«БакIрал ххуйшиву 40 гьантлийссар, хасиятрал ххуйшиву 40 шинайссар»

[dropcap]Ч[/dropcap]Iибил душ Мариян Илиясова жула дянивату лавгун вай гьант­рай бартлаглай бур мукьцIалва гьантта. Гьантта цими гьарчагу, Марияннул чанипарсса симан ччянни-ччяни къагьанссар жула итталату. Хъамакъабитанссар мунил бартбигьлай бивкIсса ххуй-хъинсса мурадругу.
Ялавай буллай буру ванияр мукьра шинал хьхьичI Марияннул жул корреспондент Бадрижамал Аьлиеващал бувну бивкIсса ихтилатравасса ца-кIива парча.


— Ина вилла юбилей ци асардащал, ци пикрирдащал хьунадакьлай бура?
— Ттунна 70 шин хьусса кунмавагу бакъара, дакIгу жагьилнура дур, зун, занан, жяматраха, ттулва миллатраха зунсса, хъинмур, ххуймур буллансса гъира бур. ХIисаврагу къархьунна ларгун ляркъунни вай шиннугу…
— Буси чан-кьансса вила аьпа бивухъул нитти-бу­ттая, вила оьрчIнийсса оьр­мулия.
— На бувссара ГьунчIукьатIрал шяраву ЧIибил ва Мухлисатлул кулпатраву. Ппу икIайва хъинну жуха аякьа дусса. Жу ккашил, мякь хьун къабивтссару мунал. Ппу ттул ниттиуссищал архIал Новосибирскалий зий икIайва. ЗахIматсса дяъвилия махъсса шиннардийгума бу­ттал жун ккаши-мякь кIул хьун къабивтссар, тиха посылкардайну жу аьркинмунил щаллу буллай. Инсаннан цащава шайсса ка-кумаг буван анавар уккайсса икIайва. Даву дайни хьхьичIминнавух икIайва. Аьпа биву нинугу дикIайва дакIнил хъинсса, иминсса, инсантал ххира­сса, инсантурангу цурда ххирасса, чIаравманан бансса хъинбалалух луг­лагисса. Буттал гьан дурсса посылка тIитIайхтугу, ниттил хьхьичIра-хьхьичI гивумуния бутIа шяравусса къашавайманан биян байва. Цилла янна дуруххайва, уртту-тIутIая хавар бусса, халкьуннал медициналийну инсантуран кумаг буван бю­хъайсса дикIайва. Ка гъаргъмагу, ччан цIун хьумагу, лал дацIлацIимагу учIайва ниттичIан кумаграл хъирив. Нитти-буттал хъуннасса къулагъас дия жу дуккин баврихгу.
На буттал шяраву 9 класс був­ккуссар, Ккурккуллал школалий – 10 класс. ЛичIи-личIисса шяраваллавасса оьрчIая сакин хьусса хъинну ххуйсса класс бикIайссия жул. Ххуйсса жяматгу, учительталгу бия.
Школа бувккуну махъ дуклан бувхра ДГУ-равун.
— Сиражуттиннущал ина та кIул хьуссияв? Буси вила кулпатраяту.
— Нава дуклакисса университет­раву Сиражуттингу дуклай икIайва инженерно-строительный факультетрай. Жу цаннан ца кIулну ца-кIира шин хьуна, буцин кунугу ца шин хьуссия. На дуккаву къуртал дурну, Сиражуттиннун дуккин дачIи шин лирчIун, ташугу був­ссия. Махъ му зун тIайла увккуна, ну­гъайнал авлахъирттайн, Червленные Бурунилийн. Хъинну ххуйсса совхоз дия, ххаллилсса племзавод бия. Га Дагъусттаннайнгума хъар шайсса бакъая, так – Москавуллайн. Гикку 5 шингу дурну, зана хьуру мюрщисса арсурвавращал. Сиражуттин зун ивкIуна Махбетондалул затру дайсса заводрай хъунама инженерну, яла – директорнугу. Ттунгу ччай бия зун, амма чIахху-чIарахная, кIулминная баяйва миннал оьрчIру садикрай къашавай хьуну бур ванил, танил тIий. Давунияр ттула оьрчIал цIуллу-сагъшиву хьхьичIну, гьарца даврин цилла чIун куну, оьрчIалсса буллай шаппах бу­ссияв. Жулва къатрачIату арх бакъа бикIайва «Дом книги». Махъ миву зун бивкIра. Шиннардивун бивтунав му ттучандалул директорну. Му ссят 10 хьуну махъ тIитIайва, мунияту ласгу даврийн, оьрчIругу школалийн тIайла бувккун, ахттайн­ссаннунмургу хIадур дурну, лагай­ссияв даврийн.
Махъ оьрчIру ччаннай бавцIуну, цала-цаланий хьувкун, зун бивкIра «Дараччи» клубраха. Ччай бия захIматсса шиннардий инсантуран ттущава шайсса кумаг буллан. Мюхтажсса инсаннан ттущава шайсса чIири-кьирисса дунугу хъиншиву дуллалаву ттун ттуярасса тIалавшиннану чIалай дия.
— Зул бур гьарцагу чулуха эбратрансса кулпат. Жула оьрмулуву ташурду лиллалисса ишругу чансса хъанай бакъар. Ссаву дуссар кулпатрал цIакьшиврул кьюлтIшиву?
— Кулпат лияврил багьантту личIи-личIисса бикIайхьунссар. Амма цIанасса жагьилтал ваксса-таксса затгу бухIан ччай бакъар, бигьанма личIи хъанай бур. Жагьилнал ва душнил дянивсса агьаммур масъала бикIан аьркинни кулпат буруччаву. Цал ташу баннингу ххуйну пикри буван аьркинни. Душнил хIисав ласун аьркинни жагьил даву ххирасса урив, хIачIлачIисса урив, лагма-ялттунащал, гъанминнащал мунал ци арарду дурив ва м.ц. Оьр­мулуву азарда, ттуршра иш-тагьар дикIайссар, адамина икIайссар зун ччай унагу, дюхъ ду­сса даву къадириллай, тIайлабацIу къахъанайгу. Мукунсса чIумал хъамитайпалул ссавур дуван аьркин­ссар, хъинсса мукъуйну ганал дакI дуван, чIарав бацIан аьркинссар. Зун къаччай, багьантту ляхълахъимур иш тIурча, личIири. Жагьил лавайсса нитти-буттал оьрчIрича тIий, мунан хъанахъавугу къатIайлассар, цал жагьилнах цахва бурган аьркин­ссар, цанчирча нину-ппу оьрмулухун ганахлу ганал даймур дуллай къабикIайну тIий. Жагьилналгу хIисав ласун аьркинни цала буцлаци душ ци хасиятрал, багьу-бизулул бурив, мунил къатта бан най бурив, бакъарив. НахIусса кулпат баншиврул анжагъ ца эшкьи-ччаву къагьа­ссар. Учайхха «БакIрал ххуйшиву – 40 гьантлийссар, хасиятрал ххуйшиву – 40 шинайссар» куну. КIинналагу дан багьаймур цала-цала кIанай дуллан аьркин­ссар, цаннал дуллай, вама – тахлий щяивкIун кулпат къашайссар. Ласналгу, щарнилгу цанма ва цала оьрчIан кюру цалва карунних, гьарца кьинисса захIматрах щащан аьркинссар. Гьарца кьини­сса захIматгу – му цаннал цаннах­сса хIурматри, личIлулшивур, цаннал дакIнийн кьутIинмур гаманал къабавур, къаучавур. Кувннал кувн­нахь учаймуниву анавар буклан къааьркинссар. Аьпа биву ниттил учайссия: «Мазрал, цуппагу нуххулу щябивкIун, бакIрачIан баларду буцайссар. Ссавур дан аьркин­ссар учайсса мукъучIа», — куну. Ялагу ниттил учайссия: «Ца махъ зувира шинайгума ябайссар, му учинсса чIун зувира шинавунгу дучIайссар», — куну.
Ялагу, къачансса хъами бикIай, цилвами хьхьичIун ласлай, ласналми тинмай буллалиссагу. Лас ххирану, мунал гъан-маччами къаччай къабикIайссар.
— Ласналми ляхъиндалийн бувкнавхьур, ци учин бю­хъанссар Читтурдал жяматрая?
— Читтурдал жямат ттун хъинну ххирар, кIайннал на ванияр сайки 50 шинал хьхьичI ххуйну кьамулгу бунна, кIайннаву ттул оьрчIру хъунигу хьунни, кIайннан вай, вайннангу кIай ххигу-ххирассар. Ттун нава, жула шярава лавгун, чил шяраваллил жяматравун багьсса кунмавагу чIалай къабикIара. Ваца ттула гъан-маччанал, уссурссуннал дянив кунма лавгунни Читтурдал жяматравусса ттула уттининсса оьрму, вания тиннайгу Аллагьутааьланал дуллуссаксса шинну гьанссар. Инсан агьайни кIукунсса жяматравун агьаваннав.
— Ина вила шиннардиха лавхьхьуну чIалайвагу бакъара. Ссаву дур вил шиннардил кьюлтIшиву?
— ЦичIаргу кьюлтIшиву дакъа­ссар. Ттун къаххирар инсанная махъа гъалгъа тIун, ганайнсса сси ттувува лавсун занан, цанчирча муниясса зарал хьхьичIва-хьхьичI ттунма буну тIий. На ганая гъалгъа тIий, аьллай, лиллай, га инсаннаннив баллай бакъархха на тIимур, га ур цанма ччимур буллай, на тIимуниягу хавар бакъа. ЧIиви-кьивисса затру ялтту-лултту гьан буллан аьркинссар.
Ттун хъинну ххирар ичIувасса кушу буллан, оьрчIру, оьрчIал оьрчIру хъамалу бучIаннин дукрарду дуллан. Ххирар инсантуравух хIала-ккалану бикIаван, инсантурая нанисса хъиншиврулгу ттуй гуж ххи бувай. Ххирар инсантуран хъинбалартту буллан.
— Агана оьрму цIунила-цIунил байбихьлай бивкI­ссания…
— Ца сантIиметралул ти-шин­май къавхьуна, ва бусса куццуй бутантIиссия. Мукунма ттула ласналгу учай. ХIайп тIисса, ва кIану укун къабувна, тукун банссияхха, шиха къалавгна, та ххуллийх гьан­ссиявхха тIисса кIану къавхьуссар.
2013 ш.