Арсен ХIусайнов: «Дагъусттаннал цIа щяв рутансса цавагу иш хьун къабитарду»

Цикссагу дагъусттанлувтал бур, хаснува дяъвилуяр махъсса шиннардий, билаятрал хъуншагьрулийн дуклан лавгун, тих миналул хьусса. ЧIявуми цала мархрая, ниттил мазурдия ят буцлай бухьурчагу, ливчIун бур буттал кIанттухсса ччавугу ядурну, цала халкьуннал хъин- хъинсса аьдатирттайн хаин къавхьусса. Миннал сипталийну сакин бувну бур Дагъусттаннал магьирлугърал ва аьдатирттал кюру – Москавливсса дагъусттанлувтурал культуралул центр «Дагъусттан», цилгу цачIун буллалисса зувиллий­сса миллатру.
Центр сакин баврил бакIщаращуйгу ивкIун, кьуниясса шиннардий ваний каялувшиву дуллай ур Дагъусттаннал хIакьсса патриот, Москавуллал элмулул элиталул дянив хъинну бусравсса аьлимчу, техникалул элмурдал доктор Буйдалавл арс ХIусайнов Арсен .

— Арсен Буйдалаевич, ци дахханашиннарду хьур махъсса шиннардий «Дагъусттан» культуралул центрданул давриву?
— «Дагъусттан» центр чIа­лансса даву дуллай буссар хъуншагьрулий миллатирттал ва диннал дянив дусшиву цIакь давриву. Жяматрай агьамшиву дусса царагу мероприятие къашай­ссар жул центрданул гьурттушинна къадурну. ЧIун-чIумуй шайссар жяматийсса культуралул мажлисру, художниктурал выставкартту, концертру, юбилейрду.
Амма жу тачIав анжагъ вай давурттайну гьашиву къадур­ссар. Центр хъирив бавцIуну ва гьуртту хъанай буссар Дагъус­ттаннайсса политикалул ва жяматрал тагьарданул. Шихва ялапар хъанахъиминнан бакъассагу, Москавлив цIуну бувкIсса да­гъусттанлувтуран байссар медициналул, юридический­сса, социал-экономикийсса ва цаймигу журалул кумагру. Жу хIадурну буссару Москавуллайн ва Дагъусттаннайн дагьайсса гьарцагу проект ххал дигьин ва му зузи давриву кабакьу бан.
— ХIакьинусса кьининийн ссая пахру бан бю­хъанссар?
— Нагу, центрданул чялиш­сса уртакьталгу пахрулий буссару вай 28 шинал мутталий центр цасса, щаллусса, зун каши ду­сса структурану ябан бюхъаврия. Умуд бур гихунмайгу вава даражалий буруччин бюхъан­ссар тIисса. Сакин бан бювхъунни Москавуллайгу, Дагъусттаннайгу дакI аьтIисса актив, цувгу вайксса шиннардил мутталий уква зий буссар центрданул давриха ва гихунмайгу хIадурну буссар. Жу, бугьараминнал, сакин барду центр, хаин къавхьуру жула принципирттайн, Да­гъусттаннал цIа щяв рутансса иш хьун къабитарду. ЩищачIав къабюхъантIиссар Центр я миллатирттал дянивсса бувчIа-къабувчIавурттаву, я экстремизмалул тIуллайну тахсирлув бан. Гьарцагу ишираву Дагъусттаннал цIа лайкьну дуруччин бювхъуссар жуща. Москавливгу, Дагъусттаннайгу жул сий хъуннассар, хIурмат лавайссар.
Центрданий личIисса да­хханашивуртту къархьунни, зий буру цила кьаралданий. Кумагчитал цIусса бувчIав. Цалчинма кумагчину ур ккарччал хIакин – Шайхаьлиев Астемир. Хъунна­сса вихшала дур гихуннай ттулла даву ванал цала кIунттихьхьун ласунссар тIисса. Ттул яла хьхьичIунссагу, чялишссагу даврил уртакь ХIажи Аьлиев угьара хьуну ура, цала кIану бугьан­сса инсан лякъи тIий уну, Аьппас Аьлишаевлухь ацIу тIий ура. Ва укунагу гьарца иширттаву ттул чIарав уссар.
— Сайки зувинничIан диявайсса шиннардил дянив тамансса аьдатругу салкьи хьуну духьунссар центрданул? Зу дуллалисса хъин-хъинсса давурттая ватандалийнгу баяй.
— Культуралул центр сакин баннинма, арулцIалку шиннардия шихуннай цIакь хьусса аьдат­ри гьар шинал Ххувшаврил кьини Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султан ва парашютрая тIанкI даврил дунияллул рекордру ларсъсса Наби Аминтаев бувччусса Новодевичий хIатталлив батIайсса. Муния чIявуссаннан хавар буссар, цала оьрчIащал, тIутIал кацIругу канихьну, учIайссар 200-300 инсан. Мичча лагайссару Амир Амаев, Ися ПирмахIаммадов, МахIаммад Танкаев бувччусса Троекуровский хIатталлив. Дарусса кьини духьурча, хIатталлия арх бакъасса кьанив маевкагу дайссар. Лахъа-хъунну барча байссия Хъун дяъвилул ветерантал, утти ми шама акъа ливчIун акъар.
Гьар шинал, июнь зуруй, дайссар Медициналул зузалтрал кьинилул байран. Москавуллал хьхьичIунсса хIакинтурал сияхIраву чIявусса буссар жула ватанлувтал. Гьашинусса байран дарду Москавливсса лакрал жагьилтурал ккурандалущал цачIуну, жагьилсса хIакинталгу гьурттуну. Ккурандалул уртакьтурал хIадур дурну дия жагьил­сса хIакинтурая бусласисса киносурат.
Тамансса шиннур Дагъусттаннал халкьуннал канил сянат­ру Москавуллал агьулданун ккаккиялун дихьлай. Уттинин дурссар Бархъаллал, Оьргърал ва УнцIукIуллал сянатирттал кьинирду. Гьашину дуварду Жанна Кьурбановал творчествалул вечер, канил давурттал выставка. Музыкалул школарттайн заназисса гьунар бусса оьрчIру чIявусса бур. Миннал дянив дуварду «Жагьилсса гьунарду» тIисса вечер. Дайссар «Интнил хьхьунил» байран. Ми­кку халкьуннал сянатирттал выставка, миллатирттал дукрарду хIадур дайссар жуна цинявннан кIулсса Къачул душ ПатIимат ХIаммадовал.
Гьарца шинал октябрь зуруй байссар Расул ХIамзатовлул шеърирдал мажлис – «КIяла кьурукьру».
Сакин дурну дуссар ца­ппарасса ассоциацияртту. Да­гъусттаннал художниктурал ассоциациялий каялувшиву дуллай уссар МахIаммад Къажлаев. Ччя-ччяни дайссар му ассоциациялувун бухлахиссагу, ватандалияссагу художниктурал выставкарду. Ттининнин дарду МахIаммад Къажлаевлул, Муртуз МахIаммадовлул, Олег Пирбудагъовлул, Дибиргъазали Израиловлул, Клара Власовал, цIанихсса скульптор Аьбдулажид Гъазалиевлун 90 шин шаврил юбилейран хас дурсса хъунисса выставкартту.
Аьлимтурал ассоциациялий каялувшиву дуллай уссар профессор Казбек Султанов.
Дуссар ВацIлул хозяйство. Муний каялувшиву дуллай ур Заур Нахаев, лаккучу. Ларгсса шинал, мурхьругу бувгьуну, барду АхIмад-Хан Султаннул цIанийсса Аллея.
Дуссар Дагъусттаннаясса студентътуращал ва аспирантътуращал зузисса Жагьилтурал ассоциация.
Жул сипталий жагьилтуращалсса вечерду ччя-ччяни дайссар Москавуллал Миллатирттал къатлувугу. Миккун хъунмурчIин бучIайссар студентътал ва аспирантътал.
Хьунадакьайрив захI­матшивурттугу?
— Жул давриву яла захIматсса затну бикIай жура дуллалисса мероприятиярттансса арцу диялну дакъашиву. Хъунмасса зал бугьан, техникалул дузалшинна дуван, Дагъусттанная бучIан бувсса артистурансса гонорарду дулун. ХьхьичIра вай давур­ттансса арцу итадакьайссия Москавуллал ХIукуматрал.
КIилчинсса буруккин бур жува заллусса къатри дакъашиву. Ва масъала чулийн бу­ккарча, жул даву лапра гьарза-гьарта хьунссия. Вайми-вайми миллатирттал ккураннал цала-цала регионнал ХIукуматирттал къатри ларсунни, ягу дургьусса къатраву зий бур. «Дагъусттан» центрданулгу хIалал дурссар тIиссара цанналусса къатри.
Миннул ялун гьашину ххи хьунни цамургу буруккин. Москавуллал ХIукуматрал арцу кьуркьуну, лавкьунни алхIаткьинисса школа. Ядан бювхъунни так 5 инсан (хореограф ва музыкантътал) зузи­сса ансамбль «Намус». Хозрасчетрал кьяйдалий зий дуссар «Рассвет» ансамбльгу. Зуруя зуруйн дуллалисса арцу дакъани, захIматну бур ми мурадру чулийн буккан бан.
Миллатирттал мазурдил дарсру так яруссаннал дихьлай бур. Арцу диркIссания, лакку мазрал дарс дихьлансса пишакар лякъин хьунссия, Дагъус­ттанная учIан анссия.
— Аьрасатнал цайми регионнал центрдащал цукунсса дахIаву дуссар?
— Хъуншагьрулий буссар Москавуллал ХIукуматрай сияхIрайн лавсъсса ва цайнува цивппа зузисса 100 центр. Жу уртакьну зий буссару Миллатирттал политикалул советрал, Департаментрал, Миллатир­ттал къатлул лагрулий. Центрдал каялувчитал хьунабакьайссару чIумуя-чIумуйн. Байссар цачIусса «ккуркки столлу», мероприятияртту. Миллатирттал къатлуву гьарца шинал дайссар 1200-ннийн дирсса мероприятияртту. Миннуйн жу кувннайн кувннал оьвчайссар.
Хаснува гъансса дахIаву ду­ссар Ухссавнил Ккавкказнал халкьуннал организациярттащал ва Ккавкказнал халкьуннал Аьр­асатнал конгрессращал, вайннащал жула рувхIанийсса аьдатирттал гъаншиву дуну тIий.
— Махъсса кIира шинал дянив сакингу дурну, чялишсса давурттайну цIа машгьур хьунни лакрал жагьилтурал ккурандалул. Цукунсса бур зул миннайнсса умудру?
— Жагьилтуращалсса даву Центр сакин бувния шиннайра хасъсса къулагъасралу дуссия. Сакин бувну буссия жагьилтурал ассоциация. ХIакьину бучIарча, гьунттий-сарану чун-бунугу зун лавгун, ягу щар хьуну, тили-хъили шайва.
Утти Лакрал жагьилтурал цала сипталий сакин дурунни ккуран. Зий дур чялишну, чIявусса мурадру чулийн бу­ккангу бунни. АлхIаткьинисса школа лакьаврийну дишин къабюхълахъисса лакку мазрал дарсирдал буруккин вайннал цайнма лавсунни. Гьарца алхIаткьини вайннал ккурандалий дихьлай буссар лакку мазрал дарсру. Миккун занай бур студентъталгу, дуклаки оьрчIругу, цала пишардай зузисса жагьилталгу. Лавайсса даражалий дукIу ва гьашину дурунни футболданул ва волейболданул турнирду, лакрал магьирлугърал кьини.
— Арсен Буйдалаевич, буси вила хъунмур оьр­му хас бувсса давриятугу. Цукун духIлай ура ина кIилийнусса гьиву?
— Мяйжаннугу, ттун багьлай бур кIилийнусса гьиву духIлан. ХIакьинугу биялсса штатрай зийна ура Москавуллал Авиациялул институтраву. Жаваблувсса МКЦ-лул каялувчинал давугу, хъинну захIматсса «ракетно-космическийсса техникалул» давугу архIал дуллан бигьану ба­къар. Иш ттула даву ххирашивруву бухьунссар. На хъинну пахрулий ура цIанихсса Москавуллал авиациялул институтрал тарихраву ттула захIматрал 50 шин душиврия. Гъирарай зий ура элмийсса давриха, дипломрал давурттал консультантну. Мунищала архIал ура жула институтращал уртакьну зузисса предприятиярттащал­сса кьутIирду чичлай.
«Дагъусттан» культуралул центрданулмур давриягу укъаххара, ттунма Дагъусттан хъинну ххирасса буну тIий. Центрданул давриву ттул чIарав буссар хIакьсса патриотътал : ХIажи Сулайманов ва МахIаммад Аьбдулхабиров, МахIаммад Оьмаров, Амир Амиров, Виктор Свистунов.
ЧIун рахIму бакъа най дур. Жу цинявппагу пикрилий бу­ссару жула даву ирсирай дулунманал, луглай буру му лайкьну дачин дансса инсаннах. Амма жяматийсса даврий уква зун жагьилтуран ччай бакъар. Ччива центр тапшур бан Дагъус­ттангу ххирасса, бюхъу-бажаргу бусса, 28 шинал мутталий був­сса захIматгу ябансса жагьилсса инсаннал кIунттихьхьун.
Ихтилат бувссар

Зулайхат Тахакьаевал