнал, хIакьинугу Бу­ттал улклуха оьрмулухун дуаьртту дуллалиминнал. Ттуламур пикри тIурча укунссар. Лак цала буттахъал минардая бизан бувну 75 шин хъанахъаврицIунсса таварихгу дакIний бувгьуну, жува ихтилат буллан аьркинссару мунил хIакъираву.
Цалчин. ЦIусса миналийн хIакьинусса кьинигу щаллуну бизан къабюхълахъаврия.

КIилчин. Дагъусттаннал элмулул центрданий (ДНЦ РАН) сакин дуван элмийсса конференция.
Шамилчин. Дагъусттаннал муфтиятращал цачIуну дуван ливтIуми дакIнийн бичлачисса личIи-личIисса давуртту.
Мукьилчин. Дагъусттаннал кказитирттай, жула «Илчигу» хьхьичIну, тIитIин рубрикар­тту — «Помним и никогда не забудем».
Ххюлчин. Гьарца жяматрал цала буттахъал хIа­тталлурду, зийлурду, ххуллурду низамрайн буцин. Ми давур­тту жура къадуварча, учиннача, 5-10 шинава, щилкIуй къадувайссар.
Ряххилчин. Дизан дурну диркIсса гьарца шяраваллицI (шяравалу диркIсса кIанттуцI) дацIан дан хъамакъабитулул лишанну (памятная стела).

Ттул хъунмасса умуд бур районнал бакI дургьуминнал ва даву цалла бакIрайн ласунссар тIисса, оьрмулул бугьараминнал цала дакIний ливчIмуния уттигу чичинссар «Илчи» кказитрайн, му тарихран хас дурсса дарсру дишинссар гьарца классирттаву тIисса, буттахъал минардайн, оьрчIругу, оьрчIал оьрчIругу бувцуну, биянссар тIисса. Му хъанахъиссар миллатрахсса ччаву бюхттул даву, жула мархри цIу буккан баву, ялун нанисса ник тарбия даву, лакку мазрах­сса ччаву гужлан даву.
Вай ттула дакI-ттиликI цIий чивчусса мукъурттил хъирив тикрал бан ччай ура жула шяравасса шаэр Аьли Айдаевлул кусса махъругу:

Ватан ттяй-кьяй дакъари,
ХIаз лавсун, кьаритайсса.
Ватан чурххал базури,
Экьибутан къашайсса.

Чулу къашай ччавури,
Мякь къалиххай балайри,
Яла нахIумур ччатIри,
Яла чаннамур баргъри!

Лакку билаятрайнгу,
лакрал агьалинайнгу мудан икрамрайсса
Шалласу Шалласуев

 

Район Шяравалу ТIюваллал Инсантурал
аьдад аьдад
1. Куллал район Чакал 248 1018
2. –//– Чара 54 241
3. –//– Гамиях 159 657
4. –//– Цущар 29 107
5. –//– Хайхи 24 110
6. –//– Цовкра I 49 180
7. –//– Цовкра 2 12 32
8. –//– Кули 100 439
9. –//– Кая 31 122
10. –//– Вачи 31 122
Итого 737 3024

11. Лакрал район Камаша 1 4
12. –//– Багикла 11 43
13. –//– Унчукатль 1 6
14. –//– Кума 2 6
15. –//– Турчи 128 596
16. –//– Шахува 2 11
17. –//– Шушия 43 201
18. –//– Гаркас 16 45
19. –//– Сундарали 11 30
20. –//– Чаях 63 205
21. –//– Ахар 133 470
22. –//– Шовкра 9 37
23. –//– Хурхи 4 16
24. –//– Щара 7 31
25. –//– Бурши 19 78
26. –//– Чаравали 59 226
27. –//– Дучи 76 221
28. –//– Ницовкра 57 231
29. –//– Марки 29 125
30. –//– Хути 8 44
31. –//– Ури 3 12
32. –//– Курхи 19 94
33. –//– Камахал 19 93
34. –//– Мукар 7 34
35. –//– Кигарчи 26 83
36. –//– Варай 33 91
37. –//– Буртни 23 88
38. –//– Ханар 2 8
39. –//– Кумух 5 19
40. –//– Табахлу 4 20
41. –//– Убра 6 32
42. –//– Хулисма 5 25
43. –//– Халаки 51 199
44. –//– Говкра 2 10
45. –//– Тулизма 5 15
46. –//– Тухчар 72 281
47. –//– Кунди 1 3
Итого: 962 3733

ЦIуссалакрал райондалий 1699 6761