АрулцIаллий шамуннавасса

[dropcap]Ж[/dropcap]ул ЧIурттащиял шярава аьрайн лавгун ур 127 чув, миннава махъунай зана къавхьуну ур 73. Ва ттулла хъун дакъасса макьалалуву бусан ччай ура ттунма гъанну кIулсса, абадлий аьрай­ва ливчIсса цаппарассанная.

МахIаммадов Барий Сайпуллагьлул арс. Щар къадурцусса жагьил. Ххуйну цала пиша кIулсса зузала – къатри ва кIяла буву (моляр). Дяъви байбишин хьхьичI бувщуну бур Шалив цIуну бувсса школа, Гъумук – цIуну бувсса хъун клуб. Дяъвилул цIараву ивкIун ур разведчиктурал кьюкьлул бакIчину.

Къиримнавусса «Сапун» зун­ттуй цала хъинирву Гъаппаев Зиямуттиннущал цачIу талай бивкIун бур. Зиямуттин цала каних увччуну ур. Цува Барий, захIматсса бигаргу биттур бувну увкIун ур, игьалагансса чIун дуллуну, командиртуращал авцIуну унува, чариввагу къакIулну, ттуплил ккуллалул цIалцIи дуркIун, кIикьувкьуну ур. Увччуну ур мува зунттуй хъунма­сса бусраврай. 102 шин хьусса мунал ниттил Аминатлул, диркIлакIийни: «КъаувкIунна, ттул арс Барий, на сагъну дуссаксса», — куну, абадлий лавкьуну бур яру.

Захаров МахIачу – учитель. Жандалул битавсса ивкIун ур.
Ца немецнайхсса рищавриву, кIивагу чулух ккулла-янсав бухлавгхьунссия, хIала буххан багьну бур карунних, ччаллах биявривух. МахIачлул лялух дархIусса сапернал чIатIух личин дурну дур 9-10 чапхунчинал бакIру. Дяъвилия сагъну увкIуна. Хъунмасса хIаллай зий уссия «Талгъи» зунттуйсса курортрай – складрай. Муная бивзсса ххуйсса оьрчI-душру буссар МахIачкъалалив.

Аьмаев ХIасан-Аьли. Дяъви байбишиннина хIадур увсса офицер. Командирну хьхьичI най уна ххал хьуну дия душманнал танкардал кьюкьа (колонна) цала ххуллу кьукьин нанисса: траншеялува рирщусса гранаталул хьхьичIра-хьхьичIмур танка пIякь учин дурну дия, мунищала архIал ХIасан-Аьлил канийсса кIисса личин бувну бия.
Дустал, танкарду чIярусса духьукун, ми чIарах гьан дити тIий бивкIун бия ХIасан-Аьлихь. «На душманнал сакъат дурсса канищал шавай, ЧIурттахьхьун, къагьайссара», — куну, кIилчинсса танкалуйх граната палцI дан траншеялува гьаз хьусса ХIасан-Аьли, танкалува рирщусса пулеметрал кIи-шан кьукьин увну ия цала Гъумучату­сса гьалмахчунал хьхьичI. Мунал му увччуну ия цала лавххун ивкIсса варсуву.

Ккулла ХIасан Аьлишаев. Мунал цIанил хьхьичI «ккулла» тIисса цIа лачIун даву хIазрансса да­къар. ХIасаннул, Лакрал райондалий дакъа, республикалий дуллалисса спартакиадарттай цучIав къаитайсса лечу ивкIун ур. Дяъви байбишиннинасса офицер. Воронеж шагьру буручлачисса ишираву Аьлишаев бакIчисса кьюкьлул дурсса къучагъшиврухлу командованиялул му ларайсса ордендалун лайкь увну ия. Амма, хъирив­сса гьантрайва душманнал хаинсса ккуллалул увтун, мунан цала награда ласунвагу нясив хьуну бакъая. Махъва-махъ Воронежраясса следопытътурал ЧIурттахьхьун школданийн бувкIуна чагъар. Муний следопытсса дуклаки оьрчIал чивчуну бия: «Къучагъсса Аьлишаев ХIасаннул гьаттаха къуллугърай буру, мунал цучIав ухьурчан, гьа­ттайн биян нанира», — тIий. Следопытътурал миннат щаллу бувссар ЦIуссачIурттащиял школдания, ХIусманов Казинбаг директорсса, дуклаки оьрчIал кьюкьа Воронежрайсса ХIасаннул гьаттайнгу дирну, хъама къабитансса асардащал зана хьуссар. Аьлишаев ХIасаннул нину, Ханича, дяъвилия ххирасса арснал похоронка дуркIсса ишираву бакIрал баххана хьуну, зунттавух лавгун, чув бивкIуссариввагу ля­къин къавхьуссар жяматраща. Офицерсса ХIасаннуя бивхьусса хъунмасса пенсия ласлай бивкIссар оьр­мулухун мунал ниттилссу Сарат.

Мудуев Раппани ва Давыдов Абакар – учительтал. Ми кIиягу ШавкIратусса оьрчIащал цачIун багьну бия Архмур Восток­рай (Дальний Восток). Та чIумал Японгу жуйнма ххя­ххан бюхъай тIисса личIлулшиву диркIссар жучIара. Миннан фронтрайн гьан ччай бунугу, цалсса ти­ккусса цIакьшивурттаха зузи бувну бивкIссар. Миннан ккашигу-мякьгу, мичIакгу ккавккун бия. Дучран бичин итабавкьусса нехълуяту чан-кьансса бивщуну, ккаши ххиен буллалисса кIанттурдугума шайсса бивкIун бия, мугу кIул хьурча, танмихI байсса бивкIун бур , ка щун къабучIиссия тIий.
Ттул уссу Абакардул хъин­сса дус хьуну ия ШавкIратусса Сиражуттин тIисса хъинну ххуйсса ­уссал усттар (мунайн ШавкIуллал кутIану «Сираж» учайсса бия). Армиялия бувкIун махъгу ми хьунабакьайва. Сиражлул хъуними командиртуран ххуйсса бурчуя утта мухIулттив ва чакмарду дайсса дия. Мунияту цала дустал лакку оьрчIру ккаши-кал хьун къабитайсса бия мунал. Сираж ччянива оьрмулуцIа хьунни (аьпа баннав цал). Абакар Берлиннайн ияннин лавгссар. Му бурттигьалтраву уссия. Сапершиву лахьхьин дурну, Абакар дяъви къуртал хьуну махъгу, Берлин пIякь къауркусса затирттацIа марцI буллай, 2 шинал махъ итаавкьуссар шавай. Мунал цала ттупанграйсса ччаллух, цайминналгу чичлай бухьувкун, Рейхстаграй цалла цIа ва фамилия чирчуну дия.
Раппани тIурча, «Эльба» не­ххайн ияннин лавгссар. Микку кIилчинмур фронт тIиртIусса Американал, Англиянал аьралуннащалсса хьунабакьавриву ва микку дурсса шадлугъирттаву гьуртту хьуссар. Дяъвилия сагъну увкIсса Раппанинал цайминнан эбратранну райондалийсса личIи-личIисса школардай учительну зий 40-хъайсса шинну дурссар.
Жул шяравасса чIявусса чиваркI сакъат хьуну бувкIссар дяъвилия: Мусиев Аьлибаг – бакIрал аххана хъанай; Халилов Ибрагьинхалил – ччаннах аьрччану; МахIаммадов Батир – гьутрурдал сакъат хьуну; Кьадиров Мажид – ца яницIа хьуну; Къячаев Бутта – кьунуцIа ца ччан бакъа; ХIусманов Оьзайпат – ччаннал кIиссурттал сакъат хьуну.
ЧIявусса бивкIссар кулпат къабувсса жагьилтал, душру буцин увкусса, урганма акъа нину-ппу кьабивтсса.
Аьмаев Нураттиннул Ростоврай бухгалтер шайсса техникум бувккуну, дахьа цанма ххирасса душ бувцуну, Аьмаева Самсижат тIисса, муничIа бувагу 18 гьантта бувну бур. Гъумук Госбанкрай зузисса Нураттин фронтрайн лавгун ур хушрай. Цанма къаккавксса душ Зоя, Самсижатлул хъун бувну, цIанагу Ашхабадрай буссар.
Ва чIирисса макьалалуву ттунма кIулсса чIявуминная чичин къавхьунни, мунийн бувну, на ба­гъишла итича фронтовиктурал гъан-маччанал.
Жул ЧIурттащиял школданий ххуйсса «Аьрали Славалул мурцIу» буссар. Хъуннасса гьайкалгу ду­ссар. Дуклаки оьрчIал – следопытътурал ялун личин дурсса чичрурду, суратру, альбомругу буссар фронтовиктурая чивчусса. Гьарца участник – фронтовик виричунан ккалли ан бучIиссар ва лайкьссар. Нава школданий зузийни хъунна­сса даву дурссар памятник дайнигу, муниха къуллугъ ва аякьа дувайнигу. Аьпа баннав цал дяъвилул цIарал бугъ ва оьнкьув ккавккун жанну дуллунал.
ХIусайн Давыдов,
ш. ЧIурттащи