Чувнал багьасса хъамитайпа

ee_pho_11Бархъаллал шяравасса усттарсса ХIаммадиев МамматIи къакIулсса Ахъушиял райондалий цучIав акъахьунссар. Буттал цIанин лайкьсса бур мунал душ ПатIимагу. Оьрму хъунмасса бувтун бакъанугу, авадансса, яргсса бур ПатIимал оьрмулул ххуллу.

Цумур духьурчангу, цила бакIрайн ларсъсса давугу ванил, сантирайн руртун, лажин кIялану бакIуйн дуккан дай. ХIал бавкьусса, дакI-аьмал хъин­сса, инсантурал чIарав бацIан хIадурсса ПатIима цуппа зузисса коллективраву мудангу бусравну ва хIурмат-кьиматрай бикIай.
Адаминал баймургу, хъаннил баймургу бувсса инсан бур ПатIима.
— Школалий ттун яла ххирамур физкультуралул дарс дикIайва. Школа къуртал бувну махъ, физкультуралул факультетрайн бу­хханна тIий, Костромалийн лавгссияв. Амма, чIал хьуну, ттул документру кьамул къабувна. Шин зия къахьуншиврул тиккува текстильданул училищалувун бувхссияв. Микку дуклай бунува, дружинникнугу зун бивкIра. [pullquote]- Ина чара бакъа аьра­ли школа къуртал бан аьркинссар тIий, генералтурал на цащалва буцин ччай бия. Икьрал дурссия утти бувкIсса чIумал гьан. Амма му школалий дуклан ттун кьисмат къавхьуна. Дахьра гьаваллавун гьаз шайхту, гай нанисса вертолет пIякь учин дурну дия. Та ишгу ттун тачIав хъамакъабитай, тай инсанталгу дакIния къабуккай, — тIий, буслай бур ПатIима. [/pullquote]Дружинникну зузисса чIумал жу буцайвав хIаписартурал къатлувун. Тикку на спортрахун багьну, дзюдорал секциялийн занай бикIайссияв. Лечавриву мудангу цалчинсса кIантту бугьайссия. Ттун ххуйну битангу кIулссия. ЧIивиний чIявуну буттащал авлий лагайссияв. Оьрмулухун ххуй бизлан бикIайва чиваркIуннал пишарду. Ниттилссурваврал чайссия: «Ва жул оьрчI уллай бувсса душри», — куну. МютIи бакъасса буну, Бархъалав школалий дуклакисса чIумалгу школалул директор МахIаммад Маммаевлул учайссия: «Классраву­сса оьрчIан ца учитель гьассар, ПатIиман тIурча циналусса учитель аьркинссар куну», — буслай бур ПатIима.
Текстильданул училище къуртал бувну махъ буттал пиша язи бугьан ччан бивкIун, ПатIима бувххун бур Костромалул областьрал Галиче шагьрулийсса Совхозтехникумрал агрономтал хIадур байсса факультетрайн. Шиккугу ва хьхьичIунну дуклай бивкIун бур. КIилчинмур курсирай дуклакисса чIумал, нину къашавай хьуну, ПатIиман, техникумгу кьабивтун, шяравун зана хьун багьну бур.
ДачIи шинава, нину ччаннай дацIайхту, ПатIима цIунилгу лавгун бур дуклан буххан. Був­ххун бур Саратовуллал политехникалул техникумравун машинартту бай технолог шайсса факультет­райн. Ва факультетрал студентътал буцайсса бивкIун бур практикалийн Энгельс шагьрулий­сса Урицкийл цIанийсса троллейбусру байсса заводрайн. Практикалийн бучIайхтува, ПатIиман хъинну ххуй бивзун бур заводрай итабакьлакьисса авурсса троллейбусру, эшкьи хьуну дур троллейбусрал водительнал пишалух. Кьабивтун техникумгу, троллейбусрал водительтал хIадур байсса Саратоврайсса училищавун був­ххун бур. Нитти-буттахьгу техникумраву дуклай бура тIий, ва зун бивкIун бур троллейбусрай.
— Ца ппурттуву на зузисса троллейбусраву най бия бархъал. Шяравун бувкIукун, миннал бувсун бия ттул нитти-буттахь на троллейбусрай зий бушиву. На зузисса троллейбусрал маршрут дия Саратоврал вокзалдания Энгельс шагьрулийн пассажир буцлаци­сса. Ца чIумал ахир ли­кказандарай бацIайхту, хар-хавар бакъа троллейбусрава дурккуна ттулла нину. Укун ашкара хьу­ссара на ниттин, — тIий, буслай бур ПатIима.
Ца шинайсса троллейбусрай зийгу бивкIун, ва бувкIун бур Дагъусттаннайн. Шиккугу 4 шин дурну дур троллейбусрай зий.
Чачаннаву дяъвилул ишру байбивхьусса 90-ку шиннардий, оьрмулуву цавагу иширая архну къабацIайсса ПатIима, кьариртун цила давугу, лавгун бур аьралу­н­наву къуллугъ буллан. ПатIима Чачаннавун нанисса хаварданул буса-учин бакъа личIан бувну бур шаппами. Вайннан му зат цукунчIав кьамулну къабивкIун бур. Амма ПатIима цинма ччимур къабувну къабацIаншиву кIулну, къуману бивкIун бур.
Чачаннавун гьан аьрали комиссия буллалисса чIумал, военком ивкIун ур: «На лак аькьлу бусса инсантал ххай уссияв. Тихун генералталвагу гьан ччай бакъар, та кьассавраву вил ци лирчIун дур, цала бивкIулул хъиривгу нан икIайссарив инсан», — тIий.
Ца шинай Шали шагьрулий Связьрал батальондалуву делопроизводительнугу бивкIун, ПатIима гьан бувну бур Грозный шагьрулийсса ЦВК-лийн (Центральная военная комендатура). Шикку связистну зий бунува, ванийн архIала чIявусса бигарду цаймигу тапшур байсса бивкIун бур. Ва бивкIун бур хозяйствалул частьрал хъунаманал кумагчину, кладовщицану. Ши­кку бивтми циняв хIачIлай хIисав хьуну, хъуниминнал вай давур­тту ванийн дакъа вихшала дуллай къабивкIун бур.
— Частьраву на къадайсса даву дакъассия. Тикку на ччарча дарзину, ччарча духтурну бивкIра. На нигьакъабувсун щавурду дахIлай ккавккукун, хIакин цан къавхьура тIий цIухлан бикIайва. Ттун къаккавксса бакъассар, минарду дирхьусса авлахъгу бивтссар, ччаннайн щаву дирну, 8 гьантлий Ханкалалийсса госпиталданий уттубивхьунугу бивкIссара. Му ппурттуву, ттущал дахIаву дан къахъанай, нину-ппу буруккин­ттарал бувгьуну бивкIун бур. Ттух луглай, ми военкоматрайн занай бивкIун бур.
Чачаннаву аьрали къуллугъ буллалисса шиннардий ПатIимал оьрмулуву дакIний личIансса чIявусса ишру хьуну бур. Ца ппурттуву Москавлия ва бусса частьравун бувкIун бур хъунма­сса комиссия: генералтал, полковниктал, подполковниктал. Гайннавасса ца генералнал ПатIимахь ахттайнссаннун (1-мур ва 2-мур) дукрарду дува куну бур. Ванил бувну бур кIисса бивзсса лакку гьавккури. Ланжарттувун гьавккуригу, дикIгу дирчуну, чIарав бивхьуну бур накьлил кIичIурду. Ах­ттайнссаннух щябивкIсса чIумал, генералнал цIувххуну бур: «Чув дур шикку 1-ми ва 2-ми дукрарду?» — куну. Накьлил кIичIурду ва гьавккури бусса ланжаригу ккаккан дурну: «Вана цалчинмур, вана кIилчинмур», — увкуну бур ПатIимал. Сивсусса ванил жаваб ххуй дирзун, дукрагу нахIу дирзун, генералнал гацIана ПатIиман хъунама сержантнал чин дулун амру бувну бур.
Шиккусса ванил занакьу­лушиндарал, зирангшиврул ясир бувсса генералтал бахчуну бур Москавлийсса хасъсса аьрали школалийн дуклан бачу тIий ПатIимахь. Та школалийн цу-унугу кьамул къаайсса ивкIун ур, тивун буххан хъинну захIматсса бивкIун бур.
— Ина чара бакъа аьрали школа къуртал бан аьркинссар тIий, ми на цащалва буцин ччай бия. Гай генералтал ца нюжмардува цIунилгу жучIан бучIан аьркинссия. Икьрал дурссия утти бувкIсса чIумал гьан. Ми ттул документругу лавсун лавгуна. Амма му школалий дуклан ттун кьисмат къавхьуна. Дахьра гьаваллавун гьаз шайхту, гай нанисса вертолет пIякь учин дурну дия. Та ишгу ттун тачIав хъамакъабитай, тай инсанталгу дакIния къабуккай, — тIий, буслай бур ПатIима.
Шанна шинава аьралуннаву­сса ПатIимал контракт къуртал хьуну дур. Прапорщикнал чингу ласун, уттигу контракт лахъи дува тIий итакъабакьлай бивкIун бур ва аьралуннал хъуниминнал. Амма ПатIимал хияллу цайми бивкIун бур. Ванин ччай бивкIун бур Москавлийсса мотострелковый частьраву къу­ллугъ буллан. Прописка дакъар, лу­гъат бусса бур тIий, личIи-личIисса багьантту ляхълай, Дагъусттанная­сса бушиврийн бувну, кьамул къабувну бур.
Цила мурад щаллу къавхьукун, ПатIима бувххун бур Москавлийсса Дунияллул исвагьишиврул академиялувун. Итххявхсса, бажар бусса ПатIимал Академиягу ЯтIул дипломращал къуртал бувну бур. Му къуртал бувну махъ ва бувцуну бур зун Москавлий­сса Вернардскийл проспектрайсса хъинну сий ду­сса «Wella Delores» тIисса салондалувун.
Москавлий ялапар хъанай бунугу, ПатIима ччя-ччяни бучIай буттал шяравун. Ванил хъунна­сса гьурттушинна дай Бархъалав хъанахъисса цинярдагу мероприятиярттай. Цаппара шиннардил хьхьичI, Москавлий Бархъаллал кьинирду нанисса чIумал, сакиншиннардал давурттангу цищава шайсса кумаг бувну, шярава выставкалийн бувкIмигу хъамалу бувцуну бия ПатIимал. Укун­сса кIанттурдайгу ПатIима та яла каши думанаяр сахаватлувсса бур.
Ва бур мяйжаннугу адамина кунмасса, тIуллу дугърисса, чумартсса, инсаннал чIарав бацIан, ка-кумаг бан хIадурсса, гьарица чулийнмай бусса хъамитайпа. ПатIимал оьрмулухунсса хиялгу, цайминнай дакI цIуцIисса, цила хъинсса хасиятрацIун бавкьусса бур.
— Ттул оьрмулухунмасса хиял бур, ахIвал-хIал кIюласса, ласурваврал, гъан-маччанал къума лаган бувсса, гьан кIану бакъа­сса, лявкIусса хъаннинсса приют тIитIинсса. Оьрмулул хъихъи къабивтсса вай хъаннин цала бюхъулуха лавхьхьусса давурттугу ляркъуну, кувннащал кув щябивкIун, дакI аьчух дуккан дансса тIюва хIасул дансса, — тIий бур ПатIима. Кабакьиннав ваницIун Занналгу!
А. Аьбдуллаева,
И. Саидова