«Уссар тIар ччаврил Аллагь»

ПАТIИМАТЛУЛ АДАВ ВА МАССАВ

Жула буттахъал жуйнма тапшур бувсса ниттил маз ябавриву, му кьадрулий буруччавриву, жула оьрчIалгу му цанма бутIурай бивсса яла ххирамур ххазинану кьамул бавриву ца агьам­сса кIану бугьлай бур, лакку мазрай чичлай, буслай, жула республикалул кказит-журналлай, радио-телевидениялий зузи­сса журналистътуралгу, литературалуха зузиминналгу. Му хъун дакъасса кьюкьлувасса яргсса цIукуну ттун чIалан бикIай ПатIимат Рамазанова.
[dropcap]Ц[/dropcap]инмалусса хатI бусса журналистка бушивруцIун, ПатIимат бур гьунар бусса шаэргу – итабавкьуну бур кIива назмурдал жуж – «КIиннал яру» (1994), «ТалихIрал шачIантту (2000). ПатIиматлул назмурду дуклай дур личIи-личIисса сборникирттайгу, лакку мазрайсса кказит-журналлайгу, цаппарасса таржума дурну дур оьрус мазрайнгу.
ПатIимат ттун кIулну 30-нния лирчу­сса шинну хьунни. МарцI-кIяласса ккур­ккисса лажин, аькьлулул вибувцIусса хъунисса някI яру, кIукIлусса пиш яла къалагайсса мурччив – ттун ва чIурлил ссихьу кунмасса душний ябавцIуна ва лакрал отделениялийн дуклан бувхсса чIумала – на вайннал группалуву оьрус мазрал дарсру дишайссия.

Дахьра тIиртIусса лакку мазрал ва литературалул отделениялий цалчинмур курсиравун кьамул бувну бия ряхва душ. Вайннан хъунмасса тIайлабацIу хьуна: ххюрагу шинай вайннал муаьллимну ия ххаллилсса шаэр, чичу, дурккучу МахIаммад-Загьид Аминов. Лакрал литературалул хазнарду студентътуран аьч бавривугу, творчествалул гьунар чантI учин бавривугу МахIаммад-Загьидлул хъунна­сса даву дуллай ия. ХIайп, дунияллия цува ччяни лавгуна. ПатIиматлул гьунаргу муаьл­лимнан най бунава хIисав хьуна.

«Илчи» кказитрай ПатIимат зун бив­кIуна дуклакисса чIумала. Шиккугу ванин тIайлабацIу хьуна: редакциялийгу, кказит­рал лагмагу бия цала даву ххирасса, жаваблувсса, миллатрай дакI цIуцIисса, яла-яла – творчествалуву хьхьичIун ливчусса, бур кусса инсантал, ччарча бугьара хьу­сса аькьилтал – Юсуп Хаппалаев, Абачара ХIусайнаев, ччарча лакрал чичултрал дянивмур никиравун бухлахисса гьунар бусса шаэртал ва чичулт – ХIасан КIурухов, Руслан Башаев, Казбек Мазаев, Хизри Илиясов, Рамазан Рамазанов ва м.ц. Му давриву яргну парх увкуна редакторнал – Качар ХIусайнаевал организаторшиврул ва журналистшиврул гьунаргу.

Кказитрай зун бивкIния шинмай, 25-нния лирчусса шиннардий, ПатIимат ххаллилну дуллай бур цинна ххирасса, бигьа дакъасса журналистнал даву. Ссая чичлай бунугу, ванил макьалартту дикIай дакIнихтунусса, мяъналул дурччусса, аслийсса лакку мазрай чирчусса. На вай махъсса мукъурттий чIурчIав дуллай бура, цанчирча цIана чансса бакъар оьрус мазрал таржума кунмасса лакку мазрай чичлачисса кьаламрал зузалтгу – мугур жула маз хIалдания лаглагаврил ца лишан.

ПатIиматлул цила бакIрайн ларсун дур, ттула пикрилий, ца яла кIюламур даву – диндалуцIун бавхIумур ва оьрчIан хас бувмур бутIа. ХIукуматрал харжирай буклакисса дуниявийсса кказитрай диндалуцIун бавхIуми иширттая чичлан бигьа бакъа­ссар: ца чулуха цуппа му темалувун бюкъавкьун, гамур чулуха – бу­ккултран тIалавсса, диндалуцIун бавхIусса иширттая сантирай буслан. Му даву ПатIиматлул багьайсса куццуй дуллай бур учин хьунссар.

ЧIалачIисса зат бур цуксса агьамшиву дуссарив жула ялун нанимур ник цала ниттил маз ххирану, му ишла бан кIулну тарбия давриву. Кказитрай оьрчIансса мурцIу дузал бавривугу ПатIиматлул биялсса гуж бихьлай бур – дачин дурну бур «ЧIимучIали» тIисса лажин. Ттул пикрилий, лакку мазрал учительтуралгу, дуккаврицIун бавхIусса идарартталгу (районнайгу, шагьрурдайгу) ва давриву чансса ххишаласса гьурттушиву даварча хъина. ХIазран бакъархха учайсса – жула бучIантIимур оьрчIавур бусса куну, мукунмассар жула мазрал бучIантIимургу.

Буттахъал адавгу, массавгу личIлулну ядуллай, дуручлай бур цуппа ПатIиматгу. Ва бикIанссия лакку мазрал ххаллилсса учительницагу: ттун дакIний дур цукун ххуйсса, оьрчIан гъира бутансса дарсру дихьлай бивкIссарив ПатIимат практикалий бусса чIумал Гъумучиял школалий. Лакку мазрал учебникру сакин буллалиминнан чара бакъа аьркинссар укун творчески зун бюхъайсса учительтал му давривун кIункIу бан.
Мяйжаннугу, гьунар буманал гьунар цимурцаннуву бикIайссар хIазран увкуну бакъар. ЧIивисса бакъар ПатIиматлул шаэршиврул гьунаргу: ванил махъру бикIай дакIнивату дакIнивун нанисса; гужрай, на шаэрда чин чивчусса бакъача, цивппа къявхъ увкусса. Мукунсса бурив къакIулли щалвагу жула лакку хъаннил поэзия, Ккурккуллал Щазая тIайла хьуну, Хъун ЦIувкIуллал ПатIиматлуйн бияннин. ХIайп учинсса зат бур ва чулухунмай итххяххансса мажал ПатIиматлул къахъанахъаврий (ттунма мукун бизай). Бурги, туну, ва назмулухгу:

Къакъунттари чалагъай

Зюннавлул чIуних мякьсса
Зувизунтталгу дурвав,
Шин-кIира ляхну бакъа
Къабай тти хъатIив ЦIувкIрав.
Лув-МахIлалий хъатIи бур,
Щарнил агьлу хъатIуй бур,
Хьулухун къабуккайсса
Къарихъулгума най бур.
Бавай, тIитIа, лажинни,
Вилва жалин буттукьа,
Буттукьрава дуккан да
Къакъунттари чалагъай.
ЦIанихсса ссувхIатирттай
ЛирчIсса вил жагьилшиву
Чалагъайлул зумардай
Зума цIухлахи дурну,
МахIла-махIлардайх гьанна,
Лув-МахIлалийн букканнин,
Чалагъайлийсса къакъунт
КьабакIрай къавтIибувну,
Бюхттул цIияллай лирчIсса
Вил ччаврил хажалатгу
Къакъунттул хъаттирдалу
Гьайчалину кIучI дурну.
Дула, бавай, ттуй рутан
Язисса ядигарну
Вила ччаву ядурсса
Къакъунттари чалагъай.

Ссал къабагьари укунсса шеъри? Музыка бакъанмагу ва бакъарив балай? Цила буттал шяраваллилгу, муниву рухI дихьлай бивкIсса яхIлувсса лакку хъаннил оьрмугу, цIана жула ялун бивмургу ва кутIасса назмулул вив бишин бювхъуну бур ПатIиматлуща.
ПатIимат Рамазанован на чIа тIий бура цIуллушиву. Арсная тирхханну ккакканнав. ДакIнил мурадрайн бияннав.

Роза Эльдарова


Зана хьура вичIан

Зана хьура вичIан, ттул Буттал улчай,
Зунттал уртту-тIутIах
мякьсса дакI оьвтIий,
ЛачIал суннил чIапIив
бури тIий хъюлчай –
Хханссар ка тIитIлайсса:
«Чабувкра, душ!» — тIий.

«БувкIрав?» — тIий, икрамрай
лахIлай дур уртту,
Ханнал хьхьичI лавхIусса
лагънал зумуну.
Бявкъу щаращучIан
хъит тIий дур дакIгу,
Ниттил накIлих мякьсса
нузручIи кунна.

Кьамул бунна ттигу буттал къатлулгу,
Заллухъру сагънува, лекьлай нанисса,
Буттал буттахъалва чартту цIувцIусса
ЧIиртту хъякрурдайну
зума цIухлайсса…

* * *

Хъирив ялугьлайнма нагу кьабивтун,
Ттул чIарах ларгунни ца хъунна бава.
Дияхха га къари муксса пашманну,
Пашман хьусса ххива щалла дуниял.

Хъирив ялугьлайнма нагу кьабивтун,
Ттул чIарах лавгунни
лухIи лархсса душ.
Бияхха га ххуй душ муксса магъмунну,
ЛухIи ларгсса ххива щалла дуниял.

Хъирив ялугьлайнма нагу кьабивтун,
ЧIирттараву жагьил чIарах лавгуна.
Бия ганал яру муксса къуману,
Къума-цIан ларгххива щала дуниял.

Хъирив ялугьлайнма нагу кьабивтун,
АьтIисса чIивитIу чIарах увккуна,
Агь, ияхха гагу муксса хъювсулну,
Хъювсул дурксса ххива щала дуниял.

Ттул хиял

Ттул буссари ца хиял
ОьрчIнийва хIасул хьусса:
Халкьуннан бусрав хьунну
Оьрму бутанна тIисса.

БучIай мудан га ттучIан,
Интнил лелуххи кунма,
Ччамарду бувай ттущал,
Найрал тIутIащал кунма.
Биллай бур нувщакунни

Махъу-махъунмай шавай,
Бизалий хъитгу куну,
ЦанничIан ца ххяххавай
Биллай бур нувщакунни.

Загълунсса кьирттал ттявхлил
Тарг чин байва зунттурду.
Яттил заэвсса мяълил
Зурзу чин дайва арду.

КъадарчIусса ци дурвав
Тти гай биллали куннал:
Урттул кавсрив, лухччирив,
Юхсса яттил ттурзаннив?

Ци хIисав духьурчагу,
Талай бур нувщакунни, —
Бухзаманнай Римливсса
Биюлт кунма дугърину.

Бакъар гай махъа ххяхлай,
Ягу чулуха щилай,
Итта-иттав бурувгун,
Бур гай данди бавцIуну.

Дурвав гьич му къирият
Ттисса арамтураву?

* * *

МикIлачIлай дачайхту
КIукIлусса аьрщи,
СсихIир бувсса кунна,
Кьянкьа ларгунни.

БакIрачIан дучIайхту
ЗахIматсса кьини,
ЗяйтIи чарил кунна,
ДакI кьянкьа хьунни.

* * *

ЗиниччатIул рангсса ца ххинил ххюнчIа
Лехлай бур лазатну
Хъуруннил лагма.

Агь, ганин ци кIулссар лакку илданий
Лахьхьу ца чиплагънал
Чув бивтун увтсса.

Ци кIулссар аьтIаву, аькьува цирив,
Ци кIулссар ччаврия, —
Га бур так ххюнчIа.

Агь, ххюнкIлунма хъинни,
ххюнкIлунма хъинни,
ТачIаввагу дакIнийх
Бурса къабавкьсса.

* * *

МикIирал гъуни кунма,
Хъахъи урттул хахливу
ЦIай-цIай тIисса ливцIу бяр…

Шадсса бущилул щукьлий
КъавтIисса душру кунма,
Гьузуй бур урттил къазру.

Хъахъи урттул урцIуву
ЦIай тIисса бярнил ккурккай
Хъиннура кIияй щаву.

Амма къавхьунни бярнихь
Бусан нава биялну
Вих аьллай бушиврия.
КIиннал яру

Бургайхту душнил иттав,
Ккарккунни ттун някIсса ссав –
Дазу-зума дакъасса
Ттюнгъашиврул дурцIусса.

Бургайхту оьрчIал иттав,
Ххал хьунни някIсса хьхьири –
Дазу-зума дакъасса
Гьалакшиврул бувцIусса.

Ссавнил ва хьхьирил дянив
Лахъир манзил тамансса,
Гайннал яруннал дянив –
Дахьа пиш чинни бусса.

ЧIирунна тIутIив

ЛувчIинний ларзулу
ЧIавахьулттивух,
Ина ттун дуллуна
ЧIируннатIутIив:
Къуттакьяпри бусса,
Хъюрухъру багьсса,
Ниттил симан кунна,
ДакIнин аьзизсса.

ЧIавахьулттил чIамуй
ТIутIив дишайхту,
НякI чаннал дурцIуна
Ларзу, ичIалу…
ТIутIаву дирхьуну,
Ина дуллуна
Асардал чаннасса
Магьлул оьрчIшиву…

Ина пишкаш дурсса ЧIируннатIутIал
Чанна лахъан бунни мискинсса къатта,
ТIааьнну пашмансса ччаврил асардал
Айххихху бивтунни вай ттул пикрирду.

Язухъсса, ятинсса янусса ттул дакI
Вил мюрщисса тIутIал
чантI учин дунни.
Янусса, язисса вай тIутIал цIарай
ЦIунил цIу лавгунни дакIниву гъира…

* * *

Шярал кацIлул
Зумуну,
Зул хьулухун бучIара.
Вил къаралти пар чайрив,
Къаралданий бацIара.

ЧIарах бачай
Ххуллулсса,
ЧIявукIулну цIитI бикIлай,
Цирвав гайннан кIул шайсса
Ттул дакI душиву щарай.

Ччурччу ччаврил
ЯхIиран
ЯхI буллай бацIарчагу,
Базурдал зурзу учай,
Бас бувара дякъилгу.
Цири инттусса интгу

Цири инттусса интгу,
Цири гъинттулсса баргъгу,
ЧIапIив кунна, ччавугу,
Хъахъи ларгун, кьакьарча.

* * *

Баслай, бассайсса кунма
Къурув кIинтнил марххала,
Даслай, лиллай дарчунни
Утти дусшиву жула.

Ттул вихшала инаяв,
Инаяв ттул кьадаргу,
Дус, хаин къахьувияв:
Къахьуннагу чайхьукун…

Ххирамур цамур буна –
Циван учIара ттучIан,
Цамунищал дарчIусса
ДакIнил дачIигу ларсун…

* * *

Ххуллу-кIану къакIулсса
Саяхъ кунма, гьар мудан
Ина ххал уллай занай
Бачара, ччаврил авдал.

ЛичIишаврил кIири макь
Иттавра кьакьан дуллай,
Бачара на вайварттайх,
Багьтари, бизлай, саслай.

Уссар тIар ччаврил Аллагь,
Ядурцсса дакIру дазлай,
Намур буссара занай,
Аллагь хьунакъаакьлай.