Багъманчи Гъази

[dropcap]В[/dropcap]анал цIа къабавсса хъинну чансса бакъа бакъахьунссар. Амма ва ттула цIанихсса шяравучуная ттун цал уттигу чичин ччан бивкIунни ца-кIива хатI, кIулну бикIувча ЗахIматрал Виричунал цIанин лайкь хьунсса ци гьунар бувну бивкIссарив ванал тIисса ниятрай.

Амин Аьбдуллаев
Хинчахъал Гъази увну ур 1884 шинал ГьунчIукьатIув хъудугьул кулпатраву. Тай диркIун дур хъинну захIматсса чIунну. Хъувату дуркIсса бакIлахъиялийну къуш бакI буккан буван хъинну захIматну бивкIун бур. Му кьянатшиву сававну, чIявусса оьрчIру усттартуращал архIал оьрмулул 9-10 шинаву чагуртшиву дуллан лагайсса бивкIссар Аьрасатнал личIи-личIисса шагьрурдайн.

Гъазингу ачин багьну бур 9 шинаву цала гъанчунащал, Новочеркасск тIисса шагьрулийн, усттаршиву лахьхьин. Гъазинал 5 шинай чагуртшивугу дурну дур. Яла къазахънал дучрал чIюлушин дувайсса ярагъ бутIлан ивкIун ур цала буттал ссурахъавращал. Ва даву лап захIматсса, заралсса даву диркIун дур. Цува Гъази хъинну кьянкьасса, яхI бусса оьрчI ивкIун ур. Цала хIарачатрайну нитти-буттангу кумаг бувну, цанна щарсса дуцинсса арцугу цачIун дурну дур.
Оьрмулул 21 шинаву Гъази увкIун ур шавайн щар дуцин. Къайдархъал АьвдулпаттахIлул душ ПатIимат бувцуну бур цанма щарну. АьбдулпаттахIгу Гьун­чIукьатIув махъ нани­сса, ххуйсса тухумрал адамина ивкIссар.

[dropcap]Б[/dropcap]ур укунсса бусалагу Феодаев Загьидинал чичрурдаву. Лакрал халкьуннал балайрдаву бур ГьунчIукьатIрал Мамашбаг, БахIикIуллал ХIайдарбаг тIисса вирттал. ГьунчIукьатIрал щарнил Хъунма ккурчIагу бивкI­ссар АьвдулпаттахIлул къатрал хьхьичI. Ганийн Къайдардул ккурчIа учайссар. Га ккурчIав 2 метраксса лахъсса «Байташ» тIисса буркIна бикIайссия, кIа буркIунттучIа дикIайссия ца метралул лахъишиву дусса лахъру, юзбаши, шяраваллил хъуними интнил хьхьуну щябикIайсса. Буслай бикIай, Гъазил жалин тIайла дуклаки­сса чIумал, кIана кIа Къайдардул ккурчIав шанна ссятрай ссухIват буллай бивкIссар, зюннав-дачIугу рирщуну, тIий.

1930 шинал Гъази цалла щар­ссанищал Новочеркасскалия ГьунчIукьатIув зана хьуну ур. Зана шаврил сававгу му къюкIлил къашавай шаву диркIун дур. Ца-кIира шинай шяраву цалла ичIурасса давуртту дуллайгу ивкIун, 1933 шинал цIуну буллалисса Двигательстройрайн (цIанасса Каспийск) зун лавгун ур. 1939 шинал, къашавайшиву ялтту дуклай, цIунилгу шяравун зана хьуну ур. КIикку яла цIуну дурсса «ЯтIул ттугъ» тIисса хъуннасса колхозрал багърал бригадирну зун ивкIун ур. Ва даврий зий Гъазил 35 шин хьуну дур. Гъазил ва ПатIиматлул дянив оьрчI бакъая.

Гъазил оьрчIругу, миннаясса тирхханнугу Оьхрахаллал багъ бия. Ва багъраха зий ванал хIат-хIисав дакъасса захIмат бивхьуссар. Тай шиннардий ГьунчIукьатIрал багъирдал цIа щалагу Дагъусттаннайх ппив хьуну дикIайва. Багъраву дакъа­сса журалул ахъулсса къадикIайва. Улу, кIа багърал ухссавнил чулухсса шанбачIулий бикIайва одеколон-гьивчул мурхьру тIисса мурхьругума. КIайннучIан гъан хьусса чIумал, гьивч биллалийни, мяйжаннугу одеколондалул кьанкь рищайва. Гъазил багърал ахъулсса чIярусса выставкарттай дирхьуну диркIссар – райондалийгу, республикалийгу.
Гъазин багърал ххирашиврул дазу-зума къадикIайва. Ахъул­сса диллалисса чIумал, хьхьунил-хьхьудяризалгу къаралчитурал ялтту уккан лагайва Оьх­рахун.

Гъазил цала багъраву ахъул­сса дакъасса, ахънилссагу дугьайва. Шикку бикIайва 13 кило дусса каландалул бакIру, къавахъру, помидор, нисварти, къур, кьая, ятIулсса ва кIяласса чIикIунтIа, нухутI хъюрув, ницIайхъува, пархтIутIи, гьулу, бикIайва чимус, лаччи ва цайми­гу аьламатру. Гургахъал Аьлил къатрал лувсса хъув парникру бикIайва, рассада ххяххан дуллалисса.
Мунал кумагчиталгу бия Гургахъал Аьли, Расул, Аьлил, ахъурдил хIал кIулсса.
Гъазил хIарачатрайну Гьун­чIукьатIрал багъраву ттуршвахъул журалул ахъулсри дия ххяххан дурну. Гьантлун 18-20 ссятрай му цала багъралсса буллай зий икIайва. Мунал захIматрал кьимат хIукуматралгу лавайсса бивщуна. Дуллуна яла бюхттулмунин ккаллисса ЗахIматрал Виричунал цIа.
Гъазил багъирдая хIакьину сайки цичIав лирчIун дакъар. Кьакь­лай, кьатI буллай бунил бухлавгун бур.

Гъази оьрмулул 99 шинаву дунияллия лавгуна. Аьпа баннав вил, Гъазий. Балики уккан ГьунчIукьатIату уттигу кIилчинма Гъази-багъманчи. ГьунчIукьатIрал оьрчIрув-душрув, зу дуклакисса школа бувну бур му Гъазил багъру бивкIсса аьрщарай. Оьккину къахьунссия му багъравун буххай­сса кIанттай, ца чIивисса чIирагу бувну, Гъазил цIа-бакI чирчу­сса ула лачIун дарча зулла цIания, зува хъуни хьувкун, му давугу зура дурссия учин, Гъазилгу аьпалун.