«Бигьану яхъанан ччай бур»

Уттигъанну ца иширай унува, ттуйн тIайла бавцIуна шяраваллил давурттай зузисса кIия чув: ца ия СПК-лул каялувчи, гама – райондалул давурттацIун дархIусса касмулул къуллугъчи. На миннахьхьун буллуссия суал:
— Жула Ккуллал райондалий сайки щилчIав вари чинну аьрщи ишла къадуллалирхха, ва иширан чаран къалякъайссарив? Хьунссияхха жучIавагу нувщи, чIикIунтIа, къур, каланвагу бугьлан, багъру буван, — куну.

ХIажимурад ХIусайнов
Гайннал дуллуна ттухьхьун укунсса жаваб:
— Ургу, гьалмахчу, уттисса законнайн бувну гужирай инсан зузи уван бюхълай бакъар.СПК-давугума зунсса инсантал ляхълай бакъар. Уттисса инсантуран, базаллува дуканмургу ларсун, бигьану яхъанан ччай бур. Улу, ххалал кипру машиналийн ла­хъан бансса инсангума лякъин къа­хъанахъир. Хъу дугьанна тIисса инсан ухьурча, жуща хьунссар ганан га дугьансса трактор дулун, багьагу лагь бувну. Амма мукунмигу ляхълай бакъар. Зунттавусса аьрщи дуссар шяраваллал администрациярттахь. Миннан аьркинни ми ишла дуллан ччи­сса инсантал ляхълан, миннан­сса шартIру дузал дуллан…

Ца-кIива гьантлува телевизорданувух баян бувна чIявусса Аьра­сатнал ишбажаранчитуращал, акционер обществарттащал ва цаймигу идарарттащалсса дахIаву дацIан дуллалишиву США-нал хIукуматрал. Аьлтта чIалай бур, Аьрасатнал жула Ватандалун лайкьсса щийнчIав хъар ба­къасса ххуллу бугьаву тайннан ва цаппара цаймигу хIукуматирттан къатIааьнну бушиву.

Уттигъанну Аьрасатнал цIа дурксса режиссер Никита Михалковлул следовательнал къадан­сса даву дурну дия. Ванал бувсуна Сорос тIисса Амерканал меценатнал Ельциннул заманнай буллай ивкIсса «гуманитар кумагру» хъинну архну нанисса пик­рирдайсса бивкIшиву. Михалковлул ца мисалданийну бувчIин бувна жула ялун нанисса никиран жула тарих хъамабитан бан­сса хIарачатру буллай, школалий ишла бувайсса тетрадьрал махъсса мужаллатрайгума, таблица умножения, гимн дакъа, Амерканал мукьа президентнал суратру дирхьуну диркIшиву. Бувсуна га хъанай душиву хъинну «аькьлулий» дурсса давуну, жагьилсса ник жагь-жигь дуллалисса ишну хъанахъишиву.

СССР дусса чIумал кинордаву бикIайва ятIулми, кIялами тIий. Амма на махIаттал хъанан икIайвав: «ЯтIулминия чIалай бур, ятIулсса ттугъру бувгьуну най, кIялами цукунссарвав?» — тIий. Га диркIссар га чIумалсса коммунистурал идеярттавасса ца суратну, яни кIивайва личIи-личIисса пикрирдал инсантал ца хIукумат канихьхьун ласун ччи­сса ишну.

1946-ку шинал, Хъун дяъви къуртал хьусса чIумал, Амерканал хIасул дурну диркIссар тIар, СССР лиян дувансса план. Цурдагу дяъви къабувнува. На байбихьулул классирттаву дуклаки­сса 50-ку шиннардий школалий бикIайва хаварду, Амерканал СССР-данул инсантал кувннайн кув бивчуну, лиян дувантIиссар жула хIукумат тIий. Бунияла, лиян дуруна 1991-ку шинал. Хъун дяъви къуртал хьуния махъ ларгун дия дурагу 45 шин.

Цахъис бухьурчагу бакIрал пикри бусса инсаннан чIалай бур мува иш уттигу тикрал хъана­хъисса кунма бушиву. ЧIалай бур хъанай бушиву ца инсаннаща бигьанма лаласун, бувчIин къашайсса ишру. Мунищала архIал бувчIлай бур чара бакъа дикIан багьлай бушиву вивалу цIакь дуллалисса политика.
Инсантуран зузи дан ччай бакъар тIий, укун заллу-зал акъа аьрщи итадаркьусса ишру гьич тIайлассану хъанай бакъар.Тарив ттун дакIнийри Белоруснавасса нувщи ттучаннай бахлай 16 кIапикIран. Дуллалисса давур­ттугу механизироват дурну (цIана дур ччимур журалул шяраваллил хозяйство дачин дуван ишла дан бюхъайсса техника), циванни жула райондалий нувщивагу бугьлан къабучIисса? Яртал, аьркиннихха ссаяту-бунугу байбишин. Жула аьрщарая дучIан дурмур жунна ишла дурну махъ хьунтIиссархха даххангу, цаму-цамур ххуллий ишла дангу.

На аькьлукар къахъанарда. КIицI бувмур цинявннан чIа­лачIисса затри. ЦIусса «Америкагу» на кьатIитIлатIишиву чIалай бур. Амма Американая ва цайминная буруччиншиврул, тайннайн хъарну къабикIаншиврул, вивалу цIакь дуллан аьркинссар. Му цIакь давугу Аьрасатнал гьарца «мурцIний» давурттив лябукку буну щурущи дурну дикIавур. Зу цичару ттул пикрилийн?