КъавтIаврил ва ххуйшиврул хъаттирдай

Къазахъисттаннал Актау шагьрулий «Дусшиврул къатлуву» хьунни дунияллул хъунасса къавтIала МахIмуд Эсамбаевлул аьпа­лун хас дурсса къавтIаврил фестиваль — «Гений танца». Мунил сиптачи ва сакиншинначи хьунни Мангистауллал областьрал этнокультуралул ккураннал ассоциация ва Чачан-Ингушнал этнокультуралул центр «Вайнах».Гьуртту хьунни муний му ассоциациялувун бухлахисса этнокультурардал центрдал къавтIаврил ансамбльлу. Миннавух бия Дагъусттаннал этнокультуралул центрданучIасса «Шадвал» ва «Нур» ансамбльлугу.

Зулайхат Тахакьаева
БувкIун бия этнокультуралул центрдал хъуними.
-МахIмуд Эсамбаевлул цIа мусил хIарпирдай чирчуну дуссар дунияллул культуралул тарихраву. Дяъвилул шиннардий ччаннайн захIматсса щаву дирсса чIумал, хIакиннал цахьва вища ххишала къавтIун къабюхъантIиссар учирчагу, къавтIийнма лавгун бур мунал щала оьрму. КъавтIаврихсса дазу-зума дакъасса ччаврил кабакьу бувхьунссия цIунил ликкурттайгу авцIуну, дуниял хIайран дуван,
— увкуна «Народное согласие» тIисса Къазахъисттаннал жяматийсса ккурандалул хъунама Юсуп Шахшаевлул. — Ва фестиваль даврийну «Вайнах» центрданул хъин­сса дайдихьу дурссар, цайми ваниха лархьхьусса фестиваллан ххуллу тIитIлатIиссар. Гихунмай жун пикри буссар ва фестиваль аьдатравун рутан ва ванил лагру гьарта-гьарза дуван, цайми регионнаясса къавтIалтрайнгу оьвкуну жула хъунасса къавтIалал цIанин лайкьсса даражалий дуллансса.
Ихтилатру бувуна Чачан-Ингушнал «Вайнах» центрданул хъунама МахIаммад Лорсановлул ва цаймигу центрдал хъуниминнал. Гьуртту хьусса коллективрттан буллуна «Народное согласие» ккурандалул чулухасса дипломру ва бахшишру.

Дунияллул халкьуннал къавтIавуртту тимар дурсса гений
МахIмуд Эсамбаев, балетрал артист, эстрадалул къавтIала, 15-ннийн дирсса кинордаву къавтIалал роль дургьусса актер, хореограф, балетмейстр, дунияллул цIанихсса къавтIалтрал мукъурттийну учин «дунияллул халкьуннал къавтIавуртту мютIи дур­сса гений», «дунияллул халкьуннал къавтIавурттал патриарх», «ттуршукулул хъунасса къавтIала». Чачан-Ингушнал, Къиргъизнал, УзбакIнал, Таджикнал, Индиянал, Испаннал, Аьрасатнал. СССР-данул Халкьуннал артист, СССР-данул Социалист ЗахIматрал Виричу, шанна ЗахIматрал ЯтIул Ттугълил ордендалул, халкьуннал Дусшиврул ва «За заслуги перед Отечеством» орденнал кавалер, Дунияллул Халкьуннал эстрадалул магьирлугърал деятельтурал союзрал президент, Дунияллул халкьуннал къавтIаврил академиялул академик.
Увну ур 1924 шинал Грозненскаллал райондалул Атаги шяраву. КъавтIий айивхьуну ур оьрмулул 7 шинаву. Шяраву цавагу хъатIи къашайсса бивкIун бур МахIмуд къавтIун къаивзсса. КъавтIавугу дайдишайсса диркIун дур урчIамур ччаннал мицIкIиссурттай къавтIий архIалва куямур ччаннал мицIгу бакIрай щун буллай. Мукун магьирну ва усттарну байсса бивкIун бур ми гьунарду, ганая цIанихсса къавтIала уккантIишиврий дакI дарцIуну ивкIун ур гьарма. Ганал буттан, кьянкьа-кьурчIисса зантталчунан, арснал пиша хас къабизлай: «ХIухчуну гьантIиссара, муния мюнпат ххисса бикIанссар»,- учайсса бивкIун бур. Уссурвалгу бикIайсса бивкIун бур кьякьлухун ихьлай. МахIмуд тIурча, щил ци чирчагу къулагъасгу къадурну, ряхва класс къуртал байхту, школагу кьабивтун, щала къавтIаврихух лавгун ур.
Къуртал бувну бур Грозненскаллал хореографиялул училище. Оьрмулул 15 шинаву зий айивхьуну ур Чачан-Ингушнал паччахIлугърал балайлул ва къавтIаврил ансамбльдануву, яла Пятигорскаллал комедиялул театрдануву. Яла-яла ванал цIа дурккун дур Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилул шиннардий. КъавтIий икIайсса ивкIун ур дяъвилул бригадарттал хьхьичI, госпиталлай, дяъвилул сооруженияртту дацIан дуллалисса кIанттурдай. Чачан цала миналия бизан буллалисса ппурттуву ялапар хъанай ивкIун ур Пятигорскалий. Цува зузисса кIанттай ацIангу бюхълай бунува, цала хушрай лавгун ур бизан буллалиминнавух: «Ттул кIану ттула халкьуннащалли бусса», — куну.
Къиргъизнал Чуйский областьрал магьирлугърал къатлуву балданул къавтIавурттал дарсругу дихьлай, каялувшиву дуллай ивкIун ур халкьуннал кружокрай.
Зий ивкIун ур Фрунзелий Къиргъизнал паччахIлугърал опералул ва балетрал театрданул солистну. «Лебединое озеро», «Бахчисарайский фонтан», «Спящая красавица» балетирттаву щаллу дурну дур агьамми къавтIавуртту.
1960-ку шиннардий академическийсса къавтIавуртту кьариртун кIура авну ур халкьуннал къавтIавурттайн. Зий ивкIун ур Чачан-Ингушнал паччахIлугърал филармониялул солистну. Игорь Моисеевлул каялувшиндаралусса цIанихсса балетрал цIурттащал гастроллай лавгун ур Франциянавун, Кьиблалул Американавун. Ми гастроллая махъ сакин бувну бур цала коллектив.
МахIмуд Эсамбаев хьуну ур СССР-даний цалчин цалалусса къавтIавурттал программа сакин дурсса къавтIала. Му программалун цIагу дирзун дур «Дунияллул халкьуннал къавтIавуртту» тIисса. Миннува дунияллул халкьуннан машгьур хьуну дур къавтIавуртту «ХIухчу» (Чачан-Ингушнал, УзбакIнал), «Мусил Зал» (Индиянал). Ва къавтIаву щаллу дуллалийни лаххансса костюм дурну дур цала хореографнащал архIал консервардал къутая ттирсуну. Тамашачитал га бунияла мусия дурсса костюм ххай бикIайсса бивкIун бур), «ЦIарал къавтIаву», «Ла-коррида» (Испаннал), «ЧIиллащалсса къавтIаву» (Таджикнал).
УвчIуну ивкIун ур Чачан-Ингушнал, РСФСР-данул ва СССР-данул Верховный советирттал депутатну. Ванал чялишсса кумаграцIух дурну дур Грозныйлив Драмтеатрданул ва циркрал къатри.
Дунияллия лавгун ур 2000 шинал оьрмулул 76 шинаву.