Зузияра, уссурвал!

Лайкьну лархъсса кьини

[dropcap]Н[/dropcap]оябрь зуруй щалагу билаятрайсса виваллил иширттал органнал зузалтрал кIицI лагайссар цала пишалул кьини. 
Ва дур, цивппа виваллил иширттал органнаву зузиминнан дакъассагу, цинявппагу агьалинан бусравсса кьини, цанчирча виваллил иширттал органнал зузалт мудангу, жандалий хIайп къаувкуну, цIакьну бавцIуну буссар жула мюхчаншиву дуруччин.


Ва кьини хъиннува лахъа-хъунну дакIнийн бичайссар къуллугърал бурж биттур буллай жанну дуллусса вирттал.

Цуксса хIайпнугу, шиннагу лях къалагай ва сияхIраву цания ца зузалал цIа ххи къархьусса. Ци замана бухьурчагу, гьар мудан билаятрайх кьини дурксса чIумал, хьхьичI ххуттай бацIан багьай органнал зузалтран. Мукун бивкIссар революциялул чIумалгу, Хъунма­сса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул шиннардийгу, жула тарихраву чIярусса лухIи кьинирду кьадиртсса 90-ку шиннардийгу. Ми шиннардий щалагу дунияллийх ппив хьусса экстремизмалул ва терроризмалул ххурххуппалухьхьун Дагъусттангу биривунни. Аьвзалзаманная шихунмай чIявусса миллатру, уссурвал кунма, бавкьуну, нахIуну, кьини дурксса чIумал кувннал чIарав кув бацIлай бивкIсса Дагъусттаннал агьлу, хаснува жагьилми, терроризм тIисса кIул бакъа балаллул кIибищун бувну, кувннал кув бат буллали бунни. Цикссарив боевиктал бат бувссар учавай, цимирив органнал зузала жандалуцIа хьу­ссар учавай, ахир дакъасса спецоперациярттал ва гьантта ляхну дуллалисса терактирдал кьатI бунни оьр­мулул аргъиравусса Дагъусттаннал чиваркI.
Дуссия мукун захIматсса чIунну, цаннияр ца оьхIалсса терактирдал халкьуннавун ццах бувтсса, инсантал байраннайн, шадлугъирттайн буккан, милицалт бусса кIанай бацIан нигьабусласисса. ДакIнийри, Ярагъскийл цIанийсса кIичIираву архIал дуклай бивкIсса душ хьунабавкьуну, жапрай бунува, чIарав бавцIусса милицалтрал машина ккаккайхту, ява, шичча лихъу тIий, навагу ххюрхху лавсун, ливхъун най бивкIсса куц ттула дус. Мукун­сса чIун дия, кIюрххил даврийн бувксса полициялул зузалтран, махъунмай цала кулпатирттавун зана хьунсса вихшала дакъасса, «тIайласса исламрал» ххуллийх наниминнал органнал зузалтрайн унгу-унгусса дяъви баян бувсса.[pullquote]Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул хIукмулийну полициялул лейтенант МахIаммад НурбахIандовлун
аьпалул хьуну махъ дуллунни Аьрасатнал Виричунал цIа. Виричунал цIуку буттахьхьун буллай, Президентнал увкунни: «ХIакьсса виричунащар нигьа къаувсун бивкIулул иттав урган бюхъайсса», — куну.
[/pullquote]
— [dropcap]Т[/dropcap]ай оьлуркъусса, захIматсса шиннардий цаягу иширттал органнал зузала даврия къалавгуна, къакьабивтуна оьрмулун нигьачIаву дусса къуллугъ. Му иширалгу исват бувна Да­гъусттаннал чиваркIуннал яхI, — тIий ур Дагъусттаннал виваллил иширттал министр, полициялул генерал-лейтенант Аьбдурашид МахIаммадов.
Мяйжаннугу, Дагъусттаннал полициялул зузалт бару бувну бавцIуссар билаятрайсса тагьар оьлу­къин дан, цала тIутIимур бачин бан кьаст лархIуминнал хьхьичI. Цанма ххуллу кьукьин кьаст лархIуминнан цикссагу лавмартшивуртту дунни боевиктуралгу. Хъунмасса бярчIу багьунни оьлуркъусса 90-ку шиннардий полициялул зузалтрал кьюкьрайнгу. Жунма цинявннан ххуйну дакIнийссар Буйнакскаллал райондалий Къадардал даралувусса, Бущихъиял, ЦIуссалакрал районнайсса дяъвилул ишру, мунияр махъсса шиннардийсса терактру, органнал зузалт оьрмурдацIа був­сса ишру. Ххирану дарцIунни ва данди бацIаву мюхчаншиврул къаралданий бавцIусса полициялул зузалтран. Лавгунни яла къучагъми, яла ххаллилми. ЛивтIуциринная, бивщуциринная къатIурчагума, так ца ларгсса шинал дянив Аьрасатнал Виричунал цIа лайкь дунни 18 зузалал, 16 зузалал – аьпалул хьуну махъ.

«Зузияра, уссурвал!»

[dropcap]В[/dropcap]иваллил иширттал органнал тарихраву чувшиврул лажин чирчуминнавасса ца ур щалагу билаятрайх машгьур хьусса МахIаммад НурбахIандов. Виваллил иширттал органнал зузалтрал кьини гъан хъанахъисса гьантрай ттун ччива цал ттигу хIурматрай зумух ласун ванал цIа, дакIнийн дутан ванал къучагъшиву.
ХIакьину акъахьунссар Да­гъусттаннай цаягу инсан МахIам­мад­­лул къучагъшиврия къабав­сса.
Оьрмулул ва бивкIулул ххуттай ванал увкусса «Зузияра, уссурвал!» тIисса коллегахъайнсса аманатрал махъру ца лахIзалий ппив хьунни щалагу билаятрайх.
ДакIнийн бутанну хьумур.
Дагъусттаннал шагьрулий Избербашлив спецоперациялуву увтсса къачагънал телефондалуву органнал зузалтран ляркъуну дур Сергокъалаллал шяраваллил чIаравсса вацIлуву кIия жагьилсса адамина аьщун бизлазисса видеозапись. Аьщун бивзми бур полициялул хIаписар МахIаммад НурбахIандов ва мунала ссурахъу Аьвдурашид НурбахIандов. МахIаммад аьщун излазисса ролик ххал дурсса гьарица инсан махIаттал уллай ур ва илтIа-кIюласса, заэвну чIалачIисса жагьилнал кьянкьашиврий, сисаврий. МахIаммад полициялул зузала ушиву кIул шайхту, къачагътал бур ванахь цала дустурахь, коллегахъахь полициялул органнава насияра учи тIий. Телефондалул камералувунгу урувгун, нигьакъаувсун, МахIаммад тIий ур: «Зузияра, уссурвал!». Мукун учайхту, къачагътурал ва бивтун утай. Ва иш хьуну бур июль зурул 9-нний. Га чаннасса дарусса гъинтнил кьини вацIлуву бигьалаглагиминнан щаквагу бакъахьун­ссия ялун нанисса лухIи балаллуя. Щин дакIнийн багьанссия га кьини НурбахIандовхъал агьлу-авладран хIасратрал кьини хьунсса, Дагъус­ттаннал полициялул тарихраву ца ттигу Виричунал цIа ххишала хьун­сса, уттигу ца ниттил лякьлуй бярчIу багьан­сса, уттигу ца жагьилсса хъамитайпа щащар хьунсса, уттигу цавай оьрчIру ятинтал хьунсса.
Пахругу, кьурчIисса асардугу…. «Зузияра, уссурвал!». Дахьва кIива махъ. Дуниял зурзу чин дансса гуж. ХIат-хIисав дакъасса чувшиврул ва яхIирал барашин. Цала къуллугърайн хаин къавхьуну, цала мундирданий ттангъа хьун къаавцIуну, хIакьсса хIаписарнал кунна, къучагъшиврий жан дуллунни МахIаммад НурбахIандовлул.

«Зий буру, уссу!»

[dropcap]М[/dropcap]ахIаммад личIантIиссар ялун нанисса никран чув­­шиврул ва Ватан ххира­шив­­рул эбратну. МахIаммад НурбахIандовлул къучагъшиврул цал ттигу тасттикь бунни Дагъус­ттаннал чиваркIуннал яхI. ЧIалачIи бунни къачагътураща жува нигьал бан къахьунтIишиву. БивкIулийн лажинну авцIуну, махъва-махъсса ссихIирачIагу ва махъаллил къавхьуссар цала идеаллая, къабювхъуссар террористураща ва лахIан ан, мютIи ан.
МахIаммадлулгу, ва кунмасса цаймигу нигь-ццах къакIулсса полициялул зузалтрал цала жаннай хIайп къаувкуссар жущава паракьатну оьрму бутлан бюхъаншиврул. Ванал чувшиву цинявппагу виваллил иширттал органнал зузалтрал чувшиврул лишанни.
Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул хIукмулийну полициялул лейтенант МахIаммад НурбахIандовлун аьпалул хьуну махъ дуллунни Аьрасатнал Виричунал цIа. Виричунал цIуку буттахьхьун буллай, Президентнал увкунни: «ХIакьсса виричунащар нигьа къаувсун бивкIулул иттав урган бюхъайсса», — куну.
Мяйжаннугу, МахIаммад аьщун излазисса видеоролик ккарксса гьарицагу инсаннан хIисав хьуссар ляпI къаувкуну, тарг къаувкуну, бюхттулну бакIгу гьаз дурну кьамул бувшиву бивкIу полициялул зузалал. Укунсса вирттаврал бивкIу – мугу ххувшавур. Вайннал цала жандалий хIайп къаувкуссар цайминнал оьрму бутланшиврул, цайми ниттихъал «къюкIливух ккулла къабукканшиврул», цайми хъанния щахъами къахьуншиврул, цайми буттахъул ичIунмай зана бикIаншиврул. Гьай-гьай, МахIаммадлул ниттингу, цинявппа ниттихъан кунма, Виричунал цIукунияр, цила арс чIарав ччанссия. Амма цала нитти-бутталгу, щала агьлу-авладралгу цIа узданну дурурччуну, щалагу билаятрай бусрав хьунну жан дулунгу гьарнаща къашайссар. Щак бакъар, укун ххаллилсса арс тарбия увсса нитти-буттал узданну лахъаншиврий цайнна дуркIсса кьини. Жула учайссар, духIан бюхъайнал бакIрачIанни кьини дучIайсса куну. Му кьини ла­хъан вайннал чIарав буссар барчаллагьрайсса щалагу билаятрал агьлу. Ва ялагу, МахIаммадлул цIа абадлий дакIний дикIантIиссар жула халкьуннан. Ва дакIнийн утлантIиссар ванал цIа дуллусса кIичIираваллал, школарттал, ванаха бувсса шеърирдал ва балайрдал, ванан дацIан дурсса гьайкаллал.
«Зий буру, уссу!» тIий баян буллай бур билаятрал гьарицагу мурцIния ванал коллегахъул.
Ва иширацIун бавхIуну, дакIнийн багьунни танийва жагьилсса уссу-ссийцIа хьусса ттула ниттия бавсса ца бусала. Тасса-такIуй, Аллагьнал аьрщарай цимурца ляхъан дуллалисса чIумал, ляхъан дурну дур кьурчIишивугу. Мунил тIул-тIабиаьт ххал дан, чув дишин дурив ккаклай ивкIун ур. Руртун дур кьурчIишиву хьхьиривун, кьурчIишиврул хьхьири кьакьан бувну бур. Дуртун дур къундалул авлахърайн, кьурчIишиврул авлахъ ччуччин бувну бур. Дуртун дур зунттайн, зунттурду левкьун бур. Яла Заннал му инсаннан дуллуну дур. Инсан къювулий, аьзаврай ивкIун ур. Амма кьурчIишиврул му гъагъан къаувну ур. Цанчирча, мунал кьурчIишиву кIидачIин бувкIун бур чIявусса халкь. Ва ялагу, инсан кьурчIишиврул лахIан къаайсса ур ххирассаннал аьпагу, мунал яхI-къириятрал эбратгу тачIав хъама къаритавай тIий.

Канища итххярхсса ник. Бакъассарив чаран!?

90-ку шиннардия байбивхьуну, хIакьинусса кьининин хIачIлай буру жува ва кьурчIисса кьуру.
Аьвзал заманная шихуннай Дагъусттаннай хIасул хьуну дур дакьаврил ва аслахIшиврул культура. Дагъусттаннай мудангу бивкIун бур дунияллийх цIа дурксса диндалул ишккаккулт. ОьрчIнийва жувува тарбия буллай бия жула тарихрал, культуралул, аьдатирттал кьадру-кьимат. Циванни хIакьину оьрмулул аргъиравусса жула жагьилтал, «исламрал ххуллийх наниссару, Аллагьнал цIаний жанну дуллалиссару» тIий, цала оьрмурду зиялий гьан буллалисса. Аллагьнал ххуллий жан дуллума алжаннавун агьайссар тIий бур ми. Алжаннавунсса къапурду хьурча тIитIин ччисса, цанни миннан «Алжан ниттил ччанналур» тIутIимур калима хъамаритлатисса. Циванни цала ниттихъан аьзав дуллалисса. Ссал багьассар ниттил иттату багьсса мукьал кIунтI. ХIакьину Аьрасатнаву къадагъа дирхьу­сса «Исламрал паччахIлугъ» тIисса террористурал организациялуву Сириянаву талай бур 1200-ннийн бивсса

[dropcap]Д[/dropcap]агъусттаннал жагьилтал. Циван? Ссал, щил цIанийри ми дяъвилул цIаравун нанисса? Цумур диндалувур инсан ивчIан аьркинссар тIий бусса? Цаппара шиннардил хьхьичI, альтернатив къуллугърал хIакъиравусса закон дурксса чIумал, цаппара жула жагьилтал альтернатив къуллугъ ччишиву бувчIин буллай бия, ай, цив дин-чак дуллалисса инсанталлу, цан ярагъ кIунттил бугьан къабучIиссар тIий, мукунма ва цаймигу хIуччардайну къакьамулну бия цаппара жула жагьилтуран органнаву къуллугъ баву. Циванни хIакьину ми, ярагъгу кIунттил бувгьуну, инсантал кьатI буллалисса. На бувну, хъунма хьуну бура атеизмалул заманнай. Пахрулий лавчIун бикIайссия В.И. Лениннул суратращалсса октябрятанал цIуку. Лахъа-хъунну кьамул був­ссара пионертуравун. БикIайссияв школалул комсомолтурал организациялул секретарьну. Амма Аллагьнайнгу вихну бикIайвав. Заннаягу нигь дикIайва. «Шагьидтал», «Жигьад», «Кяфир» тIисса махъругу тачIав къабаяйва. Исламгу «марцIсса» ва «къамарцIсса» дикIайшиву къакIулссия. Я исламрая, я жула цIанихсса тарихрая, аьда­тирттая куртIсса кIулшивуртту дакъасса, аькьлу-кIулшилул балжан бувасса жагьилтал бур хIакьину террористурал кьюкьри ххялтIа дуккан къаритлатиминнал ххяппуртта­хьхьун бириллай.
Цумурцагу нину кунма, вихну ва хьулданий бура хъунмасса гуж-цIакь бусса Аьрасатнал хIукуматрал лякъинссар чаран канища итххярх­сса ник, жула оьрчIру тIайласса ххуллийн буцинсса тIий.

Андриана Аьбдуллаева