Аьпа баннав вил, Аьлий

Ноябрь зурул 30-нний жула лакрал машгьурсса чичу ва педагог Аьли Айдаевлун 90 шин там хьунни. Ва жуятува лавгунгу ларгунни 10 шин. Ттун ччива ванал чивчу­сса кьиссалуватусса ца бутIа кказитрай бивщуну, цIунилгу цинявннан асар хьуншиврул ванал дакIнил ва бакIрал гьавас.
[dropcap]В[/dropcap]а лаххангу кIулсса, ккаккангу исвагьисса, аькьлулулгу алгу­сса адамина ия. Ванал хъунмур оьрму Щурагьиял шагьрулий педучилищалий зий лавгссия. Аьли пахрулий буслай икIайва цачIава ккалаккисса лакрал гьунар бу­сса оьрчI-душвараяту. ­Аьлин хъинну ххирая цала ЧIяйннал жяматгу, Щурагь ялапар хъанахъисса гьарцаннацIунгу авкьусса ия. Анжагъ цу-унугу оьр­мулул угьарама ца-кIива зуруй цана шагьрулий къаккаккарча, ина цукун урив кка­ккан яхшихаш буван увкIссияв тIий, цува учIайссия. Аьпа баннав цал! Ванал чивчусса «Аьтрилул щатIив» тIисса кьиссалуватусса ца бутIа – «Таваккул» цинявппагу бу­ккултран тIааьн бизанссар тIий ура. Тава­къюри редакциялухь ва бищаву.
-Дадай, аьжаивну дурахха, ци баври?
-Аьжаив къакIулли, авлиягума къашаврий махIатталну дура. Бахттунша ккарккунни…
Сарижат, канихьмургу хъамариртун, ниттих бурувгуна. «Ци тIий диявав Бахттунша?» — тIисса суал бия душнил буругавриву. Рамазан нанисса бусан хъинавав, къабусан хъинавав тIий, цихра дуруглай дарцIусса ниттихь Сарижатлул куна:
— Буси, дадай, буси… ина къабусарча, гьунттий цаманал бусантIиссар.
— Вин цукун баври, ттул душ?
Ни­ну Сарижатлух, дакIниву цила щашлашисса пикрилух цукун буруганавав, ци учинавав тIий, дуруглай дия. Душ тIурча, ниттих, цирив ца хъуннасса зат чIа тIутIисса кунма, буруглай бия.
— Чагъар бувкIунни, вана ва ча­гъар, — куну, Сарижатлул уттигъанну Рамазаннул цичIанма бувкIсса чагъар буллуна.
АьтIаврил ятIул лавгсса яругу лачакрал мурцIних ливхьуну, ни­ттил чагъар бувккуна. Га бия шеърирдай чивчусса …

На вил хъирив – тавапрай,
Маккалив хIажий куна…
Вих мякьну, муъминчутал
Замзам щаращух кунма…
Бунагь бакъун Ризваннул
Алжаннул къапу тIитIай,
Ттуй ци бунагь хьунавав,
Ина чин нясив буван?
ХIасрат къадулай ччаву –
Лажин, мугу ччавурив?
Щукрури ялув Заннайн
Ва хIасрат ттун дуллусса.
Чурххайн ихIрам лахханна,
БакIрайх чалма дахIинна.
Кяъвалул ЛухIи Чарийн,
Инар тIий, ппай учинна.

Аьрапат-Зунттуйн лавхъун,
Вих ялугьлай ацIанна.
КIиттуршра шинал махъгу
Ина ттулла, на вилла.
ЦIуллушиврий личIаннав,
Ттул алжаннул хIурулъэн!
Алжан нясив буваннав
Му ина бувсса ниттин!

Чагъаргу бувккуну, Бахул, Хъунмизитрал ламулу Бахттуншахь кунма, цихьва цила хъинни увкуна.
Га хьхьуну нину Сарижатлущал муксса хъин диркIун дия­хха, муксса… Сарижат цуппагума «хъинмунийн-хъиншиврун!» тIий бия цихьва цуппа. Махъ ппурттуву душнихь нахIуну зума къадахъай­сса Баху,   ганихгу дуруглай, цихьра цурда гъалгъа тIун дикIавай, «ттул ца бакъа бакъуй!», «чаний!» тIун дикIавай, тачIав дакъачIин ларай дарцIуну дия. Ва иширая Сарижат ца чулуха, цинна тирхханну дуллу­ссаксса, ххария, гамур чулуха, ниттиву цирив ца пикри бур, ци бурвав, аман, тIий бия. Цукун бухьурчагу, га хьхьуну Сарижат ххарину бия. Муксса ххарину бияхха, Рамазаннул чагъарданийсса къабувчIлачIисса махъругума ниттихь цIуххин сивсуна. Бахулгу суаллахун гъирарай жавабру дуллуна. Жавабру дулаву цила оьрмулул щала мурадну чIалачIи хханссия, цихава чири буллали хханссия. Аман, ци дакIний бурвав ниттин?
— Ризван му ци инсанни, дадай?- цIувххуна Сарижатлул. 
Ризван Алжаннул къапучири. Бунагь хьусса инсан ганал Алжаннавун уххан къаитай­ссар. Алжаннаву дуссар нацIура-нацIусса, дяркъура- дяркъусса, лицIаврил чIан чIалачIисса ратI. Ганийн Кавсар учайссар. ЦIуну Алжаннавун увкIма Ризваннул га ратIнил щиная нахIала бан увайссар…. Яла ганая алжаннул инсан шайссар. Ниттил душнихь бувсуна тавап ссайн учай­ссаривгу, муъминчутал ци инсанталливгу, Замзам щаращи ци щаращиривгу, ИхIрам циривгу.
Ибрагьин идавсийн ссавния амру бувкIун бур увагу усса ца арс Исмяил цадакьалун кьурван ува тIисса. Ва хавар бавну, Исмяиллул нину Гьажар, арсгу увцуну, га буттал къаиххан, лирхъун дур. Щинал кьянатсса Аьрабнал къундалул чуллай нинугу, арсгу мякьлил литIлан бивкIун бур.
«Я хъунасса Зал, цан дуккан дуллай уракьай ина жуйн ва кьини?» –куну, Исмяил Аллагьнайн лаивзун ур. Банмур бухлавгун авцIусса Исмяиллул, цанмавагу цаннив къакIулну бунува, га цува авцIусса кIанайн ччан щуну бур. Гассят ги­чча лавай щинал щаращи ливчуну бур. Вана укунсса щаращир Замзам щинал щаращи, — увкуну, бувсуна ниттил.
— Дадай, гай ххассал хьуссарив?
-Хьуссар, Аллагьутааьла­нал, Исмяиллухлу биххан Ибрагьи­ннучIан   яттил хIайван тIайла був­ккун бивкIун бур… Аллагьнал цайна мютIисса инсангу, кулпат ххира­сса ниттихъулгу, нину-ппу ххира­сса оьрчIругу алжаннул инсанталну ккалли байсса бур…
Сарижатлул хъунмасса гъира­рай вичIи дирхьуна, Аьрапат-Зунттуйнгу лавхъун, Сарижатлух ялугьлай ацIанна тIисса Рамазаннул мукъурттил мяъналухгу.
— Жува циняв Адам идавсил нас­луру, — увкуна ниттил. — ХIава савав хьуну, Адам идавс уккан увссар алжаннава. Ганала хъирив ХIавагу гьан бувну бур. ХIава тIурча – ЯтIул хьхьирил чIаравсса къундалул чуллайн. Гай цаннах ца луглай, цаннах цаннал хьусса ччаву дирчIан къариртун, ядурну тIий, Аллагьутааьланал кIиттуршра шинал махъ Аьрапат-Зунттуй цачIун бувну бур. ХIакьсса ччаврил кьимат АллагьначIагу хъунма­ссар.
Га хьхьуну нину цаннив душ махIаттал хьунсса давуртту дуллай дия. Бусласисса хавардугу кьукьин бувну, нину ца ппурттуву ссахрив вичIи дихьлай дарцIуна. Яла, душгу цила кьавкьсса хъазамравун лякIин бувну, увкуна: — На вай зурдардий чIярусса сси-къащи ккухIав. Арула арснал ялун баннав тIий був­сса ина аьзав ккухIлахIи бан дакI диллай дакъар… Тава­ккулли, ттул душ, на ина ччаврийн аманат банна…Ттухь му даву дансса ихтияр дуссар. БувчIлай бурав, ттул душ? Нинура на! Лякьа цIийра бувсса. ДакI цIийра хъун бувсса. Инагу, вил уссур­валгу талихIрайн бу­кканнав тIийри оьрму лавгсса… ТалихIрайн букканнав, ттул ца бакъа бакъуй. Заннал цIими бишиннав. Зун магьар ччаврил бишинтIиссар. На тIурча, пурман буллай дура.
КIюрххицIунмай Бахул Щиннух Сарижат Рамазаннуйн аманат бувна.   Сарижат ва Рамазан Щиннух-Ламуйх лавхъуна. Гайннал хъирив ниттил оьвкуна; «Я Аллагь, зул ялтту Жабраиллул хъа тIитIин даннав!».
Чани хъя тIун ттигу хъунма­сса хIал бия. Дулуркьуну ларчIун мюрш гъарал дия. Душ ва Рамазан лавг­сса ххуллул чулухуннайгу дуруг­лай, нину ламуй дарцIуну дия. Ардас кунна, сукку къатIий, дарцIуну дия. Амма га ттислай дакъая, я кьукьлай дакъая. Так душ ва Рамазан лавгсса ххуллул чулийннайгу дуруглай дарцIуну дия. Сарижат ва Рамазан лавгсса ххуллул тих, архну, кIива пар-пар тIисса чаннацIукугу бия…
Жул, ЧIяйннал, шяраву ттул бу­ттал къатригу, Аьли­хъал къатригу муруллул зуманицI цачIун ларчIсса дикIайва. ЖулминнуцIух дикIайва МахIмухъал, ХIасанхIусайнхъал, Мудунхъал, Шагьсултаннул, Шалласу Рамазановичлул ниттил къат­ри. Жу муксса цаннацIун ца бавкьусса чIаххул биявхха, цавай уссурссу кунма ялапар хъанай бикIайссияв.
«Аьтрилул щатIив» тIисса кьи­сса бивщуну буссар Аьли Айдаевлул «Ттунма цIа ку­сса ккулла» тIисса луттирай. Аьли хъинну ххарину икIайва му луттирая. Му лу ттунгу лавсун увкIуна. Луттирай дия укунсса чичругу: «Уссил арс МахIаммадлун, хIурматращал авторнаяту! ЦIуллушиву дулуннав, дакIнийсса мурад бартлаганнав! 22/1-1999 ш.».
Абадлий ттул дакIниву ли­чIансса ихтилатгу бувна ­Аьлил. Аьпа баннав вил, Аьлий, на вил муданасса дуаьчира.

МахIаммад ХIусманов,
ш. Щурагьи