ЦIаххуй Маккаев увну 100 шин там шаврил хьунийн

СССР-данул Виричу ЦIаххуй Маккаев дакIнийн утлай

Бигьассарив Виричу хьун? Инсантурал бусласаврийн бувну, виричушиву дуллисса инсаннал дакIниву тачIав цува гукунсса даву дуллай ура тIисса пикривагу хIасул къашайсса бур.

Хъун дяъвилул шиннардий виричушиву дурминнавасса цану хъанахъиссар Ккуллал райондалийсса ЧIяйннал шяравасса Маккашариплул арс Маккаев ЦIаххуй.
ЧIиви машинавагу къалагайсса, амма хъурзилттащалсса ттукку лагайсса шяраваллил кIичIирттавух лавгун, Лув махIлалий на бакIрайн агьунав кIира зивулийсса цIувцIу чарттая дурсса къатрайн.

Ми дия Хъун дяъвилий виричушиву дурсса Маккаев ЦIаххуйл къатри. На Виричунал къатрачIан увцунав ванал хъунама арс Сапиюллагьлул. КIилчинмур зивулийн гьаз шайхту, ттул хьхьичIун увккуна, запI ивкIун циняв кIичIругу бувкIсса, орденнащалсса ва виричунал цIукущалсса кителданувусса цува ЦIаххуй. Кьянкьа-кьурчIисса симан, бухаркьяпула буруглагисса, нигь цирив къакIулсса яруннавугу бия цала къатлул бухкIуллийх ша лавсманая ххарисса чани пар тIий. Га ия суратрая ялугьисса ЦIаххуй Маккаев.
Сапиюллагьлул ттун ккаккан бувна бутта игьалагаймур къатта, лакку ларзулунгу увккун, Щуну-Зунттух ябитлайсса кIану. Хъун дакъасса хIаятрал ахънил дянив бия ЦIаххуйл дяъвилия зана хьуну махъ бувгьусса щавщилул цуппалусса ца мурхь. ЧIалай бия га бизар хъанай бушиву, цийнна ЦIаххуйл ка ччянияцIа къалаллай душиврийн бувну. БикIанхьуви, Виричунал бувгьусса мурхь бухьувкун, зиярат буванвагу.
На тачIав уттинин къавхьуссара Виричунал къатраву. Ттул дакI ххаришиврул ттунма хьусса бахттилул гьавасрахь дия. ЦIаххуйл дяъвилий дурсса виричушивурттая чивчуну бур луттирдай, кказитирттай, лахьлай бур школарттай. Ва ххуллухрив ппу дакIнийн утлай ур ЦIаххуйл хъунама арс, 1950-ку шинал увсса, Сапиюллагь:
— Бутта хъинну ламус бусса, щинчIав диргала хьун къаччисса инсан икIайва. Виричунал цIукугу ганан, дяъвилул шиннардий къабуллуну, 1946-ку шиналли буллуну бивкIсса. Майрал 15-нний 1946-ку шинал «Правда» кказитрай Указ бувккун бур ттул буттан СССР-данул Виричунал цIа ва мусил цIуку буллалишиву баян буллалисса. Му кказит Ккуллал райондалул га чIумалсса исполкомрал председатель Кьадиева ПатIиматлуйн хьхьувай бакIрайн багьну бур. КIюрххицIунмай, ЧIяйннал колхозрал председатель Айдаев Ибрагьиннущал, кьутIа тIий, буттачIан бувкIун бур. Буттан цанма кIулну бивкIун бур 1944-ку шиналва цува СССР-данул Виричунал цIа дулун ккаккан увну ушиву. Амма, дулувив, къадулувив къакIулну, аваза гьаз къабуллай ивкIун ур. Бунияла ттул бутта Сталинградрал фронтрая Берлиннайн ияннин цала артиллериялул ттуплищал лавгун ивкIун ур. Га ттуп цуппагу, сувенир кунма, чуврив ца музейраву буссар тIар. Бутта буслан икIайва ттуп зана битан, ххюрхху буван Ссибирнал тихасса саллатI буцайссия тIий. Тай гуж бусса бикIайва тIар.
Бутта дяъви байбивхьусса чIумал Туркманнал Чаржав шагьрулий ивкIссар. Тичча увцунугу ур бутта дяъвилийн. Ванащал лавгуна тIар ца кьини дяъвилийн 15 ссурахъугу. Амма дяъвилул шиннардий цана, ца Нуруттин тIисса ссухъиричу акъа, дяъвилул ххуллурдай цаягу лаккучу къахьунаавкьуссар тIий, буслан икIайва.
Дяъви байбишиннин бувсса Зайнаб тIисса ссу, бутта дяъвилия най, балчаннуя ликкайхту, ганал каруннавун буллуну бивкIун ур. Яла буттал: «Ина щил бура, ххуй душ?» — куну, цIуххайхту: «Вил бура, буттай», — увкуна тIар ссил».
Маккаев ЦIаххуйл дакIнил хъун дакъашиврия буслай ур Аьбидов Загьиди, хьхьичIва Чаржаврай яхъанай ивкIсса, утти тиха зана хьуну, МахIачкъалалив яхъанахъисса чIяйричу.
— Га дия дяъви къуртал хьуну шинну ларгсса чIун. ЦIаххуй Маккаев ттущал Чаржавлив (нагу тийх яхъанай уссияв га чIумал) яхъанахъисса цалва душничIан най уссия. Жу жува нанисса шагьрулийн бияннин ца хьхьу дутан багьлай бия гостиницалий. На кьатIухва цахъис хIаллайсса аглан хьун багьлай буну, ЦIаххуй лавгуна гостиницалийн гьантта бикIансса кIантту була учин. На увкIсса чIумал, гьантта бикIансса кIанттугу къабуллуну, чIавахьулттичIа авцIуну ия. На гъан хьуну администраторначIан, цIувххуссия: «Зул гостиницалий уттинин СССР-данул Виричу гьантта ивкIссарив?» — куну. «Нава зузисса мутталий ттун мукунсса инсан къаккавкссар», — куна. «Ванахха шикку вил хьхьичI авцIуну СССР-данул Виричунал цIукущалсса инсан. Ина ванан гьантта икIансса кIанувагу къабуллай бура. Була ттухьхьун му телефондалул трубкача, буси гостиницалул директорнал номер», — увкуссия. Буллуна му ссят жун гьантта бикIансса къаттагу, тIивтIуна чIиви-кьивисса ссупрагу. Укунсса ламусравун агьлан къаччисса ия ттул шяравачу.
Буслай ур ЧIяйннал шяравасса, Ккуллал райондалул УО-лул хъунама бухгалтерну зузисса ЦIаххуй Маккаевлул арс Сапиюллагьлул чIунархIал оьрчI Оьмаров МахIаммад:
— Ттул бутта Абакар ЦIаххуйяр ца шинал чIивисса ухьурчагу, ми дустал бивкIссар. ОьрчIшивугу миннал цачIу гьан дурссар. На ура 1950-ку шинал увсса, Сапиюллагь куна. ЦIаххуй зий икIайва ЧIяйннал шяраваллил советрал председательну, колхозрал складрал хъунаману. ВанацIун бавхIуну бикIайва лухIисса, «Черняк» тIисса цIагу дусса, айгъур-балчан. Яла махъ, дяъвилий ххувшаву ларсун 20 шин там хъанахъисса чIумал, ЦIаххуйн Москавлив оьвкуну, тих парадрай гьуртту хьуну, «Запорожец» машинагу буллуну увкIуна. Му машиналий увцуну занан икIайва мунал чIаххуврай яхъанахъисса Билалов Ярагъи. ДакI хъинсса гьарца, инсаннан хъинбала буван хъит тIисса инсан икIайва ЦIаххуй. ХIайп, ччяни, 1972-ку шинал, ахиратравун лавгуна. Аьпа баннав цал, жул ЧIяйннал шяраваллил сий бюхттул дурсса Виричунал!
Маккашариплул арс Маккаев ЦIаххуй увссар сентябрьданул 6-нний 1917-ку шинал. Ванал щарссанийн Къисттаман учайсса бивкIссар. Вайннал наслуну хьуну бур шама арс ва шанма душ. Хъунмур душ Зайнаб Чарджав шагьрулий яхъанай бур, Гьумай ва ПатIима – МахIачкъалалив. Арс Сапиюллагь зий ур МахIачкъалалив, Маккашарип тIима яхъанай ур Каспийскалий, Жяъпархан тIима арс ччянива дунияллия лавгун ур.
Укунсса виричушивуртту дувайсса чиваркI жула миллатрал дянива буклакисса чIумал, жунмагу хъинну хъунмасса пахру бикIан багьлагьиссар. Амма, пахрулул гьаваллавух къалехлай, жувагур вайннаха лавхьхьуну оьрму бутлан аьркинсса.

ХIажимурад ХIусайнов
Суратирттай: 1.ЦIаххуй Маккаевлул къатри
2.ЦIаххуй Маккаевлул къатрал дарвазалул ялувсса ула
3.ЦIаххуй Маккаевлул къатравусса сурат
4.ЦIаххуй Маккаевлул бувгьусса мурхь
5.Виричунал игьалагай шану-кIаралу
6.Кьурбанов МахIрам, Маккаев Сапиюллагь, Маккаев Маккашарип, дус Жамил.
7.Оьмаров МахIаммад