«Ризкьи азардая бурувччуну бухьурча, урувччуну уссар инсангу»

[dropcap]Ц[/dropcap]умурцагу райондалий ца яла агьамсса къуллугъ бур ветеринар къуллугъ, цанчирча гъаттарал хIакинтал бур агьалинал дукиялул мюхчаншиву дуруччаврил къаралданий бавцIусса зузалт.Махъсса ацIния мяйра шинал лажиндарай Лакрал райондалул ветеринар къуллугърай каялувшиву дуллай ур Аьлиханаьлил арс МахIаммад Абачараев. Дагъусттан Республикалул лайкь хьу­сса ветеринар.

— МахIаммад, буси Лакрал райондалул ветеринар къуллугърал даврия
— Аьрасатнаву ветеринар къуллугъ зий байбивхьуну бур паччахIнал заманнаяргума хьхьичIва. Миннахь бивкIун бур властьращал архIалсса буржру. Минная ихтияр дакъа, ризкьи тийн-шийнмай буцин къабучIинугума бивкIун бур.
Лакрал райондалий цалчин­сса гъаттарал хIакин хьуну ур Ереваннай ветеринар институт къуртал бувсса П. И. Ефимов.
Му райондалул агьалинал хъунмасса хIурматрай кьамул увну ур. Цанчирча агьалинал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил хъунмур бияла гъаттарал хIакинтурахьри бусса, ризкьи азардая бурувччуну бухьурча, урувччуну уссар инсангу.
ХьхьичIва ветеринар къуллугъ багьлай буссия шяраваллил хозяйствалул министерствалийн. 1990-ку шиннардий министерствалия личIи бувну, ДР-лул ХIукуматрачIа ветеринариялул комитет сакин бунни.
ХIакьину райондалул ветуправлениялийн дагьлай дур ацIунниха лирчусса структура. Миннува ххюра дур къутаннай.
Зий ур жучIа 80 инсан — 75 гъа­ттарал хIакин, 5 – лабораторияллул зузала. Жул къуллугърал дузал буллай буссар 221 азарва яттил хIайван, 31 азарва лухIи ризкьи, 18 азарва най, 21 азарва аьнакIи, лелуххант, ххюазарваксса дучри, ттукри.
— Цукунсса дур хIакьину райондалий гъаттарал тагьар?
— Ттинин тарихраву цириврагу къакIулну диркIсса азар ялун лирчунни дукIу — надулярный дерматит тIисса (бурчул азар). Ххю­ттукалийн, гьутрурдайн дагьарча, захIматсса азар дур. ХъунмурчIин му къутаннай ппив хьуну дия.
ОьцIалларан байсса ххалаххив буллай буссияв цIубутIуй, му азарданунсса вакцинавагума бакъа. Владимирский фабрикалул хасну му цIуцIаврин къаршину итабавкьусса вакцина буллай бивкIру яла. Дух дан бювхъунни. Амма му цIуцIаврищал ххюра шинай талан аьркинссар, цIунилгу ялун къаличиншиврул. Зунттаву Кьубиял шяраву ялун лирчуна му азар, ппив хьуннин дух дан бювхъунни.
Бруцеллезгу дусса кIанттурду бур, кьюлтI буллай акъара. Тиха-шиха машан лавсъсса гъаттарай ялун личлай дур. Заллу буржлувссар жул къуллугърайн баян бан, чачIав ризкьи машан лавсъсса чIумал, амма баян буллай бакъар. Жува оь ласлай байбивхьукун, ялун личай. Жул буржри дачIи шинай цал оь ласаван. Шяраваллил бакIчи, депутатътал къюкIну бикIан къааьркинссар, миннан кIулну бикIан аьркин­ссар щичIа ци хIайван ххи хьу­ссарив. Ца иш ялун личирчагума — му захIматсса ишри. КIукъакIулну инсаннал къашавайсса ризкьилул накI хIачIарча, дикI дукарча, мунал иммунитет хьхьара хъанахъи­ссар. Бруцеллез мукунсса азар дур, му гъаттарай цайра дакъахьурчагума, кормалийхчил, парайхчил ялун личин бюхъайссар. Мунияту чIумуя-чIумуйн вакцинарду баван аьркинссар.
ХьхьичIара диркIсса оьцIалу, чума, жиндралшиву, сибир язва, туберкулез дакъар жула райондалий. Дагъусттаннал цаппарасса районнай ящур дирну 500-нийн бивсса ятту ччуччин багьсса иш хьуну бия. Жулла райондалийн диян къаритарду.
Махъсса шиннардий найрдайн диллалисса цIуцIавуртту ялун лирчунни. Миннуйнгу хасъсса вакцинарду бару. Уссар жучIа оьрмулухун цувагу найрдаха зузисса найрдал цIуцIавурттал пишакар — Какваев Руми.
— Райондалул администрациялий дуллалисса шяраваллал бакIчитуращалсса гьарцагу собраниялий ина леххаву тIийна ура ливтIусса ризкьи буччин­сса, ризкьилийн ххалаххив бувайсса кIанттурду бувара тIий. Буврив ми аьркинссаксса?
— КIира-шанна шяраву бакъа къабувунни. Апанни Макьаевлул бувуна Гъумучиял ялув. Урив ва Хъунавгу бувунни, амма мигу цавагу тIалавшиннардацIун бакьлакьисса бакъар. Кумиял гийхгу хьхьичIра силосран дурккун диркIсса къуви ишла дуллай бур. Гъаттарайн ххалаххив байсса кIанттурду ттигу чувчIав бан бувар.
— Ци буруккинтту бур хIакьину райондалул ветеринар къуллугърал?
— Совет союзрай цалчин Нобелеллул премия ларcъсса хIакин, академик Иван Петрович Павловлул увкуну бур «Медициналул хIакиннал инсан хъин айссар, гъаттарал хIакиннал тIурча, инсаният цIуцIаврия дуручлачи­ссар,» — куну.
ЖучIара агьаммур дукия ризкьилия дучIаймур духьувкун, инсаният дуссаксса гъаттарал хIакин тIалавну уссар. Амма жул захIмат ччанналун бувтун бур.
Гъаттарал хIакиннал кани­хьхьун ласайсса харж бур 6673 къ. Жу, дянивсса оьрмулул инсантал шяраваллил кIанттай минардугу дуну, жула хозяйствардугу дурну, зий бухьурчагу, учIантIиссарив жагьилсса инсан ва даврий зун? 25-30 шинал оьрмулувусса гъаттарал хIакин жучIа увагу арула-мяйя ур. Мигу бур ризкьичитурал оьрчIру, цивппагу мюрщинияцIава нитти-буттацIун ризкьилуха зий вардиш хьуну, гъаттарал цIуцIавурттая хаваргу буну, му пиша язи бувгьу­сса. Ми дуклакисса чIумал на ттула харжирая миннан стипендиягу буллай уссияв, ми жучIанма махъунмай зана хьуншиврул.
Хархавар бакъа ппу ивкIуну, шанма зурува нинугу диркIуна.Ттунгу багьуна, школалий дуклай унува, хIухчуну гьан. Ризкьичинал пиша хIарматрай бикIан лайкьсса пишари. Жапасса тIабиаьтрал шартIирдай зузисса инсанталли ми. На миннал захIматрайн икрамрай уссара.
— Барчаллагь хъунмасса, МахIаммад. ТIайлабацIу баннав зул бигьа дакъа­сса давриву.

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал