«Жула Садикь»

[dropcap]Т[/dropcap]алихIиндаран ккалли бара ттула оьрмулул 17 шин Лак­рал театрдануву зий гьан дан кьисмат шаву. Миллатирттал авадансса жула республикалул хъуншагьрулий бунугу, жу, театрданул агьлу, жула миналий, Лаккуй, лакраву бивкIру. Оьсса­гу, хъинссагу – жувухва жува. Ва ялагу, жува хъинну агьамсса, жула халкьуннан дакъа чара бакъасса давриха зий бушиврий дакI дарцIунугу бивкIру, пахрулийгу бивкIру.

Качар ХIусайнаева
ХIакьинусса кьинигу, театрданувун бувкIукун, цIу­сса, жагьилсса артистурал чIурдаха ттун Шагьун Ибрагьимовал, Исмяил Балугъовлул, ХIамзат Ибрагьимовлул, ХIамид Жалаловлул, ХIасан Буттаевлул, ДинмахIаммад Дин­махIаммадовлул, Шамил Керимовлул, МахIаммад МахIаммадовлул, Сяид Мусалаевлул, режиссер, драматург Валерий Эфендиевлул чIурду баллан бикIай. Сценалуха гайннал, аьпа бивухъал, рухIру дуруглай чIалан дикIай. (ДакI дарцIуну бикIан бюхъайссар – артист оьр­мулува сахIналухсса ччаврил щакъаливхна лагайссар).
КIицI лавгсса цIардаву, ттул оьрмулул инсантал ря­зи хьунтIиссар, Садикь МахIам­мадовлулмур цIа ляра-личIиссар. Ттун къакIулли цама лакрал артист вакссава инсантуран ххирасса. Ваксса тамашачи талихI-тирххандарайн иян ан каши ду­сса. «Лакский Райкин» учайва ганайн, ай, мунийну га бюхттул ан кунма. Амма Садикь цайнува цува бюхттулсса ия. Му цанмагу хъинну ххуйну кIула. ЦичIав личIисса дурккуну дакъана, цала театрданул вивсса дарсру ва, Аллагьналва вив бивхьусса гьунар, кIулшивурттахсса мякь, пишалухсса зуву, уххаву къакIулсса захIмат сававну. Садикь ия яла бюхттулмур даражалул пишакар, профессионал. Му тасттикь буллай, Садикьлун хIукуматралгу халкьуннал артистнал цIа дуллуну дия. ХIукуматрал цIа, хIакьину кунна, бигьану къадулайссия, явара, тани. Амма халкьуннал «Жула Садикь» тIисса бюхттулсса цIа ччянира дуллуну дия танан.
Гьарцагу режиссер ххария Садикь цала бихьлахьисса пьесалуву гьуртту уван. Цанчирча кIулссия: Садикь усса пьеса, ци дайшишру дунугу, инсантуран чара бакъа ххуй бизантIиссар. Халкь бучIантIиссар цана ххираманах буруган. Пьесалул, ягу режиссернал хьхьарашивугу, нажагь мукун бухьурча, Садикьлул гьунарданул кIучI дантIиссар.
Садикь комик ия. ХIазккан. Ганал гьарца сукку-кьютIулул, гьарца мукъул, ябитаврил халкь тяхъа буккан байва, дакIнихтуну хъяхъи байва. Цала дакIнива буцири щяйтIантру буккан бувну, рахIат бувксса тамашачиталгу ххирасса артистнайн барчаллагьрай лагайва шаппа-шаппай. Амма Садикьлул пишалул диапазон гьартасса дия. Ччарча пашмансса, ччарча философий­сса пикрирдавун ичинсса гьунар ялун личайва Садикьлуща, агарда трагедиялуву, драмалуву, ягу мелодрамалуву гьуртту хьуну ухьурча. Рольданун аьркин багьарча, Садикьлул дакIмяшну хъярчийсса балайрдугу учайва. Пирпилу куна, бигьану, куклуну къавтIунгу изайва. Артистнал гьунар ттунма трагедийсса гьунарну, пишану чIалан бикIай. Масалдаран, хIазран бакъар театрданул зузалтрая «марххал­ттания гьайкаллу дуллалими» ку­сса. Бивхьунни пьеса, къуртал хьунни роль. Бавссуну гьаваллаву лавгунни ккавкмур. Бу­ссия тIар, ккавкссия тIар. Къе­ппул бувгьуну ккаккан банмур къаливчIунни. Так увкумунийн вих хьун багьлай бур. Жуннагу Садикьлуягу, гайми жула цIанихсса артистураягу телевидениялул чирчусса цаппарасса спектакльлал суратру дур.
Садикь цIанихсса Малла ХIасраттин ия. Хъинну дугьайва дагъусттаннал драматургиялувусса роллу. Амма мукуна усттарья оьруснал, европанал классикалувугу. Ганал илтIа-кIюласса чурххай хъинну дакьайва ччимур эпохалул, ччимур миллатрал янна.
Садикь хIакьсса лаккучу ия. Цала миллат ххира­сса, гания пахрулийсса, мазрах, тарих­рах, бюхттулшиврух эшкьи хьусса. Га усса кIанай ихтилатраву «жула чIивисса миллат» тIисса уккар­ча, Садикь кIийнгу, гилунгу ххяххайва. «Да, матIурдувартал ттул миллатрайн чIивисса миллат! Ссаллияр, цукуннияр, щиярдияр ва чIивисса?!» учайва. Мазгу кIула, къачирчагу, шатлунуксса. Ганал цала ляхъан бувсса интермедиярттаву мукун авадансса, хъярчийсса маз бияхха, халкь лякьри руцаннин тIиссакссагу хъян бикIайва.
Садикь театрдануву так артистнал пиша бувгьуну акъая. Ванал сайки щала кулпат театр­дануву зий бия. Театр ванал эшкьигу, ччавугу, маэшатгу бия. Мунил хIакъираву рязи бакъа­сса хавардугу бикIайва коллективраву. Амма, гамур чулуха, ца щищачIавгу къашайссия, Садикьлуща кунна, саргъунну гастроллал чIумал коллективрай каялувшиву дуван. Даву низамрай дачин дуван. Аьркинссагу, ххишалассагу арцу лякъин. План биттур дуван. Цанчирча, цу ­уссия Лаккуй Садикьлул миннат биттур къабансса. Садикь усса пьесалийн къаучIансса.
Нава театрданул директорну бавцIусса чIумал, нагу СадикьлуцIун лавчIссияв. Ххишала дакъа захIматсса чIун дия. «Хула, хула, ци директор бурав ккакканнуча» тIий тинмай бавцIуссагу бия. Нава бажар бусса директор бушиву кка­ккан бан ттунгу ччай бухьун­ссия. Микку Садикь увкIунни кумагран. Къатлул цIаний, театрданул цIаний. Театрданун, декорациялун, ккасттумир­ттан аьркинмур лякъин къашайсса, ттучаннай, складир­ттай цичIар дакъасса кьянатсса замана бия. Жул Садикьлуннив хъинну кIулну бия чув ци склад­рай цу лаккучу уссарив, щища ци кумаг бан хьунтIиссарив. Садикьлухь «дакъар, къахьун­ссар» учинсса лаккучугу ля­хъан увая. ХIакьинугу дакIний дур, кьинибархан занай, зийгу бивкIун, декорациялун аьркин­сса кIива хъуни къуршив ля­къавриясса ттула ххаришиврул хьхьувай шану къабивсса. Ялагу жу Садикьлущал ца лаккучу хъунамасса складрая ттупру-ттупру личIи-личIисса яннардалгу лавсъссия.
Кказитрай бавцIукунгу, Садикь цIакьну ттулгу, кказитралгу чIарав авцIуна. Ганащал архIал, «Илчи» машгьур буллай, къабивсса къутан, лакрал шяравалу дакъассар. Кказитгу тани 7 азаруннил сияхIрайн бивссия.
МяйцIаллий ххюра шин жунна, хIайп, Садикь цува акъана кIицI лаглан кьисмат хьунни. Махъва-махъ буруган лавгсса чIумал, захIматсса азаруннил азурда увну унува, ца секундрайгу цува захIматну ушиву ккаккан къабувна. Театрданул оьрмулувасса, хьхьичIавасса артистураясса хIазсса хаварду буслай, жу бялахъан бан хIарачатрай ия. ЦIанакулгу ттун Садикь, цала чаннасса някI яругу явш бивтун, пиш-пиш тIий жухава уруглай чIалай ур. Жунна, цала ххирасса миллатран, вайксса чIярусса тирхханну ларсун увкIун ивкIсса хIакьсса Халкьуннал Артист жунагу тачIав хъамакъаитанссар тIисса умуд бур. Жуна дакIнийссаксса га жувухвассар.