ХIуриятрал аьскартал

МахIаммад-Аьли (МахIач) Дахадаев увну ур 1882 шинал апрельданул 2-нний Да­гъусттаннал Яруссаннал округ­рай Оьргърал шяраву. Ччянива нитти-буттацIа хьусса МахIачлун багьссар дуклан Ххунзахъиял къалалийсса оьруснал школалий, яла бувккуссар Щурагьиял реал училище.
Училище бувккуну махъ 18 шинавусса М. Дахадаев 1900 шинал увхссар дуклан Петербургуллал муххал ххуллул инженертурал институтравун. Гьаман, та чIумал Аьрасатнаву хIуриятрал ишру сукку хъанай бивкIун бур. 1905-1907 шиннардий Петербурглив зузалт ва студентътал сукку хьуну бивкIссар экономикалул ва политикалул чулухасса тIалавшиннащал. Га чIумал МахIачгу хIала увххун ур хIуриятрал иширттавух «Искра» кказитрайхчил. 1901 шиналва МахIач партиялувун увххун ур.
Архивирттал материаллайн бувну, баррикадарттай Петербургуллал зузалтращал архIал талай ивкIун ур МахIач Дахадаевгу.
1905 шинал МахIач зана хьуну ур Дагъусттаннайн, шийх га кIийла увгьуну ивкIссар. Га итаакьин кумаг бувссар ганал щарнил ппу МахIаммад-Шяпинал 1906 шинал.
Дагъусттаннал губернаторнал Ккавкказуллал наместникнайн чивчуну бивкIссар: «ХIуриятрал гьанна Дагъусттаннал хъудугьулт­равун бивчуну бур хьхьичIва студентъталну бивкIминнал, миннавух ца яла чялишну къуццу тIутIима ур МахIач». Мунийн бувну губернаторнал МахIач Дахадаев 3 зуруй увгьуну ивкIссар.
МахIач дуснакьрава увккун ур паччахIнал властьрайн къарши уккан хIадурну. 1906 шинал Ккавкказуллал полицалул хъунаманал департаментрайн баян бувну бур Оьргърал шяравату­сса МахIаммад-АьличIа 92 яру мазрайсса прокломация ляркъуну душиву, ярагъуннищал­сса восстаниялийн гьаз хьунсса оьвчаву дуллалисса.
Граф Воронцовлул амрулийн бувну, Дахадаевлунгу, Къурхъмасовлунгу, Кваршаловлунгу къадагъа дурну диркIссар ца шинал мутталий Ккавкказуллал улк­луй ялапар хъанан.
1906 шинал октябрьданий МахIач Дахадаевлул ихтияр ларсъссар С-Петербурглив ва ганил къирагърай ялапар хъанан 1908 шинайннин. Яла га цIунилгу кьамул увссар институтравун, къуртал бувссар 1909 шинал. Яла зий ивкIссар инженернал пишалий муххал ххуллий личIи-личIисса къуллу­гъирттай.
1916 шинал областьрал губернаторнал Дахадаевлухьхьун ихтияр дуллуссар Дагъусттаннайн зана хьун. Ганал Щурагь був­ссар ххаржанну дайсса дуссукъатта, яла гания хьуссар ххаржантру дайсса завод, зий бивкIссар 500-ничIан бивсса зузалт.
Октябрьданул хIурият хьуну махъ Дагъусттаннай политикалул тагьар ягин хьуну диркIссар. 1918 шинал Щурагьун кIункIу хьу­ссар цалва аьралуннащал Гоцинский ва Узун ХIажи. Ххаржант­рал заводрал зузалтрая ва хъузалтрая сакин дур­сса МахIач Дахадаев бакIчисса кьюкьа Гоцинскийл хьхьичIун дур­ккун, дацIан дан бювхъу­ссар тикку хьун най диркIсса талатаву.
Цаппара хIал лавгун махъ Дахадаев кьамул увссар Дяъвилул-революциялул комитетравун, гара чIумал ивтун ивкIссар Да­гъусттаннал комиссарнугу.
1918 шинал майрал байбихьулий Гоцинскийл цIунилгу гьужум бувссар Щурагьияйн, шагьру бивкIссар шанма чулуха вив лавсун. Та чIумал Дагъус­ттаннай сакин дуллан бивкIссар ЯтIул Аьралуннал кьюкьри. Петровск кIяламиннал лавсун махъ МахIач Дахадаев лавгссар зун­ттавун. Ялув Жунгутайлия Къадардайн нани ххуллий 1918 шинал сентябрьданул 23-нний Да­гъусттаннал дяъвилул комиссар, 36 шинавусса МахIач Дахадаев бивтун увтссар.
М. Дахадаев аьщун изаврил хIакъираву Сяид Габиевлул укун увкуну бур: «МахIач ивкIссар бюхъу бусса сакиншинначи, ганал лагма лавгун бивкIссар Да­гъусттаннай хIуриятрал давривух гьуртту хьусса циняв инсантал».
АьбдуллатIип ХIажиев
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул