«Дунияллийсса тагьар хъинну оьлуркъусса дур»

[dropcap]Т[/dropcap]тигъанну жул «Илчи» кказитрал редакциялий увкIун уссия Аьрасатнал аьрали академиялул профессор, 1-мур ранграл капитан, философиялул элмурдал доктор, Сулайманнул арс Аьлиев ХIусман-ХIажи. Гьарца гъинттул учIайссар ва Лаккуйн, гьар увкIтари редакциялийнгу уххайссар, цала арснал душнил Надиял чулуха дуклаки оьрчIан кказитру чичинсса арцугу ларсун.
Жун мудангу гъира бикIай дунияллия хавар бусса инсаннащал ихтилат бан, ванах вичIи дишин.

— ХIусман-ХIажи, цуку-цукунсса асарду загьир шай вил дакIний Да­гъусттаннайн, Лаккуйн увкIукун?
— Шяравун ххарисса асардащал гьарчагу, махъунай пашмансса асардай зана шара. Сурат, вайми лакрал щархъурдаха лархьхьуну, якьамасса дур – шиная шинайн ххялтIа дуклай дур шяравалу. Вана дукIуя гьашинунингума тамансса оьрчIру чан хьуну бур школалий.
ЧIарату ца на уссияв Москавлив ялапар хъанай, утти 200-лийсса кулпатру бур. Газ бакъар, ххуллурду бакъар, шартIру да­къар, давуртту дакъар. Мунияту лихъа буклай бур инсантал кIия. Каши дусса инсантурая арцу датIлай буру ххуллу бан. Амма ттущава Лаккуйн, буттал шяравун учIан, иян бюхъаву хъунма­сса мурадиран ккалли бара.
— Буси Москавливсса, инавагу мудан гьурттуну, Дагъусттаннал Культуралул центрданул дуллалисса даврия.
— Центрданул давриву ттущара шайсса гьурттушинна дуллай ура. Угьара хьуну урача, цама кумагчи лякъи тIий унува, итаакьлай акъара Арсеннул.
Хъунмур къулагъас жагьилтурах дуллай буру, жула магьирлугъ, аьдатру дуруччаврил цIаний. Жагьилтал цивппагу махъсса чIумал мархрайн кIура баллай бур, миллатрал маз, тарих, аьдатру лахьхьинсса давуртту щирикIин дуллай бур. Сакин дурунни Москавлив ялапар хъанахъисса жагьилтурал ккуран. [pullquote]Навагу Сириянавун гьан ува чин ччай ­уссияв министр­нахь. Авгъанисттаннай 4 шин дурссар. Тийх ттул кумагчиталну бивкIсса инсантурал оьвчай чIун-чIумуй. Москавливсса авгъаннал ккурандалул (тийх талай бивкIсса) делегацияртту лагай­ссар хьхьичIавасса моджахедтуращал хьунабакьин. Гьалмахтал кунма хьунабакьару тIар, зана хьияра жучIанмай, американал аьралуннаяр аьра­сатнал аьрал буну ччай бур учай тIар. [/pullquote]Гъира буну зий бур, миллат­рал магьирлугъран мюнпатсса тамансса мероприятиярттугу дурунни лавайсса даражалий.
Шиннардил хьхьичI биялсса буруккин буссия: шиха бувкIсса жагьилтурал жулла лажин лухIи дансса тIуллу дуллай бия. Да­гъусттаннал вакилханалул хъунмур Изумруд Мужаидоващал мунил ялув хъуннасса даву дур­ссар жу. Махъсса 5 шинал дянив чан хьунни дагъусттанлувтурал чулухасса тIулдакъашивуртту. Дагъусттанлувтурал чулухунмайсса хIурмат цIунилгу кIура баллан бивкIунни.
— Цукун дизай вин хIа­кьинусса дунияллий­сса тагьар?
— Дунияллийсса тагьар тIур­ча, цуксса учин къаччайнугу, хъинну оьлуркъусса дур. Буттал КIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбишин хьхьичIсса шиннардийгу, дяъви къахьунтIиссар тIий, дакIру ларну бивкIссар совет агьали. ЦIанакул Аьрасатнал лагма­сса тагьар хъинну нигьачIисса дур. Дуниял Аьрасатнайн къарши дуккан дан Америка хъуни­сса гужругу, арцугу харж дуллай бур. ХIатта жула уссурвал­сса республикарттура жуйнна душманну кIура даен дурунни, жува ччатI кIибачIлай бивкIсса халкьуннавун хIусутшиву дуртунни. Цал Гуржи баччан бунни, тай НАТО-лувун кIункIу буллай, хъирив – Украинагу. Аьрасатнаву митингру сакин дуллай щурущисса Навальныйгу Американал хьхьичIун акьлакьи­сса инсанни.[pullquote]ЧIарату ца на уссияв Москавлив ялапар хъанай, утти 200-лийсса кулпатру бур. Газ бакъар, ххуллурду бакъар, шартIру да­къар, давуртту дакъар. Мунияту лихъа буклай бур инсантал кIия. Каши дусса инсантурая арцу датIлай буру ххуллу бан. Амма ттущава Лаккуйн, буттал шяравун учIан, иян бюхъаву хъунма­сса мурадиран ккалли бара.[/pullquote]
Аьрасат Сириянан кумаг буллай буну тIий, бомбардалу личIан бувну бур тIий чичлай бур Американал пресса. Цала Иракьнайн, Ливиянайн ли­ккан бувсса бала-мусиват чIалай бакъар тайннан, тийх оьрчIру бомбардалу ливчIун бухьурчагу, баччи бакъар.
— Ливиянал паччахI Каддафи аьс увсса чIумал, ина увкуна: «Ттул цукунчIавсса щак ба­къар США-нал ва миннал НАТО-лувусса чIарахбацIултрал Ливиянал хъирив Сириягу дяъвилийн кIункIу бантIишиврийн, тикку дяъви байбиширчарив, лап лахъи лагантIиссар», — куну. Мукун хьугу-хьунни.
— Саддам ХIусайн бат увну, Иракьнаву шагькъирман дурунни, хъирив Каддафи бат увну, Ливиягу пуч-палачат бувунни. Утти тайннал навтлил заллухъру хьуну бур. Яла ччан бивкIунни Сирия канихьхьун лавсун, Сириянавухчил Саоьдуллал Аьра­бусттанная Европанавун газрал ва навтлил ххуллурду бишин, Аьрасатналми бавщуну. Экономикалул мурадру щаллу бувкун, тикку аьрали базардугу бишинсса тамахIрур тайннал бусса. Сирия лавсунгу гьашиву къадантIиссар тайннал, Иорданиянайнгу ишан лархIуну бур.
ХIарачат буллай бур Египетгу канихьхьун ласун, тийх оппозиция цIакь буллай бур. Щалва Ближний Восток цахьхьунма ласунсса кьасттирай щуруй бур. Амма цалсса тайннал тамахIру чулийн буклай бакъар, Сириянавусса иширттавух Аьрасат хIала буххаврийну.
— Аьрасат Сириянал дяъвилувух хIала буххаву жула цаппара аьрасатлувтурангума кьамулну бакъар. Сириягу, Къиримгу сававну, Аьрасатнал душмантал чIяву бунни тIий, жула Президентнал дачин дурсса политика дащуй дихьлахьиссагума чан бакъар.
— Билаятрал кьатIувсса политика гьакссагу тIайлану дачин дурну ур Путин, аькьлу-кIулшилий зий ур. Багьавай зана бувссар Къирим, та жулла, Аьрасатнал, аьрщир, Екатеринал заманнай ларсъсса. Хрущевлул та дуллуну диркIссар Украинна­хьхьун. Гужрай зана къабуннихха Къирим, агьалинал цивппа рязину чIурду буллунни Аьрасатнавун хIала хьун. Къирим зана баврийну хьуну бакъар душманталгу, ми жула лагма Американал бур хIасул буллай. Къиримнавугу тайннал цалла планну диркIссар: УрчIамур секторданул власть ларсун, Херсонесрай Американал аьрали колледж тIитIинсса, Севастополлай, жулами аьрали базарду букьан бувну, Американалсса бишинсса. Ми планну чулийн къадурккукун, бур банмур бакъа, санкцияртту баян буллай, цала хьхьичIунбакьулт Аьрасатнащал ччалаччи буллай. Косово личIи бан багьлай бивкIун бур – му Американалгу, Европаналгу планнаву бивкIун тIий.
Жула билаятрай, исламгу къалпну ишла дуллай, хIасул дуллалисса тагьаргу Аьрасат вивхчил лиян бансса кьасттирайссар.
Ца базилух ттущал архIал зузисса профессор ур ттухь, бусурманнал дин реакционнай­сса дин дур тIий. На ура танахь исламрал дин куртIну дурчIин аьркинссар тIий. КьатIаллил билаятирттая нанисса хъуни­сса арцух дур билаятрал вив терроризм хIасул дуллай, ислам ва террор цанницIун ца къадаркьусса затрур, ислам – дакьаврил динни. Ххачпараснал ва буддистурал диннаву бур властьрайн къаршисса сектарду сакин дуллай тIий.
ХIатта вагьабизмгума дяъвилийн оьвтIутIисса дин да­къар. Саоьдуллал Аьрабусттаннай му дин дакьаврийсса дур. Аьрасатнавун дур му ярагъуннищал дакьлай, аькьлу-кIулши цалий къадарцIусса жагьилтал властьрайн къарши бацIан буллай.
НукIува увкусса куццуй, Аьрасатнал лагмасса тагьар захIматсса дур. Билаятрал БакIчи хъунмурчIин кьатIаллил политикалуха зий ушиврийну виваллилмур политика хIура дурккун дур. Коррупциялун ххуллу кьукьиншиврул, кьянкьасса шартIру дикIан аьркинну дур. Миллиардру бавцусса министртал ичIува дуснакь буллай, базаллуву чIирисса зат дарцусса инсан шиннардий дуснакь уллай ур. Кьянкьасса ххуллу ласлан аьркинссар паччахIлугърал халкьуннал хъус дацлациминнащал.
— Инава зузисса институтраву ци дахханашиннарду хьур?
— ХIаписартурал кIулшиву аьркинссаксса лахъну да­къар. Аьмну щалва билаят­рай му аралуву дунияллий ца яла хьхьичIунмунин ккаллину диркIсса совет заманнул система ядан аьркинссия. Аьрали кIулшиву лахъ дан хIарачат буллай ур аьралуннал министр, цувагу хъинну грамотнайсса, дакI марцIсса, тIалавшинна ххисса каялувчи ур.
Навагу Сириянавун гьан ува чин ччай уссияв министр­нахь. Авгъанисттаннай 4 шин дурссар. Тийх ттул кумагчиталну бивкIсса инсантурал оьвчай чIун-чIумуй. Москавливсса авгъаннал ккурандалул (тийх талай бивкIсса) делегацияртту лагай­ссар хьхьичIавасса моджахедтуращал хьунабакьин. Гьалмахтал кунма хьунабакьару тIар, зана хьияра жучIанмай, американал аьралуннаяр, аьрасатнал аьрал буну ччай бур учай тIар. Гьай-гьай, та дяъвилия тIайламур ттигу щинчIав къакIулссар.
— «Илчилул» чIивиния­цIавасса спонсор, жун цинявннанмагу ххира хьусса вил арснал душ Надия цукун бур?
— Надия щар хьунни, ачIи армани, ачIи оьрус миллатрал инсаннан. Душ хъунма буллай бур. Ва ххуллухгу «Илчилун» ссай­гъат тIайла бувккунни.
— Барчаллагь хъунмасса, жугу ххариссару Надиял оьрмулуву хьусса тир­ххандарая. ТалихIрайн букканнав! Вингу хъунмасса барчаллагь, ХIажи Сулайманович, редакциялул чIарах къауккаврихлу, ихтилатрахлу. ЦIуллушиву дулуннав вихьхьун Лакку улклул ялун учIаван. Хъинмунийнсса умуд къакьукьинну.
Ихтилат бувссар

Зулайхат Тахакьаевал