«Аьжаивсса щаращи»

[dropcap]А[/dropcap]бакар Мудуновлул язи-язими асардал цIардугу ххуттардиву дирхьуну, чичун 60 шин хъанахъисса гьантрай жула лакрал миллатрал цамагу цIанихсса арснал,Дагъус­ттаннал халкьуннал шаэр Юсуп ХаппалаевлулМоскавлия ГьунчIукьатIув Абакардуйн чивчусса чагъарданий тIайла був­ккун бур укунсса шеъригу:


Ххирасса дус Абакар,

Кьамул ба ссайгъат-чагъар.
«Аьжаивсса щаращи»
ХIачIлай, мякь лихлай бакъар.
Ххира «Буттал шяраву»,
Бивтсса «Ччаврил бургъилу»
«Щюлли къур»,
«ДакIнил щатIив»
«Вихасса балай» тIий бур.
«Оьттуву лархъсса цIурив»
Лам-лам тIий дур ламарай,
Гъан-гъанми гъили буллай,
Архнангу чани буллай…


[dropcap]Ц[/dropcap]уманая унугу цIа дан анавар къауккайсса Хаппалаевлул, карчI къадурну, чивчусса вай ххуттардилгу дуллалиссар диял­сса барашинна Абакар Мудуновлул лакрал литературалуву дурмунил даража дахIалайгу, майшангу чинсса бушиврул.
Прозаик, шаэр ва муаьллим Аьлил арс Абакар Мудунов увну ур 1918-кусса шинал гьунардал чулуха тачIаввагу кьянат ба­къасса ГьунчIукьатIрал жямат­рал дянив. Ванал ппу Аттал-Аьлигу ивкIун ур балай, шамма ляхъан баврил ва учаврил биял­сса пагьму бусса, диндалул чулухатугу чантI увку­сса инсан.

1936-ку шинал Гъумучиял педучилище къуртал бувну мукьах Абакар зий ивкIун ур лак­рал щархъаву муаьллимну. Цува цуксса литературалухун агьну ивкIхьурчагу, учительнал пишамур ванал кьабивтун бакъар тачIаввагу, оьрмулухун дихьлай ивкIун ур буттал шяраву ниттил мазрал дарсру – цуксса къаххаллилли, лакку мазрал дарсру ла­кку мукъул магьирнал дихьлахьийни!


ДакIний-мазрай бакъасса дяъви байбивхьукун, лавгун ур лак­рал жагьилтуравух аьрайн Абакаргу. Талай ивкIун ур Къиримнаву, Ореллай, Сталинград­рай. Аьрай ларсун дур ванал кIира орденгу, диялсса медаллугу. Аьрая зана хьуну махъ ва зий ивкIссар цаппара хIаллай Лакрал райондалул «Ххяххабаргъ» кказитрал редакторнугу, райкомрал секретарьнугу.
Абакар Мудуновлул хьхьичI­ра-хьхьичIсса назму рирщуну дур 1948-кусса шинал «ЦIусса ххуллу» кказитрай. Муния махъ бувккун бур дунияллийн ни­ттил мазрай ва оьрус мазрай сайки кьунничIан бивсса прозалул ва поэзиялул луттирду.

[dropcap]А[/dropcap]бакар Мудунов лявхъуну ур лакку аьрщарай ванияр 100 шинал хьхьичI, дунияллий ца яла хъунмур ва азгъунмур революциягу хьуну, инсантурал оьрмурду ва кьадарду кIи-шан гъагълай байбивхьусса чIумал.
Мунил ци тIиссар? Мунил тIиссар яла ялунай чичуну, учай­сса ва чичайсса мукъул заллуну уккантIисса инсаннайн ливкссар цалархIал хъунмасса тIайлабацIугу, муниярва къачIивисса бала-хатIагу.
ТIайлабацIуну ци хьуссар учирча, тIайлабацIуну хьу­ссар кьалан кIунттил бугьан нанисса зунтталчунан нясивну бикIаву ккаккан, ххал бигьин, лаласун хьхьичIазаманнул оьр­мулул багьу-бизугу, ттизаманнул рахIму бакъа ялун лавсун нанисса, лавсун бувкIсса «цIуоьрмулул» цIуцIавурттугу.


[dropcap]Я[/dropcap]ни вай гьарца зат мукъул усттарнан хьуссар ханхъусну, асардавух итабакьлансса пик­рирдуну. Миннувухва хIисав барча дунияллий ца яла хъунмур ва оьмур дяъвилий ванан гьуртту хьунсса був­ккун бикIавугу, жува тIимунил гуж цимилгу ххишала хъана­хъиссар.

Жула гьунар ххисса чичул миннул гьарца аьш ишлагу дурну дур, мяш акъа, сахаватну ва саламатну. Миннул луртандарай лявхъунугу бур дунияллийн лакрал ва да­гъусттаннал литературалуву ккалли къабан къашай­сса кIантту бувгьусса художествалул произведениярттугу.

Руслан Башаев

Абакар Мудунов

Так ина дуаь дува

Уттара мадулларда,
Дадай, лахъисса хьхьурду,
Я мукьал, я пикрирдал
Байщун къабайссар бала.

Так ина дуаь дува,
Нагу дакIний увгьуну.
Иш оьнивун багьувкун,
Ттулсса бацIаннав, куну.
Итича на хIалал

Къув-аьс тIий дурвавли
Зунттал бакIавун,
Хьхьу шанухьхьун гьан дан
Бюхълай бакъархха?

Цаннивав иттала
Къалаглагисса
Хъун ккурчIа ва зийлу,
Зийлув ххуй душру?

Навама дяъвилул
Лахъи ххуллурдал
Увцуну най ура –
Чуннив къакIулла.

Чун най ухьурчагу
Ттун кIулмур ца бур:
Фашизмалуяту
Ужагъ дуруччин.

Агар гъурбатрай ттун
Гьав нясив дарча,
Итича на хIалал
Лакку аьрщарал.
Цуксса кьурчIинугу

Цуксса кьурчIинугу
Янсаврал пуркIу,
Вил бухар кьункьацIа
МахIрум къашара.
Жалин, жула дянив
Манзил архнугу,
ЧIарав буни куна,
Жап тIий икIара.

Агар чIал хъанарча
Ттуяту чагъар,
Буруккин мабара –
Нава учIанна,
Так ттун захIмат хьунссар
НахIу шанава
Ина чантI учин бан,
МакI дяличIан дан.
Интнил лишанну

Дагьну нанисса щинал
ЧIентIру кунма, тIуркIу тIий,
Щюлли махмур ккижущал
ХIукъугу бур щурщулий.

БуцIлай бур тIутIал къупру
ЦIу лаглагисса къяртрай,
ЯтIул лачIал къурдарах
НякIсса лама бур бишлай.

Цакуну пар увкунни –
ЦIарал ххяли рирщунни,
НякIсса ссавнил къуппагу
Ккуркки лаглай бавчунни.

Гъарал. Гъарал. ГъайтIала –
Лаллай дур нурша ницайн,
ТтиликIгу дур гьухъаву
Кьаркьун къуртал къахъанай.

Вана къурталссар вирхху,
ЦIу бувкссар ссавнил къуппа,
Хъирив ссурулккурттагу
Бивтсса, ккаккан бан цуппа.

Чагъар

Ина щяикIайсса
Бартщарний ккурчIних
Буруглай лякъара,
Ттунма къакIулна.

Агар ххал къавхьуну,
КIура баярча,
Хажалат дакI дачай
Угьлил кIу дуллай.
Ттурши кIюрххицIунмай
Чаннал бассан бай,
Баслай ляхълай бура
МаркIачIанмайва.
Нажагь ина ттиликI
Дуртсса баярча,
ЛухIину тIатIанна
ЯтIул дарайртту.

* * *
Ина ттухь увкуна хьунабакьинну,
Дараччи лирчукун, бярнихсса гьанав,
Ялагу увкуна хъатIи буванну,
Ччиккул ччиккув кувкун
щюлли гьандарав.

Ччянира хъякунни гьанав дараччи,
Вил чурххал ххютрагу
янийн къарщунни,
Цакьнива бавунни ччиккул балайрду,
Буллу мукъуй бацIан вища къавхьунни.

Ци бави, яхI банна кьурукь букканнин,
Мусил къурув хъанакI ятIул лаганнин,
Ссавурданул кIини чантI учин баннин,
ЦIарал кIалай хьуну, ччаву лехланнин.
Так му чIумал учинну

Так му чIумал учинну
Жува балайлийн балай,
Щавуйн цIу къабюхханну
Бухьурча дакIнийн бюхлай.

Так му чIумал учинну
Жува балайлийн балай,
Чанна цIукул тIимуну,
Бухьурча кьувтIуну най.

Чил дакIния щин хIачIан
Ччи-ччинаща къашайссар,
Ттул дакIния щин хIарчIсса
Балай бакъа бакъассар.
ПатIимай, ттул гуламан

Арду тIутIал чIюлу дай,
ЧиничIул чIамуй дакьай,
ПатIимай, ттул гуламан,
Буси, на цукун изай?

Шагьалайн хъатIи бунни,
Зугьра булун увкунни,
ПатIимай, ттул гуламан,
Вин къаччав махъ кутIа бан?

Хара лачак ласунна
На ина ххари буван,
ПатIимай, ттул гуламан,
Лажинни кьамул дува.

Пуннукьрал жип дуцIинна
Вил бавал дакI дакьин дан,
ПатIимай, изму була
Мугьису тIайла уккан.

Щюлли гъинттул шярава
Баярча балайлул чIу,
ПатIимай, ттул гуламан,
Лирхъун лагай дакI вичIан.

Аман, та бюхъанавав
КIут бичин, зини бизан,
ПатIимай, ттул гуламан,
ХъатIун ккамала биххан?

Миннатри, жаваб дула,
Я бур, я бакъар куну,
ПатIимай, ттул гуламан,
На цIавцIлацIи къаувну.

* * *
КIяла шаний лухIи макI
Маккаккарача щинчIав,
Щюлли урттуйх пюрун микI
Мабакьарача тачIав.

* * *
Увкуну къуртал бунни
Зунттал лелуххул балай,
Хъаттирду кIутIу дунни
НякI дирщу зунттал бакIай.
Ттул тIутIигу дакъассар,
КIутIу хьуну, кьатI хьунсса,
Ттул балайгу бакъассар,
Виха тIий, къуртал шайсса.

* * *
ТIутIул кIиянттуй бувай
Гъаргъ арцул хьхьемал кюру,
Щищал кIибачIинавав
Ина эшкьилул кьуру?

* * *
ЧитIу Кьиблалийн левххун,
Ссав дачIра личIайссарив,
Ттул дакIнил лухIи ларххун,
Вин мурад булайссарив?

* * *
Лажиннича, ххирамур,
Ттул иттав мабургара,
Яний я бавцIутари,
Ятинну личIлай ура.