Ризкьилул хIакин – му инсантуралгу хIакинни

[dropcap]И[/dropcap]нсаннал цIуллу-сагъ­шивручIан дирсса ци дуссар? МукьцIалла шин шавай дур ттул ризкьилул хIакинну зий. Вайксса шиннардил лажиндарай агьалинан уттигу щаллуну бувчIин бувар ризкьилул хIакин – му агьалинал цIуллу-сагъшиву дуручлай зузисса инсан ушиву.



[dropcap]Ч[/dropcap]Iярусса азарду дуссар ризкьилия инсаннайн лахъайсса. Ми азардан ххуллу кьукьлай, ми духлаган дуллай, ппив хьун къадитлай зузисса къуллугъчитал буру жу.
Бюхъавай жу хIарачат бару ризкьи, тIулунттуй бунува, чIя­вуми дарурттал бан, мугу заллухъруннаща, дарув байни, гъаттара бугьан бюхъаншиврул. Ризкьи лухччинийн бувккукун, дарув баву хъинну захIмат шай, заллухъруннаща ми бугьан къахъанан бикIай. Шяраваллавугу, чIалачIисса иш бур, бугьарами халкь ливчIун, жагьилми чанну бушиву.

Гьарца шяраву, ятту, гъа­ттара бусса мащилий, ветеринар закондалийн бувну, дикIан аьркинну дур, дарув байни, ризкьи бакьайсса къалипру (расколлу). Мукунсса расколлу дуван буржлувссар шяраваллал администрациярттал каялувчитал, фермардал заллухъру. Амма дакъассар хIакьинусса кьинигу чIяруми щархъаву мукун­сса хIаллихшиннарду. Масалдаран, пландалийн бувну, жу, ­оьтту лавсун, ххал байссар ризкьилий, хаснува ттизайсса оьллай, бруцеллез дурив, дакъарив. Бруциллез ккаллину дур ризкьилия инсаннайн лахъайсса хъинну жапасса азарданун. Ризкьилуха хIурмат буллалийни, накI, нис, барт канакийни, бигьану залуннайн лахъан бюхъайссар ва азар. Гьарца ризкьилул заллу хушрай цала ризкьилува оьтту ласун муштари хьун аьркинну бунува, ризкьи къабугьлай, оь къаласунну тIисса чан къашай. Ризкьилийн байсса ххалаххал бруцеллез къадиянсса иммунитет хIасул хьун дайссар.

Гьарица шинах ссуттихунмай байссар интту бянив урхьри къахьунсса дарув. Ссуттихунмай биччи бакъа буссар заллухъру. Яла интту, бянив урхьри був­ккукун, вайннуйн дарув бувара тIисса чан къашай. КIилахъан лякьлува бянив букканнин найри гай бусса бурчувух. ХIисав бара, циксса къювурду духIлай бурив ризкьилул. Гъинттулгу 15-25% накI чан шайссар, илтIа шайссар ризкьи.

Ца чIумал, шагьрулувух марш­рут­калий най унува, ттун чIавахьулттийх хIисав хьуна цIинцI дичайсса бакирдачIа эхинококозрал дурцIусса ­яттил гьутру-ттиликIру канаки­сса ккаччив. Гай эхинококозрал дурцIусса гьутру-ттиликIру ккаччал дуркуну махъ, ккаччаву га азаруннил ккунукирттал кюру байссар. Яла чапалшиврущал архIал ккаччал гай лухччинийн бивчукун, цIунилгу ризкьи миннул буцIлацIиссар. Инсаннавун багьарча, ганал гьутру-ттиликI миннул дуцIин бюхъайссар. Мунияту цукункIуй мадичару эхинококозрал дурцIусса, дюкьру дусса гьутру-ттиликI ккаччан, ччитран. Ми аьркинссар дачIи метралияр куртIну дуччин. Мунийн учайссар му азаруннил «звено-цепь» руцан даву куну.

На ялагу махIаттал хъанан икIара, ризкьилийн дарув байни, биччибакъулшиву дуллалисса медициналул зузалтрай, участокрал полициялул зузалтрай, шяраваллал депутатътурай, активистурай. Миннан аьркинссар хьхьичI ххуттай леххаву тIун, дарув бувара тIий, аьркинссар кабакьлан ризкьилул хIакинтурацIун, цанбакъача, жува цинявппа инсаннал цIуллу-сагъшиврухлу талан буржлувну буну тIий.
Учин ччива агьалинахь: «ЧантI учияра, ялув бацIияра зула ятту-гъаттарайн дарув байни, му жура жулла цIуллушиву дуруччавур!» – куну.

Арсен Аьбдуллаев,
ризкьилул хIакин,
ш. ЧIяйми