Тарих вирттавралли чичайсса

Бусалардавун агьсса «танкарду ххит дуву» артиллерист, ЦIаххуй Маккаев Маккашариплул арс, Сталинградраяту тIайла хьуну, цаппара фронтирттай талайгу ивкIун, Берлиннайн ивссар.
[dropcap]О[/dropcap]ьрчIний ичIурасса захIматшин ххишаласса диркIун тIий ЦIаххуйн багьну бур хIалтIилухун гьан Таканавун, Чаржав шагьрулийн. Тийх зий ивкIссар муххал усттарнугу, къалайчинугу, слесарнугу – га бакI буккан буллай ивкIссар щалва кулпат, буттацIа хьуну махъ. ЗахIматну бивкIссар щащар Гьумайн мукьва оьрчI ччаннай бацIан буван.
1942 шинал ЦIаххуй хушрай лавгссар дяъвилийн, зуруйсса курсирдая махъ хьуссар ттупру артиллеристурал взводрал командир, талан ивкIссар Сталинградуллал къизгъинсса цIараву. Тиккур ванал хIалал дурсса цалчинми наградарттугу – «За боевые заслуги» тIисса медаль ва ЯтIул ЦIукул орден.
1943 шинал ЦIаххуй кьамул ув­ссар коммунист партиялувун. Оде­сса тархъан баврихлу мунал хъазамрай ххи хьуссар кIилчинмургу ЯтIул ЦIукул орден.
Дагъусттаннайн бувкIун бивкIссар парторг подразделениялул парторгнал чагъар: «ЦIаххуй Маккаев жун кIулли талатавриву хIучI-ццах бакъасса къучагъ хIисаврий, ванал цIа дурккун дур «фашистътурал танкарду ххит ду­ккан дайма» тIий, ва ккаллину ур частьрал яла хъинма артиллеристну. Ва ур хIакьсса Ватан дуруччу».
Берлиннайнсса ххуллу бивкIссар «Зееловские высоты» тIисса кIанттурдайх, фашистътурал тай кIанттурду «бивкIулул ххуттайн» кIура баен бувну бивкIссар. ЧIявусса саллатI кьатI шайсса бивкIссар тай кIанттурдай.
1945 шинал апрельданул 17-нний, хьхьуниву, «Зееловские высоты» канихьхьун ларсъссар жуламиннал. Тикку самоходкардаяр ва танкардаяр ххишала багьссар щях дишин дуван душманнал самолет­ругу.
Берлиннайн гьужум байсса махъра-махъмур кьини Маккаевлул ччаннайн кIусса щаву дирну дур, га диркIссар дяъвилий дир­сса 4-мур щаву. Щавулул къювулул кIулшилия лавгсса га санитартуран лявкъуну ивкIссар жаназарттавух. ХIакинтураща бювхъуну бур га бивкIулуща ххассал уван.
Чани щяв дагьсса чIумал немецнал цIунилгу гьужум бувну бур. Жула чулийннай 8 танк дарчуну дур. «Наводчик гвардии сержант» ЦIаххай Маккаевлул ттуп тIайла бацIан бувну бур танкалийн, бивтсса ккулла щуну бур танкалул бензиндалул бакрайн ва танк ца мугьлатрай цIаран лархъун дур. Ялагу цаппаралийла бивтун бур душманнал бахьттагьалтрайн, душманнал кьюкьри ххялтIа дурккун дур. Так ца га талатавриву ЦIаххуй Маккаев наводчикну ивкIсса расчетрал ххит дуккан дурну дур 2 танк.
1945 шинал майрал 2-нний Ма­ккаевлул, дивизиондалул хъунаманал амру биттур буллай, ттуп буккан бувну бур Берлиннал дязаннив­сса кучалийн ва битлан бивкIун бур душманнал луркIан дурсса 8 зивулийсса къатрайн. Ттуплил наводчик ивкIусса чIумал, командирнал цалва бувгьуну бур ганал кIану.
КIусса ттуп каних ца къатлучIату гамур къатлучIан ласлай, ца кьинилул мутталий Маккаевлул расчетрал бухлаган бувну бур 3 пулемет ва пасат бувну бур душманнал дотрайн кIура баен бувсса 3 къатта. Душманнал ккулла щуну, ттупгу лиян бувсса чIумал, Маккаев щаву дир­сса ччаннащал ххярклий ивну ур кIа къатлул мурцIнихун. КIулшилийн увкIун ур госпитальданий. Вислалий ва Одерданий къизгъинсса талатавурттавух гьуртту шаврихлу ванан дуллуссар ЯтIул Ттугълил ва Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул II даражалул орденну.
Дивизиондалул командир гвардии майор И.С. Рыбалкиннул ца документрай чивчуну бур: «1944 шинал августрал 1-нний Висла неххал баргълагавал чулий хьу­сса талатавриву наводчикну талай ивкIсса Маккаевлул ххит буккан бувунни душманнал 2 ттуп (самоходка). Августрал 5-нний Вислалул баргълагавал зуманив, душманнал гужсса гьужум байщун буллай, лайкьну луркIан дурну, ччур­ччунни 2 танкалувасса ца. Мунал аьщуйн щуну битлатаврил хъунмасса зарал биян бай душманнал бахьттагьалтрайнгу. 1945 шинал мартрал 6-нний, Кюстрин тIисса шагьру канихьхьун ласай­сса чIумал, кучардайсса талатавриву Маккаевлул бухлаган бунни жулва бахьттагьалт хьхьичIунмай бачин къабитлай бивкIсса душмантал. Яла ххит буккан бунни тиккува жулва чулинмай битлай бивкIсса душманнал ттупгу. Муния махъ, ттупличIа цувалу ливчIун унува, бивтун, пасат бунни душманнал кьуяксса саллатI, луркIан дурну, битлай бивкIсса къатта. Маккаевлул сивсусса ва бюхъу бусса талатаврийн бувну, жулва бахьттагьалтрал канихьхьун лавсунни душман цIакь хьуну ивкIсса кIанттурду ва шагьрулийн нани ххуллу. ХIучI бакъа талатисса гвардеецнал духлаган дунни 6 танк, 4 ттуп, 14 пулемет, 4 луркIан дайсса кIану ва сайки 250 душманнал саллатIтал ва хIаписартал. Ванал пасат бунни душман цIакь хьуну ивкIсса 9 къатта. Лайкьссар Совет Союзрал Виричунал цIанин».
Ва документрай качирчуну дур 1945 шинал апрельданул 29-нний.
Наградарттал чIапIуй дур 8 командирнал (военначальникнал) къулбас. Миннувух дур генерал-лейтенант Пожарскийл, генерал-полковник Чуйковлул, генерал-майор Прониннул, генерал-полковник Казаковлул къулбасру.
Маккашариплул арс ЦIаххуйн чIярусса щавурду дирну диркIнугу, ва тамансса хIаллай ялагу зий ивкIссар партиялул райкомрал отделданул каялувчину, колхозрал партиялул организациялул секретарьну, шяраваллил советрал председательну. Зий унийгу, кIа икIайва аьрали янналуву – кIа ия мудана саллатIну, партиялул саллатIну, цала миллатрал саллатIну.
ЦIана ЦIаххуй акъар жула дянив, амма ватанлувтуран дакIнийссар мунал дяъвилий ккаккан був­сса гьунарду, муная пахрулийгу бу­ссар. Инагу дакIний дити, буккуй, ЦIаххуйн цIа. ХIакьину ЦIаххуйн хьун тIий диркIссар 100 шин!
Совет Союзрал Виричу ЦIаххуй Маккаевлул щалва оьрму бавхIуну бивкIссар Буттал кIанттуцIун. Ватандалухлу, Буттал кIанттухлу харж дурссар цалва кутIасса оьрмулул яла ххуйми шиннугу. Му бивкIу бакъашивур.
Шалласу Шалласуев,
Ккуллал райондалул хIурмат ххисса гражданин