«Театрданийн тIайла бацIанссара тIисса пикри къабикIайссия»

ee_pho_4Вай махъсса 10 шинай, 2007 шинал АьФ-лул Президент В. Путиннул бувсса хIукмулийн бувну, мартрал 25-нний Аьрасатнаву кIицI лагай Культуралул зузалал кьини. Ва кьини лахъа-хъунну кIицI лагай авадансса культура дусса, магьирлугърал усттартал чIявусса жулва Дагъусттаннайгу.Дагъусттаннал, лакрал магьирлугърал дунияллийсса ца ххуйшивуну бур ДР-лул халкьуннал артистка, ДР-лул лайкь хьусса артистка, А. Къапиевлул цIанийсса Лакрал театрданул хьхьичIунсса актриса Луиза Шагьдилова. Вай интнил гьантрай хьунабавкьуру жу Луизащал.

— Луизай, буси вилва оьр­мулия кутIану. Ина лак­рал, Дагъусттаннал халкьуннал итталусса инсан бунугу, вил оьрмулиясса ххару ххишалану тачIавгу къачIаланссар.
— На бувну бура 1963 шинал сентябрьданул 16-нний ЦIуссалаккуй Чапаево шяраву. Ттул ппу ия ТтурчIаяту, нину – ГьунчIукьатIату ва Хъусрал-ЧIарату. На хъунма хьуссара аьвкъунбуттачIа ХIусайннучIа (Ваччатусса). Дагъусттаннай 70-ку шиннардий аьрщи су­кку хьуну махъ биялсса оьрчIру дуклан республикалул дазул кьатIув гьан бувна, мукун нагу, ЦIуссалаккуясса цайми оьрчIавух, 1-4-ми классирттаву дуклай бикIайссияв Рязаннал областьрай Клепики шагьрулий школа-интернатрай. Микку на, балай тIий, гьуртту шайссияв художествалул самодеятельностьравух. ЦIуссалаккуясса цаппара оьрчIру дукIу-кIулссану лавгун бия Рязаннайн архIал дуклай бивкIминнащал, цахьра дарс дирхьусса учительтуращал хьунабакьин. Умуд бур ттущавагу цания ца хьунабакьаврийн гьан хьунссар тIисса. Школа къуртал бувссар Чапаево шяраву. Дуклай бивкIссара Ттуплислив театрал институтраву. Ттул бур кIива душ. Хъунмур душ кулпатрал хьуну бур, мунил ур 11 шинавусса арс ва 7 шинаву­сса душ. Ми ялапар хъанай бур бухмур ЦIуссалаккуй. Ттулла дусса тархъансса чIун хIарачат бувара душваращал, душнил оьрчIащал гьан дуван. Вана хIакьину оьвтIий ия душнил оьрчI, на барча буллай: «Дадайкай, ина жучIан къабучIаннав хIакьину, на вацIлува вин дараччи тIутIал кацI бував », — тIий. (Жу хьунабавкьуссияв Хъаннил байрандалул – 8-мур мартрал кьини – Б. Аь.). «Гьуя, муси, тIутIив дуллуссаксса хьуннахха, дуллусса кунма бикIанна, хIакьину къахьунссар, цамур кьини бучIанна, чаний», — учав.
Хъунмур душнил язи бувгьунни психологнал пиша. ЧIи­вимунил тIурча, ларсунни музыкалулмур кIулшиву, му чулуха гьунар бусса, итххявхсса душ бур.
— Актриса хьунна тIи­сса хиял оьрчIнийва бикIайссияв?
IMG-20170323-WA0000— ТIайламур бусан, артистка хьунна тIисса пикри тачIав къабикIайссия, театрданучIан, гъансса цири, га яла архмур инсан бияв, оьну нач дуллалисса, лякIлакIисса. Ттул хиял бикIайссия филолог хьунсса, хъинну ххирассия оьрус мазрал ва литературалул дарсру. Ми дарсирдахсса ччаврил гьану ттуву бивзуна 1-4-ми классирттаву Рязаннал областьрай интернат­рай дуклакисса чIумал ттухьра дарс дирхьусса Нина Алексеевнал. ЦIуссалаккуйн зана хьуну махъ ххуйну оьрус мазгу кIулсса на хъиннува гъирарай лахьлан бивкIра ми дарсру.
Лавайми классирттаву филологиялухсса ччаву хъиннура цIакь хьуна оьрус мазрал ва литературалул учительница Мамлакат МахIаммадрасуловна бучIайхту.
ЦIуссалаккуйн кьинирдал ца кьини бувкIуна Лакрал театр, «Жалин» тIисса пьесалущал. Микку бавуна Ттуплислив дуклан гьан бансса жагьилтал батIлай бушиву. Лавгссара нагу му группалувух. Мукун багьунна на театрданувун. Ттуяту акт­риса бувсса, аьпа биву, Валерий Эфендиевлулли. ЛичIину итххявх­сса артисткагу къабикIайвав на, нач хъанахъисса хасият дусса, сахIналийн буккан нигьа бувсъсса, зурзу тIийнмасса. Школалий на кIулну бивкIми махIаттал хъанай бикIайва, на сахIналий ккавккукун.
КъакIулмур кIул буллай, насихIатру буслай, жул, жагьил­сса артистътурал, чIарав мудангу бикIайва оьрмулул хъуними артистътал – Ларина, Жинасат, Уди, ПатIимат ХIасанова ва цаймигу.
Театр бакъасса ттулва оьрму, кьадар цIанакул ттуща хьхьичI бацIан банмагу къабюхъан­ссар.
— Инара дургьусса цалчинсса роллава цуми дакIний лирчIри?
— Ттул цалчинна-цалчинсса роллаву дия «Изагура» тIисса магьлувусса паччахI душнил роль. Микку ттун аьркинну бия къазахъ душнийн чIу лахъ буван. ДакIний бур, нава микку амру буван чIу лахъ бан къахъанай, къасислай бивкIсса. Ца лахъисса гьухъагу бикIайссия ттуй, мунил ухчIингу бикIайва ццаххандарал хьусса ттуй зурзу тIий.
ХIакьину телевизорданувух ккаккан буллай бияв «Ина цура?» тIисса балай тIутIисса нава. Ттула сисаврих, увинтирттах буруг­лай, пикрирдай бивкIра: «Ав-ав, дадай, ва тана та Луизарив, сукку хьун, зума бахъан зурзу тIий бивкIсса!? » — тIий.
— Уттинин инара дургьу­сса роллава цуми дур винна ххирасса?
— Уттинин, сайки 31 шинай, на театрдануву дургьуну дур къачансса роллу. Ми цинярдагу, ниттин цила оьрчIру кунма, ттун ххирар. Яла-яла, трагедиярттавусса, драмардаву­сса роллугу ттуща дугьан шайва, къасахIналий куннача, ттула оьр­му ккаккан буллалисса кунна, ттувухра дуккан дурну.
Хъинну дакIний ливчIунни Валерий Аьбдуловичлул бивхьусса «Авдал» тIисса пьеса, муниву на дургьуссия 5 арс дяъвилий ливчIсса 55 шинавусса хъамитайпалул (ттунна 35 шин дия) роль. ДакIнийри грим дуллай, сипатраву жигдатIру дуллай. Оьрмулул хъунисса хъами бунугу театрдануву, му роль ттухьхьун дуллуна, бюхъайва ва кIану сававну къаччан бивкIссагума бикIан. Миву тяйлул роль дургьуну ттул чIивимур душгу бикIайссия, тяйлул кос­тюмгу ларххун.
«Бавххусса балай» тIисса пьесалувусса рольгу дия ттунна хъинну ххирасса, дакIнил ларсъсса. Вана вай кIивагу пьеса ттунма яла аьзизмири, яла ххирамири, хIайп миву бивкIсса чIявуми артистътал бакъасса жула дянив ва ми пьесардугу цIулаган буван къахьунтIисса. ТIайламур бусан, къадакIний лирчIунни эшкьи-ччаву хьусса жагьилсса душварал роллу, ми цимирагу дия.
Ттуй штамп бивщуну би­кIайва драмалул актриса хIисав­рай, режиссерталгу на му ххуллийн тIайла буллай би­кIайва. Богдан Петканин увкIун, «Ромео ва Джульетта» бихьлахьи­сса чIумал, миву бутта ия дакIнил кьянкьасса, цIими бакъасса. Амма буттал роль дургьусса МахIаммад Мусалаевлун, аьпа бивун, му чIумал къашавай хъанай, хIал чанну, минна ми асарду ккаккан буван захIмат хъанай бия. Микку Богдан Петканиннул хIукму бувна ми асарду ниттийн лахъан буван, ми­кку мукун кьянкьасса, рахIму ба­къасса нину хьунахха ттуя, ттуятува навагума нигьабувсунав.
— Махъсса шиннардий ина комедиярттавугу дугьлай бура роллу. Цукун бювхъур «трагедияртталмур штампрацIа» хьун?
— Кьинирдал ца кьини театр­данул художествалул каялувчи Бадрижат Набиевнал (ттун хъинну ххирар ва хъамитайпа, жул щалва коллективранна ваниха чIалачIин дакъассар) баян бунни «Ханума» бихьлахьишиву ва миву Кабатол роль на дугьлагьишиву. На хIарачат бав Бадрижат Набиевнан бувчIин бан комедиялуву­сса роллу – ми ттул роллу дакъашиву. Муниллив: «Гьассар трагедияртту, драмартту, ниттихъал роллу», – увкунни, цичIав баян къабавцIунни. Ахирданий, мукун сислай-къасислай дургьу­сса, му рольданухлу Владикавказрай хьусса фестивальданий «Хъамитайпалул язимур рольданухлу» наградалун ва дип­ломран лайкь хьунна.
Мукунма, уттигъанну цIуну бивхьусса «Хъин хъамаличу» («Баран на балконе») тIисса комедиялувугу гьуртту хьура.
Ванияр чIярусса шиннардил хьхьичI ттущал ца къатлуву ялапар хъанай бикIайссия Неля тIисса художница, театрдануву декораторну зузисса. Му махIаттал хъанай бикIайва тту­хьхьун трагедиярттавусса роллу дуллалаврий, «инания комедияртталмур актриса бура» тIий. ХIайп, ганин къаккаккантIисса ттул комедиярттавумур гьур­ттушинна…
— Вила оьрмулул девиз?
— Оьрмулул кредорив, оьвчавурив къакIулли, ттун хъинну ххирар «Дуниял хъиншиврулли ххассал дувантIисса» тIисса махъру, къаххуйшивруллича, къацамуниллича, анжагъ хъиншиврул, хъиншиву дуну тIий ххуйшивугу, цимурцагу. Оьвчаву давияв цинявппагу инсантурайн: буллалияра зущава шай­ссаксса чIявусса хъинбалартту.
— Вил махъсса балайрдаву бур лакку душварал гимнран ккалли буван бучIисса «Мариян» тIисса балай…
— Ттун ххирар хъуннасса къулагъас дуллан балайрдавусса мукъурттих, миннул мяъналух. Ва балайлуву бур жула хIурмат бусса Мариян Илиясован хасну, аьпа биву, Жамалуттин Загьировлул чивчусса махъру. Мариян ЧIибиевнайн оьвкуну, укун ва балай щаллу буван ччай бура увкукун, ламусрихха тIий бия. Мариян лакку хъаннил лидер бур, балайлуву тIисса ку­ццуй, «миллатрал туннулул тарг». Ва хъанахъиссар Марияннул цIанилу цинявппагу лакку душварахасса балай. Укун ххаллил­сса мукъурттил чIарах буккан ттуща къавхьуна.
Мукунма махъсса балайрдава ххаллилсса махъру бусса балай хьунни Даниял Магьдиевлул ПатIимат Шагьмандаровал аьпалун чивчусса махъру бусса балай, щаллусса миллатрал къюву, эяллайн дурккун нанисса лакрал шяраваллал дард чIалачIи дуллалисса. Му балай цIуницIа учинсса пикри бур, ца-кIива куплет ялун ххи бувну (цив­ппа ххару мунияргу лахъиссар, чIявуссар).
— Ахирданий, ци чIа учинна вай интнил гьантрай жула душваран, хъаннин, Культуралул зузалал кьинилул хьунийн – вила даврил уртакьтуран?
— ЧIярусса хъус-хъиншиву, арцу чIа къаучинна, миннул бакIрачIан баларду буцайну тIий. Цинявннаннагу чIа тIий бура цIакьсса цIуллу-сагъшиву, дакIурдиву паракьатшиву, кулпатраву нахIушиву, даврий хьхьи­чIуннайшивуртту. ОьрчIал ххари буллай, арамтуннал каруннай лавсун занай талихIрай гьаннав зул оьрму, хIурмат бусса хъамий. Зул дакIурдива инт тачIавгу къагьаннав.
Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал