«Ина кьадиртссар винна абадул гьайкал»

ХIурмат лавайсса Ма­хIаммад­хIажий, ттул ччянивасса, хьхьичIунсса дус! Султановхъал кулпатрал, цинявппагу ина ххираминнал, дустурал цIанияту дакIнийхтуну барча уллай ура апрельданул 2-нний хъанахъисса вил бусравсса оьрмулул 75 шинал ххаллилсса юбилейращал!

Вай ччанарккусса, 20-мур аьсрулул ахирданийсса ва 21-мунил дайдихьулийсса шиннардий ина, аслийсса лаккучунал-къалайчинал Гъумучиял Къапланхъал Идрислул арснал, ххирасса миллатрал оьрмулуву ва тарихраву хъинбалдарал ка къарщусса кIану къабивтунни.
Цалчин, кIицI бавияв ялун нанисса никиран ниттил маз лахьхьин баврил масъала. Шикку вил рецепт ччянира ца дур: оьрчIан ниттил маз лахьхьин бан ччай бурив – гъалгъа тIутIияра муний шаппа. Шикку вил патриотшиву кулпатраву къуртал къашай. Мува мув карчI дакъа тIалав буллай уссара гьарца лаккучунаяту. Явара, хьунаавкьукун, мунахь оьрус мазрай цичIав мачару: «КъабувчIунни!» — уругантIиссар явш ивкIун. Ягу гава цIана гьужум бантIиссар: «Яр, ина лаккучу акъарав? Ягу ниттил мазраяту кьюкьлакьиссарав?» — тIий.
КIилчин. Ина, аьлимчу-биолог, дипломращалсса акъанугу, вила гъирарай хьусса хIакин, тарбиячи, кьимат бищун къашайсса даву дуллай ура вай захIматсса шиннардий вила кулпатрал, наслулул миллатрал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил хIакъиравугу. «Жува чIявуну жула курчIилшиврулгу, низам дакъашиврулгу му къадуруччару. Яла лечлан бикIару духтуртурачIан, буцIин буллан бикIару хханхха химикатирттал», — аьй дуллай ур жуйра Къапланов. Микку мунал рецептгу дур ца: «Экьиличара даруртту! Миннун кIанттай – заназира, лечлачира, щинавун бучIлачIира, чурх таза буван­сса упражненияртту буллалира!». Му туралия цувагу тинай къашай­ссар: кIи дакъассар – гъи дакъассар, дяркъу дакъассар – кIири дакъа­ссар. Мунияту бакъарив мюрщинийва вищал Тарки зунттуйнгу цимилагу лавхъсса, вацIлувунгу бувхсса, кIикку ца-кIийла хъун шатлущалгу хьунабавкьусса ттул душнил арсру МахIаммад ва АхIмад, утти, жагьилтал хьуну махъгу, вияту, хIурматрай ва барчаллагьрай, «буттауссу Гулливер цукун ур?» тIий, цIухлан бикIайсса?!
Институтгу бувккуну, аьрали бурж лавхъун махъ Къапланов, Ленинградрайсса Н.И. Вавиловлул цIанийсса ххяххиярттал институтрачIасса аспирантурагу къуртал бувну, биологиялул элмурдал кандидатнал дипломгу лавсун мукьах, 1972-78 шиннардий кIава институтрал элмийсса зузалану зий ивкIссар. Микку унува, чялишну хIала увххун ивкIссар агьалинавух элму-кIулшиву ппив дуллалавривух. Му затгу хIисавравун лавсун, 1978 шинал Дагъусттаннайн тIалав увну, зий ивкIссар обкомрал пропагандалул отделданул консультантну, лекторну, яла – таний билаятрай сийлийсса «КIулшиву» ккурандалул Дагъусттаннал отделениялул хъунаману. Анаварсса мутталий мунил давугу гьаз дур­ссия. «Перестройка», «Реформарду» дайдирхьуну, билаятрай, дуккаврил ва кIулшиву ласаврил даву кунна, «КIулшиву» ккурандалул давугу бугъ дуллан диркIукунгу, МахIаммадхIажи Идрисович, гьанавиххи къавхьуну, щиривкIуссия га, лакьин къадиртун, заманалул ялун нанисса оьрмулуцIун дахIлай, агьалинан цIусса касмурду ла­хьхьин дуллай, Москавлия, Киеврая, Волгоградрая аьлимтал, хIакинтал буцлай, цикссагу инсантал хъин баврицIун, миннан цала пагьмугу лахьхьин буллай икIайссия. Му куццуй, 2006-ку шинал пенсиялийн укканцIа, ядурссия агьалинаву сийлисса «КIулшиву» ккуран.
Оьруснал буссар «нет худа без добра» тIисса куртIсса мяъналул учала. Муна мукун, кIана кIа «КIулшиву» ккуран лакьаву хьу­ссар МахIаммадхIажи Къаплановлул 2000-ку шинала чичлан айивхьусса, лакку ватандалул къюкIлил – Гъази-Гъумучиял тарих ялун агьну чичлансса каши шаврил багьана-савав, 15-хъул шиннал лахъишиврий чичлай ивкIссар «Гъази-Гъумучи ва ганил тухумру» тIисса, кIива томрай­сса, 1500 чIапIул лагрулийсса лу. Му бувкссар 2014-ку шинал «Лотос» тIисса басмаханалий. Вай ларгсса 3 шинал мутталий ва лу цуппа, ягу ванияту букъавккусса лаккучуния ча икIави, дагъусттанлувгума уххай акъара. Таний луттирал презентациялийгу, яла прессалийгу («Дагправда», «Илчи», «Молодежь Дагестана» м.ц.) циняв, ца зумату кунма, кIицI буллай бия ва ляличIисса лу МахIаммадхIажи Къаплановлул дурсса чIярусса давурттаву яла бюхттулмур лахъазаннуну; ванал – инсаннал, аьлимчунал, гражданиннал, гьунар бусса чичул дурсса мяйжаннугусса къучагъшиврун. Ча, нукIузаманнай Румуллал шаэр Горацийл, яла Пушкиннул цала творчествардаятусса «Гьайкал» тIисса назмулувасса ххару на, кIана кIа «Гъази-Гъумучиял тухумирттайн» тIайланма буцлай, дакIнийхтуну ттула дуснахь тIиссара:

Ина кьариртссар
винна абадул гьайкал,
Муххаяр кьянкьасса,
пирамидарттаяр лахъсса…

ЦIуллу аннав ина, дус! Вингу, вил аьзизсса оьрмулул дуснан – ТтурчIиял изагуран, Аьбидатлунгу, арснан ва душнин, миннал наслулунгу цIуллушиву, талихI-тирхханну чIа тIий ура. Амин!
Вил ччянивасса дуаьчи
Киров Султанов