Ттухва нава луглай бувтсса оьрму

ХьхьичIвагу кIицI бувсса куццуй, на увссара Бухардал шагьрулий 1926-ку шинал. Тикку амирдул заманнайва заргалталну зий бивкIун бия ттул ппугу, буттауссугу, цайми гъан-маччамигу.

Ца чIумал Бухар ккаллину бивкIссар ца яла аваданмур шагьрулун. Красноводскалия нанисса муххал ххуллу Бухарнал билаятрайн бивсса чIумал, миккун къуч хьуну бавчуссар жугьутI, гуржи, армани. ЧIирисса чIумул му­тталий миннал маэшатгу ттуршама хъанан бивкIссар: ми шиннардий щиривкIуну най бивкIссар Аьрасатнал ва Европанал дянивсса машлул операцияртту. Цанбакъарча ти­кку салкьи хъанай диркIсса ханхъус диркIун тIий валюталул ххуллийсса – памма, сими, ссуникIру ва мукунна цаймигу чIярусса затру.
Та чIумалва тикку, Бухардая 12 км. манзилданий, сакингу хьуссар оьрус шагьру. Танийн 1935-ку шинайн бияннин учайсса бивкIссар ЦIусса Бухар куну, яла танин цIа дирзссар цамур – Каган. Мукунма Бухардал шагьрулия арх бакъа буссар Багьауттин Накьшибандинал зиярат. Муххал ххуллу баннинма миккун Ираннавухчин бучIайсса бивкIссар зиярат бан дагъусттанлувталгу, узбакIгу, жувагу ца мазгьабрал агьлу буну тIий.

[dropcap]Ш[/dropcap]иккува учин, МахIач­къа­лаливсса Хъун мизитгу, цайми-цайми хIакьину буллалимигу, миннуцIунсса мицIру байлсса минарардугу накьшибандий журалул бакъарча, хIанапий журалул бур. Жула зунттал щархъавусса минарарду, ххал бара, накьшибандий журалулли бусса.
Бухардая ца зувира км. манзилданий, Вабккант тIисса шагьрулий, буссар щалагу бусурман илданул дянив ца яла исвагьимур минара, ваца чурххалгу, бакIралгу бювхъу­сса душ кунма чIалачIисса. Цу­ппа Бухаривмур минара тIурча, лав­хьхьуну чIалачIисса бур оьрчI бан хьхьичIсса хъамитайпалуха. Ми кIивагу минара бувну бур ванияр 950 шинал хьхьичI. Та аьрщарай гужну дуниял сукку хьуну диркIсса чIумал, левкьссар сайки циняв къатри, тай минарардуми тIурча, лагу-лахIлай, жард къакуну, буний бавцIуну ливчIссар.

Нава Вабккантлив зузисса ппурттуву ттул щарнил ниттил нину Асват лавхъссия та минаралийн. Ттуршрахъул шиннардий заназицири халкь ссулу буклакаврил тиккусса чIиртту буссар дагьан­ттайн бувккун.
1918-кусса шинал Аьрасатнал биялалийсса циняв агьлу ти­чча амирдул буккан бувну махъ шагьру кьабитан рязи къавхьу­сса ЦIувкIуллал шяравасса 16 инсан бивкIун бур, ца къатлувунгу бувххун, данди бавцIуну талай. Ми сайки сагъну бунува ччувччуну бивкIссар, му къатлуцIух цIу щуну. Амма 1920-ку шинал сентябрь зурул 2-нний, Бухар кIилчингу ЯтIул аьралуннал кIунттихьхьун лавсъсса чIумал, дагъусттанлувтал цIунилгу зана хъанан бивкIссар тиккун. Ми шиннугу, яни 1920-27-ку шинну, Дагъусттаннал, хаснува лакрал, диаспоралун ца яла буллугъми, маэшат абад буллалими шиннуну хьуссар.
Бухарнал халкьуннал республика яхьуссар 1925-ку шинайн дияннин, муния тиннай тIурча, даххана хьуссар национал дазурду: Бухарная личIи бувну,

Туркманнал автономиялухьхьун буллуссар Чаржав. Та чIумал Бухарнавун халкьуннал республикалувун бухлай бивкIсса Таджикисттан цал личIи бувну бивкIссар, автономия хIисаврай, яла тIурча, цачIун бувссар УзбакI Респуб­ликалувун, мунил хъуншагьрунугу цIубутIуй бивкIссар Самаркьан, яла – Ташккант.
Жула дагъусттан агьалинан Бухаргу, Самаркьангу мудангу ккаллину бивкIссар алжаннул кIанттуну. ХIат-хIисав дан къашайсса аьрщарал заллуну ивкIсса Тамерланнулгума нахIакьдан бакъар цалла империялул хъуншагьруну Самаркьан язи бувгьуну бивкIсса.

Агарда Совет Союз ликъарссания, тикку миналул хьуну бивкIсса хъинну чIявусса жула дагъусттанлувтал ва миннал наслу тичча ччя-ччяни кIура къабаянтIиссия. Дянивмур Азиянал сайки щалва билаятрайх ца-ца дагьну дуссар жула дагъусттан инсантурал гьаврду. Тикку хъинну чансса бакъа бакъа­ссар жула инсантал зий къабивкIсса кIанттурду.
Бухардал шагьру цимигу заманнай хIисавну бивкIссар цIанихсса университетрал шагьруну, ва ти­ккун дуккин бучIайсса бивкIссар бусурмантал-суннитътал Къапкъазнава, Башкирнава, Татарнава. ХIакьину тIурча, тикку ливчIун бур бувагу ца ислам училище.

Хъиривгу буссар

Жаруллагь Керимов,
ш. ГьунчIукьатIи

*ХьхьичI рирщумур макьалалий, бяйкьаву хьуну, Ахад Каримовлул суратран кIанттай дагьну дия Ислам Каримовлул сурат. Му хатIа кIицI лаглай буру багъишлашиврул ххуллий. – Ред.