Революция – му дур марч бивщуну ларчIсса цIу

Ди, щил учинссия Ок­тябрь­­данул революциялун 100 шин хъанахъисса байран Да­гъусттаннай хьунадакьинтIиссар «Дусшиврул къатрал» бачIи-кьачIи бувцIусса залдануву куну.

Р. Къардашов
[dropcap]Т[/dropcap]арихран 100 шинал манзил къахъунмар. Цуксса арх хъанай духьурчагу тай рахIму бакъасса шинну, мукссава ххишала хъанай бур тарихчитурал дяниву революциялун муттаэсса кьимат­ру бищаву.
Тарихчитурал ххуллийн къаувккун, политологиялул чулуха буцинна ца-кIива пикри.
Революциялун ккалли дан бучIир 1917 шинал февраль зуруй хьусса революция. Октябрьданий хьуссия хIукумат даххана даву (переворот). Ягу, бучIир учин, революция най диркIссар февраль зуруя октябрь зуруйн дияннин куну.
Большевиктураща бювхъунни цал революциялул магърацIун лачIун, яла цIакьну бакI-хьхьури дугьан.
Аьрасатнал паччахIлугърал дачIи шинал мутталий ххуллу лавсунни, паччахIная байбивхьуну, буржуаз-демократиялийхчин, социал-коммунизмалийн.
Таксса дазу-зума дакъасса билаят сукку-кьютIу баншиврул революционертурал дянив большевиктурал ца чувшиврул бутIа ххишаласса бикIан аьркинни.
Революция жучIанна дуркIу­н­ни чил билаятрая, ччарча теориялул чулуха, ччарча арцуйну. Арцул ялун ххи дарчан кьянкьа­сса хасият ва ххишаласса аькьлу бусса бакIчитал, ва лащинну ялапар хъанан къа­ччисса халкь – вана вин революциялух хъамалу ялугьлагьисса тIивтIусса къапу. Дугу-дуркIссар Ленин бакIчисса кьюкьа Швейцариянава, Троцкий — Американава…
Бюхъайссарив цIана хьун революция? Къабюхъайссар. Теория дур, мискинми бур, бакъар, кьянкьану махъ увкуну, цала хъирив халкь буцинсса лидертал.
Аьрасатнал закондалийн чул бивщуну арцул хIакъираву кутIану учин бюхъанссар – къадагъа дирхьуну дуссар чил билаятрая дуркIсса арцу политикалул иширттаву ишла дуллалаврий.
1917 шинал Дагъусттаннайн революция дуркIссар Аьрасатнава. Тийх дуклай бивкIсса, революциялул иширттахун багьсса жулва жагьилтал занабивкIссар цала миналийн тархъаншиврул ва хIуриятрал хияллащал.
Ж. Къоркъмасовлул, А. Тахо-Годил, С. ХIабиевлул, М. Дахадаевлул, М. Хизроевлул ва цаппарасса цайминналгу революциялул гьанна ппив був­ссар Дагъусттаннайхгу. Вайннавух буссия анархистътал, эсертал, большевиктал ва цаймигу (чIявуми эсертал). Дагъусттаннал революционертуран кумаг буллай бивкIссар Бакуйннал ва Аьшттарханнал советирттал. Учин ччимур, Дагъусттаннайнгу революциялул мугьали бив­ссар дазул кьатIату. Революция дур – марч бивщуну ларчIсса цIу, чатурив, дуркIун, гьарца затгу луххайн дуккан дурну, чуннив лерххун лагайсса. Революционер ур идеялул лагъ, цалгу ватан, дус, гъанчу, цува харж-хурж увай­сса революциялул мурадру щаллу буллалисса талатавриву.
ТIайлассар, вайннал багьу-бизулиясса пикрирдайн махъва-махъ яржа бияйхьунссия.
ЧIун ларгун махъ, революционер Саэд ХIабиев танийсса обкомрал секретарь ДанияловлучIан хъамалу увххукун, га цIана увккун лавгун ур.
«Гикку большевикнал кьанкьрагу дакъая», — буслай ивкIун ур Саэд ХIабиев, къатта-къушлил занакьулушин ххал хьувкун.
XIV ттуршукулий Магърибрал Лавайма судья Ибн Халдуннул чивчусса луттирай «Ал-Мукардима» («Большая история») ккаккан дурну дур цукун­сса низам дуссарив хIукуматрал бияла кIунттихьхьун ласаврил ва кIунттища итххяххаврил. Ибн Халдуннул теориялийн чул бивщуну, Октябрьданул революциялул щаллу дур­сса паччахIлугъран итадаркьуну дия 100 шин. СССР-данул мунияргу оьрмулул кутIасса манзил хьунни – 75 шин. Бухлавгунни цIанасса коммунистурал кьуват. Амма 100 шинал хьхьичI революциялул лархъсса цIу лерщун къагьанссар. Тарихрава лиххан дан къахьунтIиссар революционертурал цIарду: С. ХIабиев, Гь. Саэдов, ХI. ХIажиев, К. Закуев, И. Кьурбанов, А. Рашкъуев, Ж. Ибрагьимов, И. Кьурбанаьлиев, ХI. Тумалаев, М. Касаев, А. ХIажиев, М. Даудов, Кь. Аьлиев, Аь. Оьмаров, Аь. ГъазихIажиев, М. Абачараев, И. Аминтаев, М. Чанхиев, М. Рамазанов ва м.ц.
Шинну ларгун махъ дяличIан дан хъина миллатру кIибуцан буллалисса, «ятIулминнайхсса» ва «кIяламиннайхсса», «ххув хьуминнайхсса» ва «бух хьуминнайхсса» бачIаву. 1917 шинал ца революция диркIшиврийн бучIарча, хъиривми революциялул юбилейрду «Дусшиврул къат­рал» щапI куну бувцIусса залдануву хьунадакьлантIиссар.