Къумукьнал дянив сийлий яхьусса лак

Март зурул ахирданий лавгунни дунияллия оьрчIан куртIсса кIулшивуртту ва цIакьсса тарбия дуллай оьрму гьан був_сса Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель, МахIаммадлул душ Эркечева Шамса.

ПатIимат Рамазанова
Му кIулнал, «жулва оьрчIан Шамса МахIаммадовна кунмасса учительницачIа дуклан тIайлабацIу хьуссар» куну, щукру байссия, кувн­налгу, «жулва оьрчIан Шамса МахIаммадовна кунмасса учительница ччиссия» куну, хIайп учай­ссия. Му оьрмулухун Эндирейлив оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай буссия. Цуппагу ЧукIнатуссар. Муния циятува балжину бусланнин, бусанна миннал кулпат Эндирейлив багьаврил тарих. Кьадарданул буниялттунгу кьатIух бищун бувну бур лак. ЧIявуминнал «кьянатсса аьрщаралли кьатIух бищун бувсса» учай. Мугу тIайлар. КъатIайлассания къаляхъантIиссия ляличIинура лакран хасъсса дур­чIала: «хIалтIухъаншиву». Му му­къул мяъна дахIару жура цала ппухълу яхъанай бивкIсса аьрщарая, цала тIювая, агьлу-авладрая, Ватандалия архну зун багьлай бивкIсса чиваркIуннацIун. Амма цайми сававрттайн бувну гъурбатрайн багьсса ва гъурбатрайва ливчIссагу цикссагу бур лакрал агьлу. Миннал тарихгу бахIин багьлай бур лакрал тарихрацIун. Циван чирча, ца тухумрал, хIатта ца кулпатрал тарихрайнугу щаллуну аьч хъанай дуну тIий миллатрал тарихрал лажинну. Ттун бавссия Акташ неххал зуманицIсса Эндирей шяраву ччянива Лаккуя ивзсса инсаннал наслу бур тIий.
ЧукIнатусса Идрисов Идрис ­уссал усттар ивкIун ур. Амма му Эндирейлив агьаврил багьана пиша хьуну бакъар. Идрис ивкIун ур хъинну дин-чаклихун агьсса, ­Кьуръан кIулсса, ахьтта хIажлив лавгсса инсан. Дин дуван къадагъа дихьлан бикIайхту, му, Лакку кIанугу кьабивтун, Муцалауллайсса дусначIан увкIун ур. Гьаманки диндалул ххуллия къааччаншиврул, мунал къатта-къуш, кулпат, буттал кIану – цимурца кьариртун дур. Муцалауллайсса дуснал му Эндирейлив увцуну, тиччаллий хъинну дакI даркьуну, тиккува миналул хьуну ур. Мунал цалчинмур кулпат Ккурклиятусса бивкIун бур. Муния личIи хьуну, цала шяравасса Аьйша бувцуну ивкIун ур. Эндирейлив уссал усттаршивугу дуллай, дин-чаклихун агьну яхъанай ивкIун ур. Маэшатрал иш къулай шайхту, кулпатгу Ла­ккуя бучIан бувну бур. ЗахIмат ххирасса, диндалул аьдатру, ­Кьу­ръан ххуйну кIулсса мунал сий гьаз хьуну дур къумукьнал агьулданул дянив. БивкIу-буккулул ишир­ттайн чара бакъа мунайн оьвчай­сса бивкIун бур. МаслихIат цIуххингу щалла шяраваллил агьлу бучIайсса бивкIун бур.
Мунан хъинну ххуйну кIулну бивкIун бур къумукь мазгу. Къумукь маз ххуйну лавхьхьуну бур мунал цалчинмур щарссанил арс МахIаммадлунгу. Лаккуя изайни, МахIаммад щар дурцусса, иялсса чув ивкIун ур. Шиккува кIицI лаган, Идрислул цала арснан МахIаммадлун бувцуну бивкIун бур цала кIилчинмур щарссанил Аьйшал душ Зубаржан, яъни лувдуш. МахIаммадгу, ппу куна, уссал ус­ттаршиву дуллалисса, канил пагьму бусса, диндалул ххуллийх нани­сса инсан ивкIун ур. МахIаммадлул ва Зубаржаннул 2 арс ва 6 душ хъуни бувну бур. Ми душвавраясса цар Шамса МахIаммадовна.
Бувну бур Шамса Эндирейлив 1945 шинал, шяраву школа къуртал бувайхту, дуклан бувххун бур Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал филологиялул факультетрайн. Университет къуртал бувну мукьах зий бивкIун бур Эндирейлив оьрус мазрал ва литературалул дарсру дихьлай. 1985 шиная 1966 шинайн бияннин зий бивкIун бур школалул завучнугу. Шамса МахIаммадовнан Да­гъусттаннал лайкь хьусса учительнал, Аьрасатнал кIулшиву дулаврил хIурмат бусса зузалал цIардугу, КIулшиву дулаврил отличникнал хIурматрал лишангу дуллуну дур. ЧIярусса дур ванин дуллусса ХIурматрал грамотарттугу. ЧIявусса бур барчаллагьрал чагъардугу. Жагьилсса учительтурал насихIатчи хIисаврайгу хIурматрай бивкIун бур. Вания кказит-журналлай бувсун бур, кIанттул телевидениялий передачартту дурну дур. Ванил учениктал, ца зумату кунма, Шамса МахIаммадовна тачIав чIу лахъ къабайсса, учаймур кIукIлуну, кIу къабизанну учайсса бия, муницIухва тIалавшиннагу цIакьсса бия, тарбиялул ялувгу хъинну бавцIуну бикIайва тIий бур. Мунил дарсирдайн ххарил лехлай бачайссияв тIий бур. Дуклаки оьрчIан нину кунма­сса инсан бия тIий бур.
Ттунгу тIайлабацIу хьуна Идрислул наслулия бивзминнащал кIул хьун, миннащал щябикIан-бизан. Шамса МахIаммадовна, ххаллил­сса учитель бакъагу, дакI-аьмал хъинсса, архIал зузиминнащалгу, чIахху- чIарахнащалгу бавкьусса, хъамал ххирасса, ппухълуннал цIа марцIну ядуллалисса инсан бу­ссия. Цуппамур, цIуцIи шанийн багьайхту, цила дарс дирхьуминнал цихавасса хIурмат чIалай, миннал хIурматрал багьасса цила цичIав къабувссар тIун бикIайва. Ххуй-ххуйсса хасиятирттал чIарав ваниву дия дакI хъун дакъашивугу. Шамса МахIаммадовна ахиратрал ххуллийн тIайла буккан бувкIсса шяраваллил агьлу , «ссавнийсса баргъ цIан ттуруллал бувгьусса кунма­сса асарду дакIниву бур», «шяравалугу, школагу ятинну чIалай бур» тIий бия. Буниялттунгу, шяраваллил ххячча дагьсса кунмасса иш бикIай, укунсса инсантал дунияллия лагайхту. Амма ми халкьуннал дакIурдива къалагай. Шамса МахIаммадовнал цIагу кьадру-кьиматрай личIантIиссар.