«Шанна мина даххана дансса бувкссар»

todfo_6ЧIявусса ккавксса, чIявусса бакIрачIан бувкIсса инсантал бур ЦIуссалакрал райондалул агьлу. ЛичIиссара захIматшивуртту духIан багьунни шаннагу бизан баву ккаккан нясив хьуминнан, оьр­мулул бугьарасса инсантуран. Шанна мина даххана дан багьминнавасса ур ТIюхчардал шяравасса Идрисов Идрисгу.

И. Саидова
Оьрмулул 8 шин хьусса чIумал Идрислунгу кьаритан багьну бур буттал шяравалу. ЦIуссалакрал аьрщарай мина дирхьуну махъгу хъунмасса захIмат бивхьуну дурсса кIизивулийсса авурсса къатригу, цала хIарачатрайну бюхъан бувсса хъунмасса багъ-бахчагу кьабитансса бувккун бур. Ци банссар, дурксса кьини духIан багьлай бур.
ХIакьину, ЦIуминалийсса ТIюхчардал шяравун цалчин ивзун, хьхьичIра-хьхьичIсса къатрал гьанугу бивзун, цIусса миналий мурхьругу бувгьуну, мичча бакIлахъия дучIан дур­сса инсан ур Идрис. Гьай-гьай, ЦIуминалийсса аьрщи кьабивт­мур кIанай кунна буллугъсса дакъар. Шикку ци-дунугу ххя­ххан дан, бакIлахъия дучIан дан хъунмасса захIмат бишин багьлай бур. Зий аьдат хьусса, даврил сант кIулсса Идрислуща шиккугу ххуйсса багъ-бахча бан бювхъунни. ХIакьину ванал ахъу­ву ххякъаххайсса цичIар да­къар, помидор-нисвартуя тIайла хьуну, къалпуз-пасттандалийн бияннин.
— Лаккуй инттухунмай, гьава гъили хьун бувасса чIумал, кIай дизан дуллалисса щархъавух жул шяравалугу дизан дурссия, — тIий, цанма дакIний ливчIмур буслай ур Идрис.
— 1943-шинал Лакрал райондалийсса ТIюхчардал шяраву на лавгссара цалчинмур классравун дуклан. Жул шяравалу щалла дизан дурну махъгу на ттула ниттищал цаппара хIаллай ялагу кIиккува ялапар хъанай ливчIссара. Къуллугърай зузи­сса гъанчунал хIарачатрайну жу кIира шинайсса бунугу ххишалану, жуллагу, гайнналмигу къат­ри ядаву мурадрай, ялапар хъанай бивкIссару шяраву. Ниттища чIивисса на архну лагма щархъавун дарсирайн гьан ан къабюхълай, ттул дуккавугу кIира шинайсса зия хьуна. МакIра кунма, дакIний бур, ца-ца ницайсса аьрава шан-шанма, мукь-мукьва къатлухьхьун дуллуну, бизан буллай, аьтIий кIичIирттавух заназисса чIун. Цала ужагъ, тIюва кIа дусса куццуй кьадиртун, къиялий милицалт бувкIун бизан буллалисса якьамасса чIунну тачIавгу хъамакъаританссар. Мукунсса оьрчIшиву ккаркссар ттунгу. Ттул нину Асли Лаккуй хъунма хьусса, захIматрал сасан бувсса, хъинну ссавур дусса, аькьил­сса хъамитайпа бикIайва. Бутта Идрисгу дугърисса зун­ттал чув ия. ТIюхчардал шяраву дахьра колхоз сакин дурсса ппурттуву му ца яла хьхьичIунма зузала ивкIун ур. Цирив ца колхозрал бигар биттур бан балчаннуй кIили дихьлай, бакьин буллай уна, мунил ччан рирщуну, га унийва къуртал хьуну ур. Мугу ттун ниттил бусаврийну кIулли. Ппу ивкIусса ппурттуву ттун бувагу ца барз бивкIун бур. Яла ниттил ттул буттал цIа Идрис ттун дирзун дур. Тай захIматсса шиннардий жул кулпатравугу ттуяр хъуними уссу ва ссу, бакI буккан бан къавхьуну, ливтIуну бур. 1946-шинал жунгу кьаритан багьуна Лаккуйсса буттал шяравалу, — тIий, буслай ур Идрис Идрисович.
ЦIусса миналий Идрислун цIунилгу цалчинмур классраву дуклан багьну бур. Шяраву дянивмур даражалул кIулшивуртту дулайсса школа бакъашиврийн бувну, ванан 8-10-ми классир­ттаву ЦIуссалакрал шяраву­сса школа-интернатрайн занан багьну бур.
Идрис школалий ца яла хьхьичIунну дуклакима оьрчI ивкIун ур. 1955 шинал ЦIусса­лакрал дянивсса даражалул школагу хьхьичIунну къуртал бувну, лавгун ур аьралуннаву къуллугъ буллан.
Аьралуннава зана хьуну махъ дуклан увххун ур Дагъусттаннал Педагогикалул институтрал химиялул ва биологиялул факультетрайн. Институтгу ЯтIул дипломращал къуртал бувну, 1964-ку шинал Идрис зун айивхьуну ур ТIюхчардал школалий химиялул ва биологиялул дарсирдал учительну. Цимурцаннуву итххявхсса Идрис тIалав увну ур, лавайсса пишакартурах мюхтажшиву дусса, ТIюхчардал Винсовхозрал парторганизациялул секретарьшиву дуллан. Кьаритан багьну бур Идрислунгу цанна ххира хьу­сса учительнал даву. Га къуллугъгу бакIрайн лавсун, гиккува зий унува, Идрислул був­ккуну бур Партиялул лахъмур школагу. Цала даву шяраваллил хозяйствалуцIун дархIусса дунавхьур, хасъсса кIулшиву ласаву мурадрай, Идрислул був­ккуну бур агроном шайсса Краснодардал шяраваллил хозяйствалул академиягу. Пенсиялийн укканцIа зий ивкIун ур ТIюхчардал шяраваллил совхозрай хьхьичIунма агрономну.
1998 шинал цала кулпатращал, оьрчIащал Идрис ивзун ур ЦIуминалийсса ТIюхчардал шяравун.
— Гьай-гьай, 60-хъайсса шиннардий бувсса захIмат кьабитан бигьану бакъая. Таксса захIмат бувну, ттуннагу, арснангу дур­сса кIирайра къатри кьаритлайни, нагу хъинну къуману ивкIра. Ца миналия гамунийн бизлазийни, цуксса зараллу шайссарив цинявннангу кIулсса зад бур. Мукунсса зараллу, ца ттун бакъа­ссагу, цинявппагу ЦIуссалакрал райондалул агьулданун хьу­ссар. Жул хъунмур захIмат гихва ратIух лавгунни. ЦIусса миналия на къарязинугу акъара. Цимурцагу цIулаган дуллай, гих кунмасса къатта-къуш шиккугу хIасул буллай, зий ура, — тIий, буслай ур Идрис.
Новостройрайсса ТIюхчар­дал шяраву цалчинсса къатри дурну, миккун ивзмагу ва хъанай ур. Ва ивзсса шинал Новостройрай, ца Аьхъардал шяраву бакъа школа бакъа, му школалийгу химиялул ва биологиялул дарсирдал учительтал аьркинну буну, Идрислун цIунилгу школалий зун багьну бур. Ххюра шин дурну дур ванал Аьхъардал школалий зий. Вайми шяраваллавугу школарду бувну махъ, учительтал биялну бакъа, гай щархъаву­сса школардайнгу тIалав уллай ивкIун ур Идрис. Цала оьрмулул угьарашиврух къаурувгун, цанма захIмат хъанай бунагу, ва рязи хьуну ур зун ЦIуссалакрал, ДучIиннал, ЦIуссаккуллал школардай зун. ТIюхчардал шяраву школа тIитIайхту, нукIувасса цала ученик, школалул директор Дадаев ЩайхахIмадлул тIалав увну, гиккугу химиялул дарсру дихьлан ивкIун ур.
Ларгсса шинал чIярусса шиннардий оьрчIан кIулшивуртту дулаврил ва ми тарбия баврил давриву хъунмасса захIматгу бивхьуну, школалия лавгун ур дуклаки оьрчIангу, учительтурангу яла бусравма ва яла ххирама учитель Идрис Идрисович.
Цала кулпат Гуландардущал вайннал хъуни бувну бур ххаллилсса арс ва душ.
Вай гьантрай, март зурул 15-нний, Идрис Идрисович увсса кьини хъанай дур. Барча уллай, чIа тIий буру ванан цIуллушиву, ххаришивуртту!