Ккурккуллал Щазал оьрмулул ххуллийх гьанну цал ттигу

Щазал нитти-буттал къат­лувун чIявуну бу­ххай­сса Сагъират бия буслай, Ма­хIаммада ивкIун ур лув къалаллай, хьхьу-кьини къатлувух занай, душнил цува ккурчIайн къауккай унна, бакIрайсса кьяпа чIиви бунни тIий, мархха бакъасса уртту бургъил ччу­ччин дайссар, мискинсса ттул душ Абакархъал цала хьхьичIухсса кIичIиравух гьан къабитайссар тIий. Нину цийнна цурда диллай, вав-шав тIий диркIун дур, щарния начри, хIаяри, ина ппу ивчIавай бурахха тIий.
Щазал жужрал хьхьичI­му­къуву аьлимчу Халил Хали­лов чичлай ур нитти-буттал Щаза, ина жул душ бакъара куну, шаппату экьиливчуссар тIий. На цIувххукун, Сагъират бия цуппа бусса кIанттай МахIаммадал Щазахь насу ттул къатлува, хIакьинуния тихунмай ина ттул душ бакъара куна тIий. Буттая хIаяну бивкIсса Щаза бувккун лавгун, шанма гьантта бувну бур цила ссурахъулссичIа. Шамулку кьинирив, мукьулку кьинирив, МахIаммадал ша­ппайн кIура баен бувну бур Щаза, Аьйшат хъирив гьан бувну.
Амираьлил буттарссу Мисиду дия буслай: «Махъсса чIумал ряха-арула Абакардул ссура­хъал бувкIун шаппай, Абакардухь цивппа рязи бакъашиву буслай бия Амираьлил Щаза бувцуну. Абакар ия цувгу къарязиссара оьрчIая тIий. Цув аьйкьуссара тIива Щаза оьрчIал хьхьичIун шаппайн бувцуну увкIсса кьини. Эшкьи-ччаву дакIнил бакIрахь цIувххуну шайсса зат дакъар. ОьрчIан жува тIимур бувчIлай бакъания махъ душнил ва оьр­чIал эшкьи-ччаву кьинилул ар­хIалссар куна». Мура буттар­ссил бусаврийн бувну, оьвкуну цачIана цала арснайн, бувну бур ганахь укунсса ихтилат: «Ттул арс, ина ттул цара усса, на вин ччимур байссар, бан къаитангу, щищакIуй къашайссар. Амма ттул сайки циняв гъанчу бур ттухь я ций, я Щаза тIий. На вайннахь учав Щазал ттул арснахсса эшкьи-ччаву арснан Абакархъал цIанияр ларайссар куну. Щаза ттун ттула душуксса ххирассагу бур. Амма, талихIсса оьр­мулун ца эшкьи-ччаву къагьассар… Ттун чIалай бур ттул гъанчунал зу талихIрайн бу­ккан битан най бакъашиву, зул чур­ххардия эшкьи-ччаву лирккун, цIаравун дутан най бушиву.
ЧIарав щябивтун Щазахьгу куна тIива: «Щазай, ттул душ, вин баллалиссар ттул гъанчу ттуяту арх буцлай бушаву. Ттун чIалай бур ина жул ларзулу кюру бан битан най ба­къашиву… На Амираьлихьгу дав иттав макь дукIлакIисса, маз бацIлацIисса ихтилат. Эшкьилул зу талихIрайн буккан бан най бакъару…». «Ина ттул ппушиву дурссар. БувчIлай бур Амираьлил ляхъиндалун ччимургу. КIулли вагу цащава шайкун данди ацIлай ивкIшиву. БувчIлай бур аьй ттуйра хьушивугу. Ттула мискиншиврула буккан къабучIиссия ттун. Абакархъал цIа ттула мискиншиврул кьункьацIа марцI дуллалиссара на. Амма ттул бу­ттал гуж къалаянтIиссар ттулмур цIа марцIну чIалачIи дан. Ттул вияр ххишаласса дунияллул чув цама акъар. Хьурча, на макьабитав, ттул чIарав ацIу», -куну бур Щазал.
«Ттула кIантту бугьансса АьвдурахIин тIисса дус уссар Гъумук. КIанал Шагьун тIисса хъинну ххуйсса кулпатгу бу­ссар. Къатта хъунмассар, оьрчIру бакъассар, ччатIул бувччуссар. Ина, дакI паракьат хьуну, вийнма инава бучIаннин, кIайннайн аманат бан ччай ура, рязи хьурча»,- куну бур Абакардул. Мукун бугу-буну бур.
Душ АьвдурахIиннучIа бу­­ссаксса, Аьйша, зуруй цал кунна, лагайсса диркIун дур душничIан.
Ца ххуллух Аьвдура­хIи­нну­чIан увкIун ур Ваччатусса дус АхIмад. ЦIухху-бусулуву кIул хьуну бур Щаза цу буссарив. Ганияр махъ АхIмад чIявуну укIлан ивкIун ур АьвдурахIинхъачIан. Кьинирдал ца кьини увкIун, цанма хьурча, Щаза буцивияв куну бур Шагьуннухь.
АхIмад ивкIун ур авадан­сса савдажар. ХIасил АхIмадлул чулуха душ була учин дуркIун дур Ваччату кьюкьа бурттигьалтрал. Лув лякъин бавтIсса АьвдурахIинхъалминнавух ив­кIун ур Абакаргу. Щаза щар бу­л­луну бур АьвдурахIинхъачIату, хъунмасса мажлисгу бувну. Мажлисрай Аьйша ва кIия ганил гъанчугу бивкIшиву ттухь бувсуна Щазал ниттилссу Закихъал СалихIатлул.
Ларгссар шинну. Щазал був­ссар 2 оьрчI – АьвдурахIин ва душ (ванин цIа къакIулли). Щаза шаппай, Ккуркливгу, Гъумукун АьвдурахIинхъачIангу бучIайсса бивкIссар чанну.
Сагъиратлул увкуна: «АхI­мад­хъачIасса оьрмулия цичIав къабусайва, къабусайнагу, чIа­лай бия талихI хьуну ба­къаши­ву. Хъинну усттарну, ттул хьхьичI­гума тIикъавтIуну, ба­ччи бакъа кунма, цIуххайва Амираьлия. Вихшалану, дакI цIий, цIуххайва Абакардул цIуллу-сагъшиврия. АьвдурахIиннунгу, Шагьуннунгу, Аьйшангу чIалай бивкIун бур Щаза кьавкьун най. Ахиргу, АьвдурахIиннул Щаза шаппайн Гъумукун бувцуну бур оьрчIащал.
Гъумукун бувкIун махъ Щазал, тагьар, «статус» да­ххана хьуну дур. КIикку ялун ливчуну бур ванил балайлул гьунар. ХъатIи-хъиншиврий чайсса бивкIун бур балай. Ца хъатIий чIарав бавцIусса цила душ бивкIуссар, хатIалий ккулла щуну. Цила алши-талихI эшкьи-ччаврицIун цIу лачIун дурну ччувччусса бувсун бур Щазал цила балайрдаву.
Гъумук Щазал шинну дурну дур судрал заседательну, райкомпартиялул хъаннил отделданул бакIчину. Собранияр­ттай, байраннай хьхьичIун бувккун ихтилат байсса бивкIун бур. Щазал, сурат дур 30-кусса шиннардий Да­гъусттаннал бакI дургьуну ивкIсса Къорхъмасовлущал рирщуссагу.
Щазал оьрчIал Аьвду­ра­хIиннул Москавлив кьатIаллил хIукуматирттащалсса машлул институт къуртал бувну бур. Дурцуну дур щар, бувну бур 2 оьрчI — Сяид ва Наида. Сяид – техникалул элмурдал кандидат, Наида – хIакин. АьвдурахIин зий ивкIун ур кьатIаллищалсса машлул министерствалий. Ца шин дурну дур Лондоннай хIукуматрал машлул вакилханалий зий. Тиха увкIун махъ гара цала даврий зий ивкIун ур. Махъ, хIукуматрал тIайла ув­ккун, Да­гъусттаннал художествалул промыслардал хъунаманугу зий ивкIун ур. Аьпалу­хьхьун лавгссар Москавлив 1955 шинал.
Щазал Москавлив шанна шин дурссар арсначIа. Аьпалухьхьун лавгссар Ккурклив, шаппай бувкIун. Бувччуссар щарнил хIатталлив 1939 шинал ноябрьданлул 1-нний.
Гьав дур, къуллугъ ба­къар. Щазалгу, ваниха лавхьхьу­сса халкьуннал цIанилун багьминнал гьаврду гьайкаллайн кIура даен дан аьркинссар тIи­ссара.
Ва макьала щищалкIуй ди­скуссия тIитIин, Щазая шаэр ва балайчи бувминнал хIурмат чIиви бансса пикрилий къачирчуссар. Ванил мурад – Щазая халкьуннавун тIайла бакъа багьмуния бусавур, ссавурданий бувчIин бавур.
Аьвдуссалам Магьдиев, философиялул элмурдал кандидат,
ш. Ккурккул