Шяраваллил бакIчинал буруккинтту

2015-ку шинал Ккуллал райондалий ссуттихуннай хьусса шяраваллал бакIчитал бувчIавурттаву райондалийсса 12 кIанттул сакиншиндарал ххюя бакIчи цIусса увчIуна: Хъусращиял, Ккуллал, ЧIяйннал, Хъювхъиял, Вихьуллал.

На уттигъанну хьунаавкьуссияв Вихьуллал шяраваллил бакIчи, Сулайманнул арс Сулайманов СайкIущал ва буллуссия шин ва дачIиннул лагрулий дуван хьусса давурттаясса суаллу.
СайкIу увну ур 1980-ку шинал Вихьлив. Ванал 1997-ку шинал къуртал бувну бур Вихьуллал дянивмур даражалул школа. Къуллугъ буллай ивкIун ур Кьиблалул Къапкъазуллал аьралий округрал аэродромру буллалисса давурттай. Вихьуллал шяраваллил бакIчину увчIиннин, зий ивкIун ур ЦIуссалакрал администрациялий личIи-личIисса давурттай.
— СайкIуй, ци мурадру цукун щаллу бан бювхъур шин ва дачIиннул мутталий?
— Жула зунттавусса шяраваллал буруккинтту сайки циняв ца кьяйдасса бикIай. Ттунгу, даврий ацIайхтува, шяраваллил инсантурал хIачIайсса щиналсса буллан багьуна. Вихьуллал шяравун дурцуну дур Щуну-Зунттуя кIирайра щин. Ца проект дурну дур хIукуматрал арцуцIух. Ванил лахъишиву дур 5 километралия лирчусса. КIилчинмур, проект къадурнура, инсантурая дартIсса арцуцIух дурсса дур. Цалчинмур щинаххуллул бургъурду бур аьвну, кIурчIулттайн бувккун, кIилчинмургу бур шяраваллил баргъбуккавал чулийсса Ттуккул-БархI тIисса кIанайн биллай. Жула райондалия Дагъусттаннал Мажлисрал депутатну увчIусса Расулов Аьвдуллал дуллуна проектрай дурмур водопровод дакьин дувансса 2 километралул лахъишиврийсса шланг. Вихьуллал СПК-лул бакIчи ХIанапиев МихIал дуллуна 50 азарда къуруш, Краснодардайсса Вихьуллал жагьилтурал дуллуна 100 азарда къуруш, шяравусса ишбажаранчи Аьлиев Тучалавл дуллуна 10 азарда къуруш, Ккуллал райондалул бакIчинал цалчинма хъиривчу Чупанов Адамлул, МахIачкъалаливсса муххал ххуллул зузала Сулайманов МахIаммадлул бувна арцуйнусса кумагру. Амма щинал водопровод щалла дакьин къадурссаксса, ца кIания дакьин дувайхту, гамур кIаная щин экьинай, мудан дакьин дуллан багьлай бур. Бур жула шяраваллаву дуллалимур зия дуллалиссагу. Щил дурссарив къакIулну, Ттуккул-БурхIайн нанисса шинал ххютту (шланг) ляркъунни Ссухъиящиял гьаннил лув диллалисса кIанттай рикIирах кьукьари дурну. Гьарица кIанттайва зиянчиталгу чан бакъархха.
ДукIу БакIулалу тIисса кIанттай 18 гектарданий бувгьуссия, харж-хуржгу буккан бувну, нехъа. Амма августрай бивчусса микIирал тайгу зия бувна, аьрщаравух бавкьуна.
Яла жуяту, шяраваллил бакIчитурая, тIалав буллалисса затну хъанай бур, даврий авцIуния махъ, шяравусса инсантурал къатрал чагъарду (зеленкартту) бикIан багьлагьишиву. Мукунма инсантурахьхьун ишла дуллан дуллусса гъайучайсса хъурунналгу бикIан багьлай бур заллу цу уссарив бусласисса чагъарду. Нава даврий зузиссаксса хIаллай 52 къатрал ва 53 дугьайсса хъуруннал чагъарду (зеленкартту) бувну чулийн бувкссар. Шиккува кIицI буван, хъинну захIматну бакъа инсантуран бувчIин буван бюхълай бакъар цIусса законнал тIалавшиннарду, цучIав личIи акъа, гьарца инсаннайн дагьайшиву. Инсантал бур: «Жу къатри дуллалийни, жун щилчIав кумаг къабувнахха, утти 15 азарунния лирчусса арцу циван харж дуван багьлагьиссар къатрал чагъарду (зеленкартту) буваншиврул?» — тIий. СССР дусса чIумал бувми къатрал чагъарду бучIияхха, шагьрурдай яхъанахъисса инсантурал къатри уква приватизациялун буллалийни кунма, жуламиннангу куклушиву дуван.
— Жунма кIулсса куццуй, гьашину баян бувну бур Экологиялул шин душиву. Вихьуллал шяраву ци тагьар дур къатрава дуккайсса ххиличIлурду датIаврил иширттал?
— Цинявннан кIулсса кьяйда, баклашкартту ва пакетру бувкния шиннай жула лагмасса тIабиаьт хъинну чапал хьуну дур. Му ца жула Вихьуллал шяраваллил хьхьичI бавцIусса масъала бакъар, цинявппа инсантурайн багьайсса масъала бур. Жулла шяраваллу дур мурзусса, къумасса кIичIиртту бусса. Мунияту, шагьрулий кунма, къатрава дурксса ххиличIлурду датIлан къатрачIан машина гьан буван бюхълай бакъар. Амма чIун-чIумуй, бакIшярава байбивхьуну, хьхьичIва инсантуран баян бувну, на хIарачат буллай ура ххиличIлурду датIин. Шяраву дувайсса субботникирттавух чIявуну гьуртту шай школалул оьрчIру. На хъунмасса барчаллагь тIиссара вайннайн.
Дур райондалул зумунусса контейнертту бивхьусса кIантту хьун буван багьлагьисса программагу. Шиккугу, вава экономикалул ишру ссуссукьусса бушаврийн бувну, давурттив махъал хъанай дур.
— Ялагу ци бусан хьунссар вила даврия?
— Ттун барчаллагь учин ччива Вихьуллал жяматрахь, укун жаваблувсса даву дуллан ттуйнна вихшала дирхьуну тIий. Ялагу Къизлардал шагьрулул электросетирттал хъунама ХIасанов Камиллул шяраваллин буллунни 400 киловатт бусса трансформатор. Ганиннин шикку буссия 280 киловаттрал трансформатор. Ва бивхьуния махъ лув шяраваллал махIлардайсса чаннал иш ххуй хьунни. Краснодардал шагьрулий яхъанахъисса жула шяравачунал (ва цIа кIицI мадара тIий ушиврийн бувну, кIицI дуллай акъара) буллунни «Беларус» тракторданийсса экскаватор. Бур цаймигу кумагру бувсса инсантал. Такну ттула чулуха ва Вихьуллал жяматрал чулуха хъунмасса барчаллагь учин ччай ура Чупанов Адамлухь, ка кIидахIаву дахIаву дакъагу, ттула чIарав муданагу авцIуну, чIявусса маслихIатру буллай ушаврийн бувну.
Жула зунттал шяраваллал инсантал мютIисса инсантал бур. Анжагъ вайннан бувчIин буван багьлан бикIай законнал тIалавшиннарду, хьхьичIава кунма бакъа, ми хIакьину цайми душиву, цала-цала кулпатирттал дуланмагъ дуллан хIарачат баврицIун, «чикъарчу» жяматрал законнугу дуруччин аьркиншиву, инсан ятну яхъанай акъахьувкун.
— Барчаллагь СайкIуй. ТIайлабацIу баннав гьарца ишираву.

Ихтилат бувссар ХIажимурад ХIусайновлул