Аьрщарахсса ччаврил ясир

[dropcap]У[/dropcap]ттигъанну жул аьрххи багьунни Лакрал райондалийсса ЧIарттал шяравун, Хъарас щаврил байрандалийн. КIикку кIул хьуру ХIажимаев Замир Анварбаглул арснащал.


Имара Саидова
ХIакьину хъу-лухччинуха зий, ризкьи-кьинигу ядуллай, жула щархъурду ядуллалиминнавасса ца ур Замир ХIажимаев. ЧIявуми ЧIарттал инсантал кунма, Замирхъал агьлу-авладгу Дянивмур Азиянаву ялапар хъанай бивкIун бур. 1984 шинал буттал шяравун увкIун, кIикку миналул хьуну ур. Гьарица чулуха кIулшивуртту дусса, итххявхсса инсан ур Замир. Харьковрай авиациялул институтгу къуртал бувну, инженер-механикну зий ивкIур ур Киеврайсса Авиациялул заводрай.

Шяравун учIайхтугу, Замир зун ивкIун ур школалий, физикалул, математикалул, астрономиялул ва цаймигу дарсру дихьлай. 25 шин дурну дур школалий зий. Ва ур Аьрасатнал кIулшивуртту дулаврил отличник. Школалий зун айишайхту, дурну дур буттал шяраву цанна ххаллилсса къатри. Замирдул хIарачатрацIух яхьуну дур ЧIарттал шяравусса ризкьилул канай диркIсса, эмарат хьу­сса кIалахIилул хIалу. Ва хIалу жяматрал ризкьилия дуручлай ванан буниялагу чIявусса ккавккун бур.

Замирдул бюхъан був­сса багъ-бахчалия дучIан дайсса бакIлахъиялия шяраву цIа дур. Шагьрулия бувкIмигу, шяравумигу хъу-лухччи дугьаврил, найрду баврил хIакъираву ва цаймигу ахъницIун, къурницIун бавхIусса маслихIатру цIуххин букIлай бур ваначIан.

Замир ур аьрщи, захIмат ххирасса, аьрщарая мюнпат ласун кIулсса инсан. Ванал ппу Анварбаггу аьрщараха зузисса, захIмат ххирасса инсан ивкIун ур.
Цувагу укъаххавай, гъирарай гъалгъа тIий ур аьрщарая:
— Аьрщарая мюнпат ласуншиврул, га ххирану, ганихасса аякьа ххишала дикIан аьркин­ссар. Му чIумалли аьрщарайгу барачат ликкайсса. ХIакьину чIяруми щархъаву, хIухчу акъа, бири-биривнийх итабавкьуну бур ризкьи.

Муния хъунма­сса зарал биллай бур аьрщаран, мурхьирдан, уртту-тIутIун. Ургала акъа итабавкьусса ризкьилул аьрщи ккуччу дуллалиссар, лаян дуллалиссар. Ризкьилул ша бивзсса аьрщи кIусса машинарттал ккуччу дурссаксса лаяйссар. Мукун ларсса аьрщараву хъатру къаличIлачIиссар, ларчIсса гъараллугу вив къадухлай, ялттура экьилагайссар, муниятур уртту-тIутIигу ххуйну къаххяхлахисса. ХьхьичIва, зуруй гъарал къалачIурчангу, уртту ххя­ххайссия, аьрщараву хъатру яхъа­ай дуну тIий. Ттун къулай бизлай бакъар, щюллисса уртту дуккан дуллалиссару тIий, гьанавсса урттуйн цIу щилащаву. Инсантуран бувчIлай бакъар укун чIяруми урттул мархха-ххуну ччучлачишиву, — тIий ур Замир.

Уртту-тIутIи тIутIайх дичиннин гъаттарал канай духьурча, найрдан нарза ласунсса тIутIив чан шай­сса дур. ХIакьину ЧIарттал шяраву кьунияхъайсса инсантал бур найрду бусса. Найрдаха зузисса опыт бусса инсантурал хIисаврайн бувну, ца найрал къатлун цивппа дузал хьун 90 кг. ницIал аьркинну дусса дур. Ца гектар аьрщарая найрдал ласайссар 35 ккило ницIал. ЧIарттал шяраву дур найрдал нарза ласун куннасса уртту-тIутIи ххяххайсса 2000 гектар аьрщарал. Ва так 60 найрал ницI ласунсса кIанур тIар. Амма шяраву, ва ишгу хIисавравун къалавсун, биял­сса найрду ябуллай бур тIар. Мунияту Замирдун пикри хьуну бур арендалий аьрщигу ларсун, ми­кку найрдал ницI ласунсса уртту-тIутIигу ххяххан дурну, найрдузан бан. Найрду бивхьусса кIанайнсса 1,5 километралийсса ххуллугу ванал цала бувну бур.

Найрдал нарза ласун интернетрава, луттирдава цуми уртту-тIутIи хъинссарив кIул буллай, дугьлай, ххяххан дуллай таман­сса захIмат бивхьуну бур ванал. Тиха-шиха бучIан бувну, бувгьуну бур найрал ницI ласун хъин­ссар тIисса 1000-нния ливчусса кIяласса ва хъахъисса акациярдал, мархълил, пялутрал, хьирилул, мажилул, кIялагьилул мурхьру. Яла ххуймур, дарувмур ницIан ккаллиссар циняв тIутIая нарза лавсун дурмур.

— БакIрай, найрдаха зий айивхьусса чIумал, цаппара гъа­латIругу итххявххунни. Масала, ттун къа­кIулссия кIяла акациялул тIутIал кьанкь къадикIайшиву гьава бявкъусса чIумал. Акация тIутIайх бивчусса чIун шяраваллаву гьава бявкъусса чIун дикIай, мунияту найрду акациялул тIутIай щябикIлай ба­къар. КъакIулссия хьирилул мурхь 25 шинава тIутIайх бичайшивугу. Ва мурхьирая найрдал нарза ласуннин 25 шинай ялугьлан багьлай бур. Вайгу, цаймигу гъалатIру хIисавравун лавсун, мурхьругу кьабивтун, тIутIив дугьлай айивхьура. БучIан бав Ссибирнава бявкъусса кIанттурдай ххяххайсса 50-хъул журалул уртту-тIутIал къатIри. Найрдал ницI ласаву дакъассагу, вай тIутIив цирдагу дарувссар, — тIий ур Замир.
Замирдун кIулли цумур тIутIи ци азарданун хъинссарив. ВаначIан чIявусса букIлай бур дарувсса ххя­ххиялул хъирив, кумаг хьуну, барчаллагь тIиссагу цикссагу бур.

Замирдул хIаятраву бур мукьва журасса станок. Шяраваллил жяматрангу ва ка къаччуччин къяцIа ур: монтершивугу дай, гъаргъмур-лирмургу дакьин дай, жяматрал давривухгу хьхьичIа-хьхьичI хIала уххай.
Ялавай Замир буллай ур хъу­ру дугьайни ишла бансса мас­лихIатру.

1. Аьрщи 5 сантиметралияр куртIну диххан къабучIиссар, цанчирча аьрщаравусса ххяххиялун хайрсса микробру куртIну гъайкусса чIумал къаяшайссар. КуртIну гъай кусса чIумал, цIинцIал урттул гьанна аьрщарал вив багьну, ми яла-ялагу ххяхлай, духлаган дан захIмат шайссар. 1998 шинал къурагъшиву дагьсса чIумал, ва кьяйдалий хъуру дургьусса ОвсинскийчIа дакъа бакIлахъия къаххярххун диркIссар.
2. Нувщи куртI къабувну, ххунтIуллуву бувгьуну, ялув сумал ягу ххулуврал кацI бивхьуну хъин­ссар. Мунил, аьрщи кIири лаган къариртун, хъатру ядувайссар. Нувщул буссар региондалул климатирттах бурувгун бугьайсса сортру. ЖучIава бугьайссар синеглазги, сотка, удача.
3. Нувщул гьанна цIу буккан байссар ккижуйсса щюллисса ккурмузру кказитрайн бивчуну, кьакьан бувну. Инттухунмай гьанна бусса кказитрал ялун аьрщигу дирчуну, щингу руртIуну, парник байссар. Ми­кку ххявхсса рассадалия шай­ссар нувщул цIусса гьанна.
4. Ссуттихунмай нувщи биххайсса чIумал гьаннарансса нувщи ласайссар яла кьярти ганзсса ва ххуйну ххявхсса къатIула.
5. Бугьан щюлли хьумур нувщигу хъинссар.
6. Бугьан хьхьичI нувщи кIира нюжмардийсса битайссар чани бусса кIанай. Хъунисса бухьурчан, кьувкьуну, ххиттувухгу бувккун.

[dropcap]З[/dropcap]амир уххаву, ацIаву дакъа ах­ттар дуллай ур аьрщарал элму. Мукуна ва буслай ур аьрщи оьргъа дан, дургьумунил мархри цIакь бан, ххуйсса бакIлахъия дучIан дан цала ишла дуллалисса «Сияние 1», «Сияние 2», «Сияние 3» оьргъашивурттаятугу. Вай оьргъашивуртту цирдагу итадакьайсса дур кIива заводрай – Новороссийскалий ва Санкт-Петербурглив.

Замирдул дуллалисса давуртту чIярур. ХIакьину жула щархъив укунсса инсантурай дарцIуну дур. Ванал бувсъсса хъин-хъинсса маслихIатру ттиния тихунмайгу бусанну буккултрахь.