«Ттун ганаяр ххирасса цичIав къадикIайва»

[dropcap]Ч[/dropcap]ичул кулпатраву хъун хьу­­сса, чIявусса шаэрту­рал кулпатирттащал хIала-гьурттушиву диркIсса Качар ХIусайнаевал чIявуну учай лак­рал шаэртуранхъаннил чулуха бахтти-талихI хьуну бур куну.


[dropcap]М[/dropcap]ахIаммад-Загьид Аминовлунгу му чулуха бахтти хьуссар учивияв нагу. Гьар шинал Интнил хьхьунил байрандалийн студентътурайн хъамалу оьвчайссия аьпабиву МахIаммад-Загьидлул. НахIура-нахIусса лакку дукрардал хъамалушин дайссия кагу, дакIгу тIиртIуннасса Мисайл. Итталу бавцIунма бикIай залданувусса ца чIирал мурцIу бувгьусса халкьуннал инструментру, шаэрнал кабинетрал шанма чIира бувгьусса библиотека.

Ччимур билаятрал литература лякъинссия гиву. Хъинну къащи хьуна квартира бавхху­ссар тIий баяйхту. Библиотекагу тили-хъили хьухьунссар тIисса пикри хIасул хьуна цалчинма-цалчин. Му пикри бявххун лавгунни, вай гьантрай, шаэрнал 80 шинал хьунийн, му дакIнийн утан, МисайчIан бувххукун. Тава къатлувун бакIрайн багьсса кунмасса асар бия: ца чIирал тиха ва шиха щяту магъулун диянсса чIамурду дур луттирдахь, гайннул дянив тIурча, лавхъун бур музыкалул инструментру (мандолина, тар, къумуз, чунгур, каманча, ччергъилу).

«Вай цимурца арснал ХIам­затлул цалла дурссар», — буслай бур Мисай. Вагу буттая бивсса гьунарди.
Цаягу акъассар я чичу, я шаэр кулпатран, оьрчIан хъус-ххазина кьабивтсса. Хъусгу, ххазинагу – миннал миллатран кьабивтсса асардур. Амма къалайкьри миллатрал магьирлугърал цIаний захIмат бивхьусса инсантурал аьпалул ирс так вайннал оьрчIахун цахунмалу бутлатаву.

МахIаммад-Загьидлущал кIул хьусса чIумал, Мисай зий бивкIун бур пединститутрал столовойлуву. Чурххалгу оьвхъусса, цIу буну янна лархсса, ябацIансса жагьил гъан хьуну: «Ина чассара, цура?» – куну цIувххунни тIар. Микку кIул хьуну, тамансса чIун чIарах дурккун, ташулул хьуну бур.

— Таний га математикалул учитель хъанай ия, чичушиврул хавар бакъая.

ЧIал къавхьуну увна жун арс. МахIаммад-Загьидлул ххаришиврул дазу-зума дакъая. Хъун дяъвилия зана къавхьусса буттауссу Аьма уттава увкссар тIий, ганал цIа дирзуна. Хъусра­хьхьун тIурча, бивссара оьрчIан кIира шин хьусса чIумал. КIийн нани ххуллийгу бакIравун букъаххайсса пикрирду бакъая. «Чунна нава нанисса? Цукун хьунабакьинавав?» — тIисса. Хьунабавкьунав ххарину: «Я-иттацIанигу жулла куннасса дур», — куна. Му ххуллух ливчIра Хъусрахь. Мяйва зуруй Амирщайхлущал МухIлуцIиял мащилий буссияв. Шагьрулий бигьашиву дакъая, МахIаммад-Загьид дуклай ия. На кIия зана бикIаннин чичрурдахун агьну лявкъуна.


Пикривагу къабикIайва нава шаэрнан кьисмат бувссара тIисса.
Чичлачимур ттухь буккайва. Лугъатирттал, мукъурттил хIакъираву бястру буллайгу айишайва. Ттухьва къабувсун чивчумургу кьюлтIну ккалан бикIайссияв. Вардиш шаврил, чикъачлай мадара хIал хьурча, ца мякь багьайвахха ганал чивчумур буккин. Хаснува шеърирду ккалан ххирая. Эшкьи-ччаврихами шеърирду ккалаккийни, ттухава бурвав, щиха бурвав тIий, кIихIуллану бикIайссияв, ттухава бакъахьурча, яхI гъагъанссархха тIий, цIуххингу сикъаслай.

Ца ппур­ттуву, лап инжит хьуну, ивчIай-уккай тIисса хIалданий больницалийн агьуна. Тти ттула баргъ лещан най бурхха тIисса пикрирду буклай бакъая бакIрава. Заннал кумаг бувну, ивзуна лавай. «ЗахIматну унувагу ттуйн ле­ххаву тIий акъаявхха», — увкукун: «Леххаврин кIанай вай асардал видурцIуну дуссия тани ттул дакI», — куну, буккин буллуна ттунма хас бувсса шеърирду.

— Ттунгу дакIнийн багьунни, Мисай, ми шеърирду. Цалчин буккайхтува, бувчIуна ми цIуцIи шаний уни аьзизсса кулпатран хас бувну чивчусса бушиву:

Агар ттун цичIав хьурча,
Лажин, лухIи къалахлай,
Рути, бюхълай бухьурча,
Гара цIарал чалагъай.
Заназу ттул баргучай,
Жагьилну, щюлли душну…

— Гьунар ххисса инсантал дакI кIюласса, нязру бусса бикIайхха.

— Лас бигьасса ия, нязру бусса акъая. Ссаяргу чичлачимунил пикри чIявуну буллан икIайва. Хасиятрал тIайласса ия. Га икIайва инсаннал хIакьмур цала оьрмулиясса, цала тархъаншивриясса пикрирдаву буссар тIий. ТIайламур ххуллу най буссар уттарашиндарал чулийнмай, бургъичIан, тIий.
МахIаммад-Загьидлун хъинну ххирая хъярч-махсара. Ххирая дустал, хъамал, гайннахь цала шеърирду ккалан. Ягу, хаварду буслай, хъяхъи буллан. Ликкан бувну чIирая мандолина, руцайва буттахъал макьанну, ца-цал балайгу лях итабакьайва. Ссал-бунугу гьунар бусса ягу цIа дансса даву дурсса лаккучу уккар­чан, цала уссияр, арснаяр ганая ххари шайва.

— Пахру бикIайвав инава хъунасса шаэрнал кулпат бушиврия?

— Ттун га хъунасса шаэрну чIалан къаикIайва, га ия ттул дунияллий усса чув. Ганаяр ххирассагу цичIав къадикIайва. На бивкIра ятин, увкумургу ччяни бюххайсса, дакI кIюласса. Тагу му кIулну икIайва. На ягу цува дакI къуману буни: «ВичIи диша, вихьва ца ххуйсса зат бу­ккиннача», — куну, шеърирду ккалан икIайва, ляличIину бюхханну. Ттула лас гьунар бу­сса шаэр ушиву халкьуннаву ванал сий душиврул, бусравшиврул дакIнийн бутайва. Пахруния ча бикIанссия? Ттула оьр­мулул щалва бахтти-талихI ва адаминал хъаралу оьрму гьан баву, ванал оьрчIру хъуни бавур тIиссара. ХIакьинусса кьинигу тай дакIнийн бичавурттавух бура яхъанай, тава оьрмулуву бусса кунма. Цахъис духьурчагу дакI рахIат шай ванал чичрурдаха зузийни, цащала жап­рай бивкIссаксса шара.

МахIаммад-Загьид дунияллия лавгсса чIумал, чичаврил цукунчIавсса гьунар ттула къабивкIхьурчагу, ттун асар хъанай бия, ссаха-бунугу къазурча, навагу хъунмасса хIаллай лахъи къалагантIишиву. Ччан бивкIуна МахIаммад-Загьидлул буккултрахь махъ учин. Ганал чярхнийсса чичрурду, блокнот­ру ва ттучIанма Москавлия гьан бувсса чагъарду цIуницIа ккалаккийни, бакIрайн багьлан бивкIуна хьхьичIавасса иширттавасса ляличIисса мюрш-кьюршру, чIаравминнащалсса хIакъи-хIисавртту. Чичрурдаха зузийни, ттун бувчIуна цукун чIалай бивкIссарив МахIаммад-Загьидлун цIанасса замана – оьрмулул мяънагу, инсаннал дардругу, цува инсангу. Нава хьхьичIмахъгу чивчуну, итабавкьуссия «Хъусращиял Чарххудай» тIисса лу.
Гьашинугу итабакьарду «КIи-кьачIасса дуниял» тIисса хъярчийсса хавардал жуж. Ва кIи-кьачIасса дунияллий миллатрал ялун бучIантIимунил буруккин­ттарай икIайва даин, хаснува жагьилсса никирал: «Къабигьасса замана бувкIун бур. Жагьилтурал чулухуннай паччахIлугърал къулагъас чан хьуну дур. Миллатрал бакI дугьанмагу акъар. Ци бучIавивав ттул миллатрал бакIрачIан», — тIий.
Заманагу, МахIаммад-Загьид дунияллия лавгун махъ, хъиннува оьлувкъунни. Заманалул щатIал лавсун най бур жагьилталгу. Къабигьану духIанссия Дагъусттаннал бакIрачIан дукIлакIисса кьинирду аьпабивул.

— ОьрчIаву бурив чичал, шеърврии баврил гьунар?

— ХIамзат чичлан икIайва мюрщи хаварду. Дук­лай уссия Литературалул институтраву. Кинематографиялул институт къуртал бувну, сценарияртту чичлай ур. Ххазина литературалуха зий бур. Кандидатнал диссертация МахIаммад-Загьид Аминовлул творчествалия чирчунни. Ттигу ахттаршиннардаха зий бур, ца ванал­сса дакъа, Дагъусттаннал цаймигу шаэртурал, чичултрал творчествалул.

— Барчаллагь, Мисай, аьчухсса ихтилатрах­лугу. Ина миллатрал язисса шаэрнал чIарав бивкIшиврухлугу. ХIакь­сса шаэрнан бивкIу бакъассар. Ма­хIаммад-Загьид Аминов личIантIиссар лакрал литературалуву, тарихраву абадул-абадлий.

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал