Тарихраву чирчусса чувшиврул лажин

Декабрь зурул 9-нний жула билаятрай кIицI лагайссар Ватандалул Вирттаврал кьини. Байран дуллан бивкIссар 2007 шиная шихуннай. Амма ванил мархри 1763 шиная най бур.

Ва шинал, декабрь зурул 9-нний императрица II-мур Екатеринал хIукмулийну цIакь дурну диркIун дур яла бюхттулмур аьрали награда – Святой Георгийл орден. Орден диркIун дур мукьва даражалул. 1917 шинайн бияннин яхьуну дур вирттал лахъа-хъун буллалисса аьдат, декабрь зурул 9-сса кьинигу кIицI лагайсса диркIун дур Георгийл кавалертурал кьинину.
Андриана Аьбдуллаева
Декабрь зурул 9-нний жула билаятрай кIицI лагайссар Ватандалул Вирттаврал кьини. Байран дуллан бивкIссар 2007 шиная шихуннай. Амма ванил мархри 1763 шиная най бур. Ва шинал, декабрь зурул 9-нний императрица II-мур Екатеринал хIукмулийну цIакь дурну диркIун дур яла бюхттулмур аьрали награда – Святой Георгийл орден. Орден диркIун дур мукьва даражалул. 1917 шинайн бияннин яхьуну дур вирттал лахъа-хъун буллалисса аьдат, декабрь зурул 9-сса кьинигу кIицI лагайсса диркIун дур Георгийл кавалертурал кьинину.
Махъсса 10 шинал лажиндарай кIицI лаглагисса Ватандалул Вирттаврал кьини – му жула тарих, чувшиврул ирс буруччаврил барашиннар. Билаятрал тарихраву чувшиврул лажин чирчусса вирттал чансса бакъассар жула лакравугу. 1999 шинал Дагъусттаннал аьрщарайн чапхунчитурал кьюкьри дурхсса чIумал, Ватан душманная дуручлай, хIат-хIисав дакъасса чувшиву ккаккан дурссар ЦIуссалакрал РОВД-лул зузалтрал. КIия зузалан аьпалул хьуну махъ Аьрасатнал Виричунал цIа дуллуссар.
Оьрмулул 27 шинавусса милицанал лейтенант Халид Мурачуевлул ва 35 шинавусса чIивима сержант Мутай Исяевлул чIярусса шинну къадиркIун дур органнаву къуллугъ буллай, амма вайннан цимилагу захIматсса, нигьачIаву дусса тагьарданий зун багьну бур. Апрель зуруй ярагъуннищалсса боевиктурал кьюкьлул шяравун духхан кьаст лархIусса чIумал, Аьхъардал шярава арх бакъа хьхьичIва-хьхьичI миннайн данди бавцIусса милицалтравух ивкIссар Халид Мурачуевгу. Пулеметрава цIу дирхьуну, мунал душман шяравалличIан гъан хьун къаивтссар. Мунияр махъгу, июнь зуруй, къачагътуращалсса данди бацIавриву щаву дирсса гьалмахчугу ххассал увну, лихъан кьаст лархIусса къачагъгу увгьуссар.
Август зуруй, къачагътурал кьюкьрал ЦIумадиял ва Бущихъиял районнайсса щархъурду дургьуну, республикалийсса тагьар захIмат хъанан дикIайхту, Халид Мурачуев ва Мутай Исяев, вайннал опытгу, хасиятгу хIисавравун ларсун, «Телевышка» дуруччин тIайла бувккун бур. КIа хъуннасса агьамшиву дусса пост бивкIссар. КIичча, хъатлий дирхьусса кунна, ЦIуссалакрал, Казбековуллал районнал шяраваллурду ва Хасавюрт шагьру чIалай бивкIссар. КIюрххицIунмай, камуфляж янналувусса инсантурал кьюкьри ккарккукун, Халидлул оьвкуну бур ЦIуссалакрал райондалийн. КIул хьуну бур райцентрданийн боевиктал ххявххун, талатавуртту най душиву. Вайннайн амру бувну бур кумаг бияннин цала гужирайну лахъазан дуруччин. Махъминнахьгу, иш-тагьар ци дуссарив бувсун, цукун ци зунссарив маслихIат ккавккун бур. Эфирданувухсса цала оьвчавурттан жаваб дуллалисса цукIуйгу акъахьувкун, тархъанну най бивкIун бур лахъазанив боевиктал. Цала цIакьлийн мукIруну нанисса боевиктал хъинну гъан шайхту, милицалтрал цIу дирхьуну дур. Гьанавиххи хьусса ми цайнма цивппа бучIаннингу мадарасса кьатI бувну бур. Биту-ххиту хIурхIа шайхту, боевиктурал кьаст лархIуну дур, маз-кьаз бивхьуну, милицалтгу хъяврин бувну, лахъазан ласун. Цинявппагу бусурман уссурвал бушиву буслай, ярагъ щяв биширча, милицалт цала ххуллийх гьан битаншиву баян буллай, хIарачат бувну бур. Цала тIимур къавхьукун, душман цамур куццуй сукку тIуншиву кIулну, жагьил­сса командирнал аьркинсса куццуй ацIан увну ур ххюягу цайна мютIисса зузала. Гъан бувну бур ливчIсса ярагъгу.
Медициналул кIулшиву дусса Халид, талатаврищал архIал, щавурду дахIлай, аьралитуран анаварсса медициналул кумаггу буллай ивкIун ур.
Яла, гьарцаннахьхьун ца­хьхьу-цахьхьунна цалчинсса медициналул кумагран аьркинмургу дуллуну, бувчIин бувну бур личIи-личIину талан багьантIишиву ва цIана тачIавнияр гьарцаннал оьрмугу гайминнайн хъарну бушиву. Кьянкьану, нигьакъаувсун, су­кку тIутIисса командир чIалай, дакI дарцIуну бивкIун бур махъмигу. Ца ссятрава боевиктурал минометирттава, пулеметир­ттава лахъазанттуйх цIу дирхьуну дур.
ОкопрачIату окопрачIан лечлай, блиндажирттаву лабикIлай, талатаву хьхьара хьун къабацIлай, жавабрансса гьужум буллай, къучагъну талай диркIун дур зунттал барзултрал чIирисса кьюкьа.
Амма боевиктурал лагма рургьусса райотделданул милицалт ва Липецкаллал ОМОН цивппагу бакIрая ка гьаз дурну талай бивкIун бур, «ТелевышкалучIаминнангу» анжагъ цала гужрайну бакI буккан багьлай бивкIун бур. Ца гьантлул дянив «Телевышкалийн» мяйлла артиллериялул цIу дирхьуну дур, миннул хъиривгу боевиктурал гьужум байсса бивкIун бур.
Ахттакьун чIумалнин «Телевышкалий» ливчIун бур Мурачуев ва Исяев. Лахъазанттуйнсса артиллериялул гьужумру щаллу­сса хьхьуну бакъавцIуну бур. Лагма щархъал агьали, ополченцинавусса Мурачуевлул ­уссурвал ва гъан-мачча, бан-бит бакъа, чани хъя учиннин ла­хъазанттуя якъабатIавай бивкIун бур. ЧIун-чIумуй рациялувух гъалгъа буллай, вайннан кIулну бивкIун бур «Телевышкалий» кIия акъа къаливчIшиву. Халид эфирданийн махъа-махъ увккун ур сентябрьданул 6-нний. Бувсун бур цивппа телевышкалул кьай ду­сса къатлуву лабивкIшиву. «Мутайн чIярусса щавурду дирну дур. Нава щала оьттувун ахьлавгун ура. Ца гранатарттал ящик ливчIунни. Ва МутайчIан ххюрхху бав. Душман хъиннува гъан хьувкун, ванал дуллай, на личлай буру». Укунсса хьуну бур Мурачуевлул махъва-махъсса гъалгъа. Цаппара хIаллава лахъазанттуй пахъдагьру хьуну дур.
Яла, махъ, боевиктураща зер­ххусса кассетардай ккаккантIиссар чачаннал операторнал ларсъсса «Телевышкалул» цIанийсса къизгъинсса талатаву. «Телевышкалул» чулухунмайгу ккаккан буллай, Басаев уссар Хаттаблухь пострайми цIакьну талай бушиврия буслай.
Ахиргу бувчIуссар пострай сагъсса цучIав къаливчIшиву. Жандалия ка гьаз дурну талай бивкIсса милицалтрал чIири кьюкьлул хъунмур хъар цайнна ларсун тIийри ЦIуссалакрал РОВД-лул зузалтраща ва Липецкаллал ОМОН-лул аьралитураща, лагма рургьусса шалклувагу ливчуну, агьамми гужирдацIун цачIун хьун бювхъусса.
Хархавар бакъа жула аьрщарайн ххявхсса къачагътурайн кьянкьану данди бавцIуссар Мурачуев, Исяев, вай кунмасса вирттал­сса цаймигу милицалт. Дагъусттаннал къучагъсса арсру, милицанал лейтенант Халид Мурачуевлун, чIивима сержант Мутай Исяевлун, Аьрасатнал Президентнал Указрайн бувну, Аьрасатнал Виричунал цIа дуллуссар, аьпалул хьуну махъ.