Машаллагь, Ися, машаллагь!

Хъинну чансса лирчIун дур хIакьинусса кьини жучIара паччахIлугърал биялдарайсса оьллал фермарду, царайннул заллухъру бувккун, царай тIурча – духраларгун.
Каспийск шагьрулул зума-къирагърайсса тамансса фермардаятугу лирчIун дур дурагу ца – муниципал унитар предприятие, «Нива» тIисса. ЧIявучин ва кIулли «Исял ферма» тIий.  Ва фермалий 43 шинал мутталий каялувшиву дуллай ур Гьу­кIурдал шяраватусса Аьбдуссамадлул арс Лагиев Ися.
Цукун бювхъуссар Исяща, билаятран захIматсса перестрой­калул шиннардий ферма ягудурну, му, так цанналу дакъа, паччахIлугърангу лябукку буну зузи дан?
Ися кIулсса цума-цагу инсаннал учай:
«ДакI марцIсса, агьалиналгу, паччахIлугъралгу дард дусса инсан, ризкьилул хасият кIулсса пишакар ва мунищала архIал ризкьи цала оьрчIру кунма ххирасса уну тIий», — куну.


Зулайхат Тахакьаева
— ЧIивинияцIа ттун хъинну ризкьи ххирая. Шанна-мукьра шинавусса на, ниттил ниттил бархъаллал урхьри, тIахIунтту гъаргъун, кIайннуя ризкьилул журалийсса ссихьри дурну, кIайннуй аьлахълай икIайссияв. Ппу заготскотрал каялувчину зий ия. Ряхра шинавусса ттуя тIайла хьуну, цинявппа оьрчIругу, нитти-буттан кумагран лагайссияв. Мичча ттун ризкьилул хасиятгу куртIну лархьхьуна, миннуха зунсса ччавугу загьир хьуна.

ТIайлассар, яла махъ ниттин хъинну ччай бия ттуя учитель хьуну. Ссу Гуламан, мусил медальданий школагу къуртал бувну, дуклан буххан нанисса чIумал, арулва класс къуртал бувсса нагу ганищал лавгссияв. Га пединститутравун був­ххуна, на Дагъусттаннал шяраваллил техникумрал гъаттарал хIакин шайсса отделениялийн увхссияв. Му къуртал байхту, зун тIайла уклай ияв Челябинскаллал областьрайн. Хушетрайсса совхозрал директорну зузисса ттула гьалмахчу МахIаммад Бижановлул на, чунчIав итакъаавкьуну, цачIана зун увцунав. Зий уссияв цIубутIуй завферману, яла участокрал каялувчину. Аьралуннаву куннасса низам дикIайва. АцIния мяйра шинаву зун увкIсса ттун ганая чIявусса лавхьхьуссар, — буслай ур Ися.
Гикку зий унува, заочнайну къуртал бувну бур Исял Шяраваллил хозяйствалул институтрал гъа­ттарал хIакин шайсса факультетгу.

Совхозрай зий ванал дурну дур 13 шин. Гичча тIайла увккун ур фермалул каялувчину. Тани ва цурдагу диркIун дур столовыйрдал ва рестораннал трестрал биялдарайсса дунгъузирттал ферма.
Оьллал ферма вания дурну дур 1987 шинал.
— Перестройкалул шиннардий гьалмахтурал кумаграцIух бакI увкра, — тIий ур Ися. — Яла, Жамалуттин Оьмаров шагьрулул мэрну зун учIайхту, ганая хъунмасса кумаг бия. Вана Оьмаровлул пишкаш бувсса бугъа – Лимузин, паланг гьаннарал.
Жамалуттин Оьмаровлул ххя­ххан байсса дучрал илхъи ду­ссар. Пятигорскалий ца байрандалий дучри ххяххан баврил бяст-ччаллий ванал балчан ххув хьуну, тих пишкаш бувну бия паланг гьаннарал бярч. Ваналгу ттун пишкаш бувна. Ккаккангу авурсса бур. Газулул бакIчигу, ттул кумагчигур ва. Ризкьи кьатIув буккан бувну, батIин къа­хъанахъисса чIумал, ттул дакIниймур лалавсъсса кунма, батIин кумаг байссар. Ттизайсса оьллу чIявуми Голландиянал фриз гьанна буссар.

— Жула Аьрасатнал буренка гьаннарал оьллугума Дагъусттаннал шартIирдай ябан къашай тIун бикIай ризкьилуха зузими. Голландияналми тIурча, лапва хъихъиссар, миннуха ляваличIисса къуллугъ аьркинссар тIий бавссар.
— 1980 шинал Москавлив олим­пиада дусса чIумал, турист хIисаврай, лавгссияв нагу. Ца кьини ттучандалий чIявусса агьлу бия, цив Можайский накI дучIаннин бацIанну тIий, ялугьлай, ттучандалий думи накI къаласлай. Ци накI дурвав тIий, цIухху-бусу бувсса, бувсунни Москавуллал Можайский райондалий душиву Голландиянал жинсирал оьллу ябуллалисса ферма. Гьун­ттиймур кьини, ттула экскурсиярдугу кьабивтун, лавгссияв га фермалийн. Бунияла, накIлин ва дикIун ххаллилсса ризкьир, тIий, рязину бия фермалул зузалт.

Шикку оьллал ферма тIиртIусса чIумал буссия красностепной журалул оьллу. Перестройкалул шиннардий ябан захIмат хъанан бивкIукун, на ми, дикIун буллай, бухлаган був­ссия.
НакIлин ва дикIунгу лап ххаллилсса бур. ТIайлассар, кIина-гъина ххалай ва кормарай ябуллай буссару, лухччив дакъар, лагмара къатри дурну. Яла ххуйми хIажикIалул палочкарду, хIажикIалул иникьали, пархтIутIул, хъалул ва лачIал корма булайссар. Мунин лавхьхьусса лябуккугу бур, 40-50 литра кьинилун ттизайссар. Буссар кьинилун 70 лит­ра дулайсса Голштина фриз жинсирал оьлгу. НакI цирдагу сайки аьгъу­шиврущал архIалсса (4%) белок (3,5%) циву бусса дур. Жулами оьллал накIливу аьгъушиву лахъсса духьурчагу, белок хъинну лагьссар (2,8). Вайннул дикIгу кIукIлусса, нахIусса дуссар.

— Ци ризкьи бур хIакьину фермалий?
— Бур 75 бакI. Миннува 40 – ттизайсса оьл, ливчIми – чIаваоьллу, къячри, кIива бугъа. Бярчру бувну ххюва гьантта шавривун баххару. Щюллишиву дакъани, ми ябан бигьану бакъар.

— Цими литра чIумун ттизару? НакIлия дучIаймунин ци бару, чув даххару?
— ЦIана накI чансса чIунни. АцIния кIива оьл буссар июль-август зурдардий бярчру бансса. ЧIумух ттизайссар 550-600 литра. Кьинилун – тонна ва кIиттуршра литра.
Каспийск шагьрулул 9 детсадгу, 10 школагу накIлил ва дикIул дузал байссар жу. Детсадирттан накI дулайссар гьарца кьини, школарттан нюжмардий кIира кьини – накI, кIира кьини – дикI. Ххуллун ва алхIаткьинирдай даххан лагай­ссар Каспийск шагьрулул автостанциялий, 30 къурушранну. Шиккунма ласун бувкIминнан дулайссар 25 къурушран.

— Лухччив дакъахьувкун, ххалазаннугу дакъахьунссар. Ча бучIан бару ххулув?
— Ххулув Львовскаллал къутанная машан ласару, шиккунма машина бучIайссар. Гьашину 60 процент­рал ххира хьуну бур ххулув. Ларг­сса шинал 120 къурушран ккип хIисавну лавсъссия, гьашину 200 къурушран бур. Корма Ставрополлая машан ласайссар.

— Харж дурмунин лавхьхьу­сса лябукку буссарив ферма дургьуну? ПаччахIлугърая дотациягу дикIайссарив?
— ПаччахIлугърал дотацияртту муниципал фермардан дакъассар. Ми КФХ-рданни дусса.
Ризкьилия дучIаймур, налогругу дуллуну, зузалтран харжгу буллуну, лирчIмур цавунна цирда най дур. Хъунмасса хайр ласун бюхълай бакъахьурчагу, жула шагьрулул оьрчIру экологиялул марцIсса накIлил ва дикIул дузал бан, му бакъасса, 12 инсан даврил щаллу ан бюхъаву – мугу ккалли бансса тIайлабацIур, 25-30 шинну шикку зий дурсса инсанталли вай чIявуми. Даврил стаж нани­ссар. Шанма доярка буссар, мукьва гьантта ляхну кIива зий, ца бигьалаглай бикIайссар. 25-30 азарда къуруш харжирал дуссар, кьинилун 3 литра накIлилгу дулайссар. Му бакъасса, вайннан пенсиягу бу­ссар. Шичча бувкссар вай пенсиялийн. Арантурангу мукссава харжгу буссар, кIи-кIива къяча ябан­сса ихтияргу дуссар. Вай цинявппа шагьрулий ялапар хъанай буссар, шичча арх бакъа. Дояркахъул кьинилун кIийлва бучIайссар, оьллан кормагу бивхьуну, ттизин. Ттизаву ттукIрайссар. ХьхьичIва каних ттизлай буссияв. ТтукIрай ттизлай байбивхьукун харж лагь бангума тIалав буллай бия, на бусса куццуй битав. Зузалтрал хIурмат къабарча, ми бугьан къашайссар. Аранталгу ярглий бучIайссар.
Бухгалтериялул давуртту арснал дувай. Арснал ва душнил оьрчIругу бучIай гъинттул чIумал кумаг бан.
Шиккува ххи бан ччай буру ца цамур затгу: Ися жула «Илчи» кказитрал буккугур, чIа­рахацIугур.
Машаллагь, Ися, машаллагь! Кабакьиннав дахIалай чинсса вил даврицIун Занналгу!