«Ачу дакIнийн утаннуча жула дус»

[dropcap]Г[/dropcap]ъумучиял цIанихсса школалий дарс дихьлай ивкIсса цIанихсса педагог МахIаммадлул арс Нураттин Маммаевлул 90 шинал юбилей гьашину март зурул 22-нний Гъумук кIицI лагантIишиву «Илчи» кказитрай баян бувния шиннай редакциялийн дуркIунни цана ххирасса учитель дакIнийн утлатисса диялсса макьалартту.
Ва ххуллух жу ришлай буру Нураттиннущал архIал дуклай бивкIсса, оьрмулул оь-хъиншивуртту мудангу кIидачIлай бивкIсса кIия дус-ихтиварнал дакIнийн бичавуртту. Вай цивппагу бур цаннаяр ца машгьурсса, вакилтал: медициналул элмурдал доктор, профессор, Увурдал шяраватусса Камаллул арс ХIусайн ХIусайнов ва техникалул элмурдал доктор, профессор, ШавкIуллал шяравату­сса ХIусайннул арс Мухтар Аьлишаев.
Вай дакIнийн бичавуртту сакин хьунугу дур цахъи дахханану – диалограл зумуну.


ХIусайн ХIусайнов: «Илчи» редакциялул лайкьсса даву бакI­райн ларсун дур – хъунасса учитель Нураттин Маммаевлул юбилей лахъа-хъунну кIицI лагансса. Ачу, Мухтар, жувагу жула ххаллилсса дус дакIнийн утаннуча. Мунащал дуклай бивкIминная жува лап чансса ливчIунгу буру.
Мухтар Аьлишаев: ШавкIрав арулва классгу бувккуну, на Гъумучиял школалийн увкIсса чIумал, зу мяйлчинмур классраву дуклай бияв: 18 оьрчI ва ца душ, — Штанчаева Зина. Ттун бакIрайва хIисав хьуна Нураттин зул лидер ушиву. Мунихтуну ухьунссия га классрал старостанугу ивтсса. Ттулагу дакI ганачIан кIункIу хьуна, нава куна, математикалухгу, физикалухгу гъира бусса уну тIий.
ХI.ХI.: Классраву математикалул хьхьичIун ливчусса зу шама ияв – Нураттин Маммаев, Апанни Чалавиев ва ина. Математика жухьра дишайссия Кабират Исяевна Тутуновал. Аьпа баннав цил, ххаллил­сса инсан бия. Циннагу кIулъя предмет, кIулмигу ххирая. Ганин хъиннува ххирая Нураттин. Директорну ия Паша МахIаммадович Гъазиев — историк, фронтовик; завучну уссия Сяид МахIаммадович Хайдакьов, кIания мукьах Москавлив зий ивкIсса цIа дурксса профессор-филолог; Шяпи МахIаммадович ХIасанбеков — физик; Людмила Васильевна Немченко ва Асват Саламовна Оьмарова — филологтал; АхIмад Камилович Шахшаев — географ ва цаймигу.
Гъумучиял школа та чIумал Дагъусттаннай цIа дурксса школая. НахIакь бакъаяхха танийн «базовая» учайсса бивкIсса.
М.Аь.: Жува, чIявуми оьрчIру, хаснува интернатраву ялапар хъанахъими, ппухъру дяъвилий ливтIусса ятинтал бияв. Мунихтуну жула дунияллухсса ябитавриву, оькки-ххуймунил кьимат кIул шавриву учительтурал хъунмасса кIану бувгьуссар. Бигьасса бакъаяхха интернатрал оьрмугу. ДакIний бурив, интернатрай чани бакъасса чIумал, кIинтнил хьхьурдай, цIунил школалийн лавгун, гикку махънин дарсру дуллай бикIайссияв жува, къаралчинал буккан баннин?
ХI.ХI.: Ххюра шин хьуссия ттул интернатрай, ххюрагу шинай Нураттингу, нагу ца къатлуву яхъанай бивкIссару. Жущал архIал ца классравугу дуклай, ца къатлувугу ялапар хъанай бикIайссия Магьдиев Басттамин, Шугаев МахIаммад, Мудуев Мирзахан ва мяйлчинмур классраву дуклакисса Нураттиннул чIивима уссу Тажуттин.
1949 шинал, ацIулчинмур класс­гу къуртал бувну, аттестат лавсъссия жува, 14 выпускникнал. Миннаяту шамуннал – Маммаев Нураттиннул, Мащилиев ХIажинал ва ина мусил медаллу ларсъссия. Гъазил арцул медал ларсъссия. АцIния мукьуннаяту ацIния кIия та шиналва бувхссия личIи-личIисса вузирдавун. Мунилгу школалул сиппат чIалачIи дуллалиссар. Зу, мусил медалистал, райком партиялул направлениялущал лавгссияв та чIумал дахьва тIивтIусса Ломоносовлул цIанийсса Москавуллал университетравун.
М.Аь.: Мащилиев ХIажи увхссия юридический факультетрайн. Къуртал бувну махъ МахIачкъалаллал прокурорну зий уссия. Нураттиннулгу, нагу язи бувгьуссия механик-математикалул факультет. Гъази, авиациялул институтгу къур­тал бувну, зий икIайссия кос­мосрацIун дархIусса давурттай.
ХIарачатран барачат куну, жу, чан-чанну тIий, мукьвардаяту ххювардайн лавхъру, лавай­сса стипендиягу ласлай – 395 къуруш. Ми та чIумал диялсса арцуя. КIилчинмур семестрданий Нураттин кIункIу увна художествалул самодеятельнострайн. Цал факультетрал, яла щалагу университетрал концертрай лакрал цалалусса номерду бу­ллан бивкIссия: Нураттиннул – ла­кку балай, Дахтиханов Загьидинал ва ХIашимовал (цIа хъамариртунни) – къавтIаву, вайми лак тIурча, лагма лавгун, хъатру ришлай бикIайссия. Га дикIайва лакрал триумф. Залдануву буциригу бикIайссия хъунма­сса хIаллай хъатру ришлай.
Ца кьини Нураттингу, нагу, дарсру къуртал хьуну махъ, метролуву шаппай общежитиялийн най буссияв. Жуйн тIайлану тия чулий щядиркIсса ца дянивсса оьрмулул хъамитайпалул, цаппара хIаллай Нураттиннух дуруглайгу диркIун, увкунни: «Горец, наверно? Какой красавец!» — куну. ЧIу бия аьтIун хIадурсса. Жу, начливун багьну, ци учинссарив къакIулну ливчIунав.
Шамилчинмур курсирай жун дурчIин багьуна специализация. Нураттиннул язи дургьуна яла захIматмур – «сопротивление материалов» ва «теория упругости». Ганал дакI мудан элмулул куртIнийн, лабораториярттавун кIункIу тIий дикIайва. На лавгра гидромеханика лахьхьайсса кафедралийн. На ­уссияв: «ЖучIава бур хьхьири, бюхъай гидромеханиктал аьркин хьунгу», — тIий.
Пикрирду мукунсса бивкI­хьурчагу, жун муаьллимтал хьун багьссар. Нураттин, МахIач­къа­лалив цания ца институтраву зунгу бю­хълай унува, Гъумучиял школалийн лавгссар математика дихьлан, 32 шинай ивкIссар кIикку ца кIанай зий, учениктурангу, учительтурангу, халкьуннангу ххишала акъа ххирану, цала къуртал бувсса школалул ларайсса цIа дуручлай. На тIурчан, аспирантурагу бувккуну, диссертациярттугу дурурччуну, жула Дагъусттаннал вузирдаву зий ивкIссара – доцентну, профессорну, деканну, кафедрардал каялувчину. ЦIанакулгу зийна ура.
ХI.ХI.: Жува дуклакийни, каникуллай, зузийни, отпускрайгу хъуннасса шадшиву дикIайва, Гъумук ягу Гьанжилив хьунабакьайни. ТачIав хъамакъаритай 1979 шинал жува школа къуртал бувну 30 шин шаврин хасъсса учительтуращал­сса хьунабакьаву. Жущала Гьанжилияту Кабират Исяевнагу буссия. Хьунабакьаву сакин дуруна Паша МахIаммадовичлул, Нураттиннул ва жула одноклассник МахIаммадов Кариннул. Цал Гъумук клубраву, яла, хъиривмур кьини, Пашанал цала чулуха хIайвангу бивххун, ххаллил­сса мажлис бувна ТIулизуннал щаращучIа. КIа диркIун дия жула Нураттиннущал махъра-махъсса хьунабакьаву, тачIавгу жунна хъамакъаритансса. Ччяни лавгунни жула дус. Цал аьпа баннав, цахава лавхьхьусса цаятува бивзмигу хьуннав.
М.Аь.: Мукун хьугу-хьунни. Нураттиннул душнил Зумрутлул жул университетрал математикалул факультет къуртал бувссар ххювардай. Арс Сулайман лайкьсса къаивкIссания, зугу зула университетрал ректорну къаувчIинссия.
ХI.ХI.: Сулайман ректорну увчIаву жула заманнай чIявуну къашайсса, тIайлашиврул ххуллийсса ишну хьуссар. Ххуйну пик­ри барчан, ганал оппонентъталгу муку-тукунсса бакъассия – гьарца чулухату балгусса профессортурал оьрчIру, цивппагу жагьил­сса профессортал. Ххишалдаран, му щинчIав къакIулсса зат бакъар, республикалул бакIчинал шаймур буллай уссия му зат мукун хьун къабитан. Гукун тIайласса, марцIсса, мяйжаннугу демократичнайсса бувчIавурттай Сулайман ххув шаврил хъунмур сававгу, ттул пикрилий, хьуссар ганан нитти-бутталгу, учительтуралгу дуллусса ххаллил­сса тарбия. Цалагу увкуна, увчIайни: «Ттул бахтти ва пахру нава учительтурал кулпатраву хъуна шавур», — куну.
М.Аь: Микку учин бучIир, лайкьсса буттал лайкьсса арс куну. Аьпа баннав Нураттиннул, ганан бакъасса оьрму ганая бивзминнан булуннав, гьарца чулуха цал цIа гьаз хьуннав.
Цуксса рязину къаикIанссия аьпа­биву, хIакьину цала наслулух ябитан яхьуну ливчIссания.