Кьубиял ва Шахьуйннал Шамсият

[dropcap]Н[/dropcap]а это слово не ложатся тени,
И в тишине, наверно, потому
Слова другие, преклонив колени,
Желают исповедаться ему

Р. ХIамзатов, «Нину»

Хъаннил байрандалул гьант­рай ттун ччан бивкIунни ттула, аьпабиву, ниттия ца-кIива хха чичин.
Ттул нину Шайхаьлиева (Акку­ева) Шамсият бувну бур Лакрал райондалийсса Кьубиял шяравасса муххал усттар Аьвдулгъапурдул кулпатраву. Та чIумалсса циняв хъами-душру кунма, лагайсса бивкIун бур къурнил давурттайн, ахттакьунмай мукьав лархъсса урттул къуращал зана шайсса бивкIун бур шяравун, километрарду ххуллулгу диртун. Зана хьуну махъгу оьл ттиза, ичIувами кушурду бува. Хьхьувай, га чIумалсса чIявусса цайми кунма, ниттил кIулшиву ласлай бивкIун бур «Ликбез» (ликвидация безграмотности) программалийн бувну. Цал-цал, цила буттан кумаг буллай, дуссукъатлуву зийгу бикIайсса бивкIун бур.

Га чIумал чIаххувсса щархъал душварайн оьвчайсса бивкIссар цайми шяраваллавунгу хъатIайн. Кьинирдал ца кьини кьубиял авур душру лавгун бивкIун бур Шахьувавсса хъатIийн. Микку ттул нину кIул хьунугу дур ттул буттащал – Шайхаьлиев Муса Шайх­аьлил арснащал. Буттан ттул нину итталу дарцIуну дур. Амма душнил агьлу му чил шяравун булун рязи къахъанай кIира шин хьуну дур, га чIумал цамур шяравун душру бигьа-бигьану къабулайсса бивкIссар. Кьубиял шяраваллил оьрмулул бугьараминнал маслихIатрайн, тавакъюрайн бувну, ахиргу, рязи хьуну, бувну бур хъатIи 1936 шинал.

Ттул нину-ппу бивзун бур Краснодардал крайрайсса Армавир шагьрулийн. Микку ттул буттал тIивтIуну бур гальваникалул дуссукъатта. Ми диркIссар чIявуми лак цала маэшатрал хъирив Аьрасатнавух ппив хьусса чIунну, Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбишин хьхьичIсса бигьа дакъасса шинну. Дяъви байбивхьуну, ппу аьрайн лавгун, зунттал жагьилсса хъамитайпа, ххуйну оьрус мазгу, кIану-аьдатругу къакIулсса, кулпатрал­сса буллай цуппалу ливчIун бур. Ппу фронтрая зана хьуну махъгу, лаякъатлуя, лаякъатлуйн бизлай, вайннан тамансса ккавккун бур.

Му чIумал жул кулпатраву 8 инсан ивкIун ур ва анжагъ СССР-данул Верховный Советрал Президиумрал Председатель Михаил Калининнуйн чивчусса чагъардануя кумаг хьуну бур жува заллусса къатлул щаллушинна дуван.
1953 шинал ниттин дуллуну дур «Нину виричу» тIисса цIа.
Ппугу ччяни дунияллия лавгун, жул ниттин цинмалу багьну бур жулсса буллан. Кулпат бакI буккан баншиврул нину зун диркIун дур буттал дуссукъатлуву. Му чIумал нагу, ттул чIивима уссу Рабадангу дуклай бикIайссияв билаятрай сийлисса Ураллал политехникалул институтраву, Свердловск шагьрулий. Тани ниттил увкусса махъругу оьр­мулухун дакIний ливчIунни: «Зу дуклан аьркинссару ва ласун аьркин­ссар ххуйсса кIулшиву». Укун куна мунил, шаппай зана хьияра, ттунгу, зула чIивима уссингу кумаг буллалияра учин кIанай. Ни­ттил хIарачат байва жун ппу акъашиву кIул хьун къабитан.

Ттун яла-яла тамаша бизайва ниттил цила аьпалухьхьун лавгсса ласнал Шахьувавсса къатрах­сса личIлулсса дургаву. Гьарца гъин­ттул лагайва нину Шахьував къат­рах дуруган ва къатлуву чани лахъан. Мунил учайва: «Къатлуву чани лавхъун бикIан аьркинссар, шяраваллил инсантуран Шайх­аьлиевхъал кулпат сагъну бушиву кIулну бикIаншиврул», — куну. Мунил хIарачатрайн бувнур, шиферданул магъигу дирхьуну, къа­тта лекъавкьна ливчIссагу.

Нину буслан дикIайва, цурда шагьрулийн най, неххал тия чулийсса ххуллий дарцIуну, транспортрах ялугьлагьисса чIумал, тамур чулуха къатри цилва хъирив бурувгун, «жу макьабитара» тIутIисса кунма чIалан бикIайва, яругу мукьал буцIайва тIий. Цилагу учайссия тIар: «Макъума лагару, на чIал къавхьуну зана хьунна», — куну.

Нину дин-чак дуллалисса къадикIайва. Оьрмулул дугьара хьуну махърив дагьуна дин-чаклихун, гъирарай ва дакIних ккалан дикIайва Кьурандалува­сса сурарду.
Жул ниттил, ххаллилсса зунттал хъамитайпалул, цила оьрчIру ва оьрчIал оьрчIру тарбия був­ссар дакI марцIшиву, тIайлашиву ххирану, дуккаврих гъира буну, захIмат ххирану, аьзизсса зун­ттал ва цала ттаттахъал, лавгмунил хIурмат буну. Лекъащаннав вил цIа тачIавгу, аьзизсса Нинуй!

ХIурмат бусса лакку хъамий! Кьамул дувара ттул чулуха­сса барча баву! ЧIа тIий ура зун цIакьсса цIуллушиву, кулпатраву нахIу-хIалимшиву, оьрчIаясса, оьрчIал оьрчIаясса ххаришиву!

ХIурматращал
Шайхаьли Шайхаьлиев, профессор, техникалул элмурдал кандидат ш. Новоуральск
(ш. Шахьуйми)
ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал