«Ватан – жула ппухълуннал аьпа ва аманатри»

«Гъирарай буккара ва тIалав бувара «Илчи» кказит. «Илчи» кказит ттущал дунияллул лагма буккайссар»

[dropcap]Я[/dropcap]рославуллал областьрай Дагъусттаннал культуралул центр хIасул бувну бур 1996 шинал. Муний каялувшиву дуллайгу ур Къяннал шяраватусса МахIаммадлул арс Оьмаров Шяпи. Гьаманки, ванал хIарачатрайнуя Ярославльрай Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннул гьайкал дацIан дуллалисса ппурттуву, 2010 шинал, жул кказитрал кIия корреспондент му иширая чичингу, диаспоралущал хьунабакьингу тихун лавгсса. Цува Шяпигу гьайкалдануха чялишну зий бивкIминнаватусса цар. Шяпи Оьмаров Ярославльрай яхъанай ур 2006 шиная шинай. Ччя-ччяни учIай Дагъусттаннайн, уххай жул редакциялийнгу.

— Шяпий, ина Да­гъусттаннайн увкIунна, 1999 шиналсса дяъвилул иширттаву Дагъусттаннай жанну харж дурсса Ярославуллал ОМОН-далул сотрудниктуран, Аьрасатнал Вирттавран МахIачкъалалив гьайкал дацIан дурсса гьантрай. Му иширахгу къулагъас дуванссархха Дагъусттаннал диаспоралул?
— Чара бакъа. Му гьайкал дацIан дувавугу, гьайкал тIитIаврил мажлисрай, Дагъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлуя тIайла хьуну, хIукуматрал хъуни къуллугъчитал гьуртту шавугу, вирттаврал аьпа хIурматрай ябуллай бушаврил барашиннар. Шамагу виричунал цIа дизансса хIукму бувну бур Каспийскалийсса ца школалун, гьайкал тIитIаврил мажлисрай гьуртту хьуну бур вирттаврал, прапорщиктурал, Александр Селезневлул нину Вера Селезнева ва Сергей Сниткиннул щащар Татьяна.
Ярославрайсса АхIмад-Хан Султаннул гьайкалданучIан тайннал агьали батIайсса кунма, МахIачкъалалийсса монументрачIан батIавантIиссар Дагъусттаннал агьали. Вагу жулва агьали ца билаятрал агьлу бушаврил, динну ва миллатру личIи бакъа, кувннащал кув нахIуну, хIала-гьурттуну бикIан аьркиншиврул хIуччар.
— Цукун ларгри сентябрь зуруй Ярославрай хьу­сса, дагъусттанлувтурал ва ярославлтурал дусшиврул форум? Та форумрай гьуртту хьу­сса тележурналист Гулера Камилова бия областьрал хъуниминналгу, СМИ-рдалгу форумрах хъуннасса къулагъас дуршиву буслай.
— Форум буниялттунгу лахъсса даражалий хьунни. Губернаторнал хъиривманая тIайла хьуну, чIявусса чиновниктал гьур­тту хьунни, телевидениялий, кказитирттай балжийну бувсунни хьусса мероприятиялия. Агьали мякь бувккун бия СССР-данул халкьуннал артист, машгьурсса композитор Мурад Къажлаевлул музыкалух, «Имам Шамил», «Дагъусттаннал альбом», «Ватандалул кIюрх» тIисса ва цаймигу язисса произведенияртту бия программалуву. Агьалинан хъунмасса ссайгъатну хьуна маэстро цаппара шиннардий зий ивкIсса «Симфониялул фрески» тIисса произведениялул премьера. Чарттубукку Фархадлул ва шагьнал душ Шириннул ччаврия бусласисса аьвзалзаманнул машрикьуллал бусала гьануну лавсун, чивчусса ххаллил­сса произведениялул премьера. Мурадлул творчество ххираминнал кьюкьри дия автограф ласун учирданий.
— Цукунсса давурттив дуварду ялагу му проектрал лагрулий дагъус­ттанлувтал гьурттусса?
— Ларгсса шинал АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса кIива музей ххи хьуссар областьрай: ца – Ярославль шагьрулул № 50 школалий, цагу – Дымокурцы тIисса шяраву. Дагъусттаннал диаспорагу гьуртту хьуссар музейрду тIитIлатIисса шадлугъирттай. Гьар шинах Ярославрай дувайссар Дагъусттаннал культуралул кьинирду. Москавлия, Дагъусттанная чIявусса бусрав­сса инсантал бучIай. Дагъусттаннал диаспора хьхьичIунсса дуну тIий, областьрал хIукуматрал личIи дунни кIивагу региондалул уртакьну дурсса ва дуллалисса давурттая бусласисса телефильмру хIадур дувансса арцу. «Дусшиврул мусил ккуртта» тIисса цIанилусса киносуратру хIадур дуллай, зий буссар.
— ЧIявусса бурив Да­гъусттан агьлу областьрай?
— Бур. Дагъусттанлувтал Ярославуллал аьрщарайн багьаврил кIира ятIап личIи дуван бучIир: 1970 шинал майрай, Дагъусттаннай аьрщи су­кку шайхту, чIявусса оьрчIру Ярославуллал № 7 школа- интернатраву дуклай бивкIун бур, чIявусса тиккува бавцIуну бур, школарттугу къуртал бувну, касмурдугу лархьхьуну, кулпатругу бувну, миналул хьуну бур. Республикалул экономикалул тагьар лащинсса даражалийн дагьсса 90-ку шиннардий давурттал хъирив бувксса тамансса жагьилтуралгу тийхра мина дурну дур. Ххуй-ххуйсса къуллугъир­ттайгу зий, агьалинаву сийлий бур. Шиккува бусанна Аьрасатнал федерациялул лайкь хьусса геолог, ПаччахIлугърал премиялул лауреат, ЦIущарниятусса Билал Хахаевлул мадарасса дагъусттанлувтал цува каялувшиву дуллалисса идаралийн зун бувцушивугу. Нагу му идаралийра зий усса хIакьинугу.
— Буси му идаралия чан- кьаннувагу, ссаха зий буру?
— Му дур «Недра» тIисса ОАО НПЦ (элмулул ва производствалул центр). На зий ура хъунама механикну. Аьрщарал мяъданну лахьлахьи­сса ва куртIсса къувирду (скважинарду) дуклаки­сса хъунмасса идарар, Росгеологиялул биялдарайсса холдингри. Жу зий буссару Тюменнай, Якутиянаву, Ямало-Ненецкаллал округрай, Аьшттарханнай, Иркутскалий. Гьаманки, жул предприятиялулли щаллагу дунияллул рекордран ккаллийсса яла куртIмур скважина дурксса Кольский полуостроврай, мунил куртIшиву 12 азаллий 500 метрар. Гьаннайсса, ттул оьрму лавгунни навт буккаврил давур­ттай зий. 1976 шинал на Грозныйлив къуртал бувссия СССР-данул яла ххуйсса 5 вузравун багьайсса навтлил институт, муния махъ зий ивкIра ттула касмулий, зий ивкIра Индиянавугу. Дя­къивух, мурчавух, бурандалувух зун багьлагьисса дунугу, ххирар ттулла даву.
— Дагъусттаннайн увкI­тари, ссал ххари увара, ссал пашман увара?
— Аьсив увара гьарцагу зунтталчунал яхI-къириятран къакьамулну бикIан аьркинмунил. Ххари увара буттал шяраву къат­ри дакьин дурсса, цIусса къатри дуллалисса иширттал. Турбарду баххана бувну, шяравун щин дуцарду, ичIуннай щин дуцаву жяматрансса къулайшиннар. Мизит гьарза-гьарта буван дакIний буру, шяравун увкIма гьантта икIансса патир буван дакIний буру. ХIурхIацIакул инсантал буттал аьрщарайн кIура баллантIиссар, буттал кIану къаябувну чара бакъассар.
Гъирарай буккара ва тIалав бувара «Илчи» кказит. «Илчи» ттущал дунияллул лагма бу­ккайссар, на хIакьину ца региондалий ухьурча, гьунттий цамур кIанай ухьувкун. ТIутIаврил каниччул хьусса кунмасса зат­ру бухьурчагу, тикрал буванна, жунма жулва ппухълу гъалгъа тIий бивкIсса мазрацIа хьун бацIаву, миллатрал кказитрацIа, культуралуцIа, театрдануцIа хьун бацIаву жулва хъирив нанисса ва чара бакъа чантI учинтIисса никирал жунма хIалал къабитантIишиву. Гъурбатрай ххишалану кьутIлангу, асар хъанангу бикIай ят буцлацаву. Цума чув яхъанай ва зий ухьурчагу, мунал дакIниву цIакь хьуну бикIан аьркинссар ппухълуннал аманат дурмур кьадрулий ядуван аьркинссар тIисса пикри. Ватан – жула гьанур. Ппухълуннал аьпа ва аманатри.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал