АхъницIунсса маслихIатру

Ахъувусса яла
ххаллилмур уртту – мечI

Цийнура цирда ххяххайсса урттуву яла мюнпат хъунмур урттуран ккалли дуван бучIир мечI. Цалчин – му хъанахъиссар ахъувусса аьрщи ххуйшиврул индикаторну. КIилчин – муния дуванмур чIярур, бурки-ххунчIая тIайла хьуну, мечIал накьлийн бияннин.

Оьргъашиву хIисаврайгу мечIаясса хайр хъинну хъунма­ссар, хаснура фитофторалул дугьайсса ххяххиярттан, масалдаран, помидор ххяххан дуллали­сса чIумал. Помидорданул ра­ссада дугьлагьисса чIумал, ра­ссадалул мархрайн къащун­сса ку­ццуй, бичияра мечI, ялунгу – аьрщи. Рассада ххяхлай, мечIачIан мунил мархри бияннин, мечI аьвну, миннуя ххаллилсса оьргъашиву хьунтIиссар. МечIал оьргъашиврул ххяххиярттал иммунитет хъинну гьаз дувай­ссар, мечI – му азотрал, муххал, хъинну чIярусса микроэлементирттал ва хайр бусса чIярусса цаймигу затирттал мяъданни. ЦIана дур помидорду дургьу­сса чIун. Дунугу, цIанагу хъунма ва хъунмав хьусса мечI марсрал ялтту бичияра, миннул, оьргъашиву хIисавраймур мюнпат къахIисавну, аьрщаравусса хъат­ру дуруччинтIиссар, гъинттул чIумал ахъ бувцIуну бикIайсса бажанаттукригу (улиткартту, слизни) бакъа хьун­тIиссар.

Лугу ккалай,
мурхьирал лув щябикIан ччарча

Гъинттул чIумал ахъуву дургьумунийн щин дутIлан хъирив лаллан къабикIай дачниктал. Агар, каруннища ххюттугу (шланггу) дуркьун, мурхьирал ххютулу бигьалаглай, лугу ккалай щябикIансса чанссарагу чIун ччай духьурча, дургьумунил ялтту, аьрщаравусса хъатру дуруччиншиврул, ссал-дунугу къат дувара, мунийн оьрусрай «мульчирование» тIий бур. ТIабиаьтран циннара къаххирар кIачIасса аьрщи: хIисав ласияра, мунил ялтту тIабиаьтрал я ур­ттурал, я къатIрал – ссал-дунугу къат лаххай. Ахъувусса аьрщарал ялтту цавайннал шифер, гайминнал рубероид, тахтарду дихьлан бикIай. Гьава башлашисса миннуяргу яла хъинмур къат – аьрну лагайсса, оьргъашивунугу дацIайсса затирттая дурмурди. Масалдаран, ахъува дурцу­сса урттурал ягу нухьхьал (солома) къат. Ягу кIава лавайгу кIицI лавгсса мечIал къат.

НакI ва щин

Ххяххиярттайн дагьай­сса азарду чан дакъар, миннува­сса ца – «мучнистая роса». КъакIулли ванийн лакку мазрай ци цIа дуссарив. НакIлил ва щинал цава-цасса бутIри лавсун, пурх учайсса шушлувун дуртIуну, пурх учияра «мучнистая роса» дусса кIанттурдайн. Ва даву нюжмардий цал дуллан аьркинссар, му азар дакъа хьу­сса зунна хIисав хьуннин.

Ахънилсса
ягу ккунукру
шавхьсса щингу хъинсса оьргъашивур

Ахънилсса ягу ккунукру шавхь­сса щин экьимарутIаванну, дякъингу диртун, дутIияра мурхьирдайн ягу ахъуву марсрай ххяхлахимунийн. Мукунсса щин тIутIангу хъинну хъинссар.

НахIусса помидорду ххяххан дуван кумаг бувантIиссар содалул

НацIусса, нахIусса помидорду ччарув? Помидордал къатI­рал лагмасса аьрщарайн, цийнма ххяххиялийн къабагьанну, чан-чанну бичияра дукралул сода. Миннул яларай дагьан дувантIиссар аьрщаравусса кислатIа (кислотность), помидордугу нахIусса, нацIу тIинсса хьунтIиссар.

Качар ва сода – битIикьукьултрал душмантал

Ахъувун ягу къатлувун би­тIикьукьулт ила хьуну бухьурча, лавсун чансса качарданул пуд­ра, хIала бувара микссава содалувух ва бичияра битIикьукьулт батIайсса кIанайн. НацIушиврул ми ущу-щулгъи ца кIанайн кIун­кIу бувантIиссар, содалул тIурча, ми бат бувантIиссар.

Ккунукрал ккири –
бажанаттукрал
душман

Хъунину мюрш бувну, ххя­ххиярттал лагма зурзу був­сса ккунукрал ккирттал арх бу­ван­тIиссар ххяххиярттал къатI­ралун батIайсса бажана­ттукри (улиткартту ва слизни).

ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал