«Ва оьрмугу, ца макI кунма, лагайсса бивкIун бур»

Гьашину оьрмулул 80 шинал юбилей хьунадаркьунни Шахьуйннал шяравасса бусравсса хъуначу, захIматрал ветеран, шяраваллил хозяйствалул элмурдал кандидат, кIулминнал ва гъанчунал дянив хIурмат бусса инсан Сагидов Сагидаьли Аьлил арснал.


Бадрижамал Аьлиева
[dropcap]С[/dropcap]агидаьли увну ур Шахьуйннал шяраву, Сагидов Аьлил ва Хъанардал шяравасса Аминатлул (Хъанарив ванийн Аммия учайсса бивкIун бур) нахIусса, бавкьусса кулпатраву.
Байбихьулул школалийн занай ивкIун ур буттал шяраву, му чIунгу Хъундяъвилул шиннардийн тIайла дарцIуну дур.
— Хъинну захIматсса чIунну дия, гьарцагу чулуха. Дуккаврия тIурчан, щаллусса шинай 1 тетрадь булайва 6 чIапIи дусса, ца кIиссаксса кьалангу кIиннан хIисавну булайва, цуппагу ранг дусса. Щекьигу пачурдил бургъурдава кIув дартIун дайссия. Чичаву биривсса кказитирттай, ххуттардил ляхсса кIанттурдай, дайссия ягу, нажагь бакIрайн багьарча, кIюласса луттирдай. Шярава хьхьичIра-хьхьичI ларай­сса кIулшиву ларсминнавух уссия Гьарун тIисса жагьил, педагогикалул институт къуртал був­сса, мунал дуклай уна аьркин буллай ивкIсса луттирдай дайссия чичрурду, нажагь ми биривсса чIумал. Дарсру дихьлай икIайва Аьлиев Нажмуттин. Циняв класс­ру ца къатлуву бикIайва. Школа бикIайссия цIана клуб бусса къат­раву. Му школа мизитрал чар­ттая бувссар тIун бикIайва, дяшяравусса мизит лекьан бувну, — дакIнийн дичлай ур Сагидаьли оьрчIнийсса чIунну.
Шахьував 4 классгу къуртал бувну, лавгун ур дуклан чIаххув­райсса КIундиннал школалийн. Микку арулла шинал школагу къуртал бувну, 1952 шинал, цала буттауссил, га чIумал ДАССР-данул просвещениялул министрну ивкIсса АьвдурахIиннул увцуну, дуклан увххун ур Дарбантливсса шяраваллил хозяйствалул техникумравун. Микку директорну ивкIун ур Куматусса Мирзоев МахIаммад.
Техникум бувккуну махъ, армиялийн лавгун ур Сагид­аьли, «вил буттауссу министр урха, ина къагьанссара армиялийн» тIий архIалсса оьрчIругу бунува. Къуллугъ буллай ивкIун ур радиолокационный аьралуннаву. Мудан барчаллагьру баян буллай, хъунмасса хIурматрай ивкIун ур.
Шанна шин армиялийгу дурну, увххун ур шяраваллил хозяйствалул институтравун. Ккалан­сса луттирдах луглай, ккаланмур къаляхълай икIайсса ивкIун ур. Очнайну дукларчан, нитти-буттал къинттуллух къаикIан, цала кулпатгу буван, заочнайну дуклан ивкIун ур. Дуклакиссаксса, зий ивкIун ур КIундив ва Гъумук агрономну. Ккуллал ва Лакрал районну личIи шайхту, хъунама агрономну ивтун ур ва.
1960-ку шинал бувну бур ванал кулпат, бувцуну бур, дугу дуркку­сса, цала шяравасса душ Асият.
1968 шинал дуккаврихсса мякьлил увцуну ур Сагидаьли аспирантуралувун. Шяраваллил элмурдал кандидатнал цIа дурурччуну дур Рязаннал пединститутраву. Сагидаьлил Шахьуйннал шяраву цалчин ларсъссар элмурдал кандидатнал цIа.
Цалчинмур курсрай дуклакисса чIумала мунайн оьвтIий бивкIун бур Ореллая 8 километ­ралул манзилданийсса опытру байсса станциялул директорну, амма къалавгун ур. Муния махъгу оьвтIий, му ххуллухгу къалавгун ур, оьрчIру мюрщисса буну, ти­кку аьркинсса шартIру щаллуну дакъану. Дурккуну къуртал хьуну махъ цIунилгу оьвкуну бур, лавгун ур яла, къатралгу, гьарца аьркинмунилгу щаллушинна дурну. Ореллай Асият дарсру дихьлай школалий зий бивкIун бур. Тийх шиннугу дурну, ялагу, нину-ппу, ватан дусса кIанайн дакI кIункIу тIий, зана хьуну бур Дагъусттаннайн. МахIачкъалалив ивну, му­ххал ххуллул вокзалдания лавай гьаз хьуну нанийни, хьунаавкьу­сса гьарцагу инсан гъанчу куна чIалай икIайва тIар цана.
1974 шинал Лаккуйн обкомрайн управлениялул начальникну оьвкуну бур Сагидаьлийн. Асиятгу райкомрай хъаннил отделданул каялувчину бивтун бур. Ца­ппара хIаллавун махъунмай шагьрулийн бивзун бур. Шяраваллил хозяйствалул элмийсса ва хъиривлаявурттал институтрал элмийсса хъунама зузалану ивкIун ур Сагидаьли. ЦIунилгу Лаккуйна тIалав увну, зий ивкIун ур райкомрал кIилчинма секретарьну. Лавайсса хIурматрай ивкIун ур. Му даврия лавгун махъ Сагидаьли зий ивкIссар КIундиннал колхозрал председательну, малагара тIий леххаву тIий нинугу, ппугу бунува. Колхозрал председательнал хъиривчуну зий ивкIсса, 53-ку шинал дяркъусса кIи хьуну, чIявусса ятту ливтIуну, му даврий биялсса ккавксса Аьлин кIулну бивкIун бур му цуксса захIматсса даву дуссарив.
— Нава зий ивкIсса циняв давурттава ттунна яла дакI даркьусса, нара дурмур ттула яруннин чIалачIисса даву дия ва, — тIий ур Сагидаьли. Шяравуваминнал ва Дянивмур Азиянаву­сса кIундиннал кумаг бувну, ванал сипталийну, дацIан дурссар КIундив бувххун нанисса кIанай гъурбатрайх, личIи-личIисса шагьрурдайх ппив хьуминнахь буттал шяравун зана хьияра тIисса Ниттил гьайкал.
Председательну зузиссаксса хIаллай итталун дагьан­сса чIярусса давуртту дурну дур Сагидаьлил, вайнна миннувасса цаппара: къутаннай ххуллурду, фермарду дакьин дурну дур, зунттавумур фермалийн чани бувцуну бур. Шяраваллил халкьуннал личIи-личIисса мурадру щаллу бувну бур. ЦIанагу му шяраваллил инсантурал ва хьунаакьай гъансса инсан куна, ваная учаймургу так хъинчулийнмай­сса бакъа къабикIай.
Яла, махъ, Сагидаьли зун ивкIссар, КIундинная личIи хьуну, сакин дурсса Шахьуйннал колхозрал председательну. Шахьував ванал сипталийну бувну бур насосрал станция. Ппу къашавай шагьрулий уну, кьадиртун му давугу, ивзун ур шагьрулийн. Зий ивкIун ур землестроительный институтраву. Мичча увккун ур пенсиялийн. Ванал захIматрал луттирай чIярусса чичрурду дур, амма царагу дакъар даву кьадиртсса ягу даврия уккан увсса. Цува чув дукларчагу, чув зурчагу, Сагид­аьлил хIалал бувну бур анжагъ хIурмат ва бусравшиву.
-Ттул даву дия чIявусса аьрххи-ххуллурдацIун дархIусса, хъунмур чIунгу лагайва ичIаллия архну. Хъунмасса кумаг кулпатран ттуя бакъая. Ттул талихI, нава чIарав акъанагу, тIайласса ххуллийх нанисса оьрчIру шаву, мугу – ттул кулпатрал хIарачатри, — тIий ур Сагидаьли.
Сагидаьлил ва Асиятлул дянив хьуну бур 3 оьрчI: Назират, Мурад ва Закарижа. Назират бур педагогикалул элмурдал кандидат, доцент, цIана пенсиялий бур, оьрчIал оьрчIалсса буллай. Мурадлул къуртал бувну бур Новочеркасскаллал инженерно-мелиоративный институт, Закаржанал – Харьковуллал авиациялул институт. ОьрчIал оьрчIругу бувккунни Сагидаьлил ва Асиятлул ххаришиврунсса, пахрулун­сса: Аьлиев Аьбдул зий ур Дагъус­ттаннал ихIсаниятрал фондирттал «Друзья милосердия» цIанилусса ассоциациялул исполнительный директорну; Амина Гунашева зий бур МахIачкъалаллал музыкалул училищалуву дарсру дихьлай ва Даггосфилармониялий; Аьли, ларайсса кIулшивугу ларсун, цала буттащал зий ур автосервисрай; Аида ласлай бур психологнал пиша; Лайла ва Асият дуклай бур школалий.
Сагидаьлихъал гъанчу цив­ппава бур марцIну захIмат буллалисса, итххявхсса, чантI увку­сса. Муданмагу Сагидаьлил ва махъминнал хьхьичI эбратранну бивкIун бур просвещениялул министрну зий ивкIсса АьвдурахIин ва военкомну зий ивкIсса Шакуев ХIасанхIусайн.
Сагидаьли тIисса цIа Хъанардал шяравату нанисса цIа дур. Хъанарив ивкIун ур Сагидаьли тIисса цIа дусса инсан, щархъайх маша буллай заназисса, мукуна учIайсса ивкIун ур Шахьувавгу. Махъ жул шяраватусса хъамитайпа бувцунугу бур мунал. Муна му СагидаьлийхчIин Аьли ва Аминат хъинирвал бивкIун бур, шиха тихун хъамалу занай, тиха шихун букIлай, хъамал, гъан-маччами хъинну хIала-гьурттуну бивкIун бур.
Уттинин бивтсса оьрмулул ххуллух уруглай, Сагид­аьли тIий ур:
— Ва оьрмугу янил ляпI учиннин, макI кунма, лагайсса зат бивкIун бур, вагу дан дур, тагу дан дур тIий, лечлай уна ларгун ляркъунни шинну. ХIайп тIий ура гай оьрмулул бугьарасса инсантурах вичIи дирхьуну, гайннал бусласимур чикъачаву, му даву дан ка хъирив къалаяву. Гай муданма чIарав бикIансса кунма чIалай бикIайва. Совет хIукуматрал жуйва бивхьусса буржру биттур буллай, лечлачаврия цамунийн яржа къабияйва. Гъанчуная, шяраваллил инсантурая ххину кIул хьуну ччай, лагма-ялтту урувгукун, минная бусанми чIарав къалявкъунни. ЦIанасса чIумал на ва Асият бухьунссару шяраву яла оьрмулул бугьарами – муксса анаварну ларгун ляркъунни чIун. Хъунмур ххаришивугу, тирхханнугу дур оьрчIая, оьрчIал оьрчIая, миннал оьрчIая…
Сагидаьлил кулпат Асият лас нанинийн лагайсса бивкIссар, «ина аьраличунал кулпат ххан­ссара» тIий бикIайва тIар лагма-ялттуми. Асият зий бивкIун бур горкомрай, райкомрай, исполкомрай, Гъумучиял школалий ва МахIачкъалаллал 38-мур школалий. Лайкь хьуну бур «Знак почета» ордендалун ва медаллан.
Сагидаьлил юбилейгу, ялун нанисса ЦIусса шингу барча тIий, чIа тIий буру вайннал кулпатран ххари-хъиншивуртту, цIуллусса чIярусса шинну.