Лакрал Ильинский

med_7Тталат кьини Дагъусттаннал культуралул фондраву хьунни ДАССР-данул Халкьуннал артист ХIасан Буттаев дунияллийн увккун 90 шин там шаврил юбилейран хас дурсса аьпалул вечер.

Вечер тIиртIуна А. Къапиевлул цIанийсса Лакрал музыкалул ва драмалул театрданул каялувчи Бадрижат МахIаммадхIажиевал. Ванил кIицI лавгуна ХIасан Буттаевлул дургьусса цинярдагу роллу Дагъусттаннал магьирлугърал мусил фондраву лирчIшиву.
ДР-лул Культуралул министрнал хъиривчу Мурад ХIажиевлул кIицI лавгуна ХIасан Буттаев хьушиву Лак­рал театр хьхьичIунмай бан, ликкурай бацIан бан захIмат бивхьусса артистуравасса ца.
ХIасан Буттаевлул яргсса ва авадансса творчествалул ххуллия бувсуна Аьрасатнал магьирлугърал бу­с­равсса деятель, театровед Гулизар Султановал.
— ХIасан Буттаев театрдануву зун увкIун ур 1943 шинал оьрмулул 17 шинаву. Му диркIун дур театрдануву буцири сайки циняв­ппа арамталгу аьрайн талан лавгун, хъамигу къанавртту дуклан лавгун, дяъвилул шиннардийсса захIматсса шартIругу сававну театр цаппарасса хIаллай къазийгу бивкIун, цIунилгу зий байбивхьусса чIун.
Гьунар бусса, итххявхсса чIава­жагьил хIисаврай, ХIасан Бу­ттаев театрдануву зун тIайла ув­ккун ур комсомолданул. ГацIана жагьил­сса, сахIналий дахьа-дахьа ша­ттирду ласласисса актернахьхьун мюрщи­сса роллацIун дуллай байбивхьуну бур хъунисса роллугу.
ХIасан Буттаев ия журат дусса, балай учаврил бюхъу бусса, ххаллилну каманчагу бищайсса. Ганайн тапшур дайва гьарца журалул роллу — романтический драмардавассагу, трагедиярдавассагу, музыкалул къямадиярдавассагу.
Ххаллилну дургьуссар ганал Фердинандлул (Ф. Шиллердул «Коварство и любовь»), Оьмардул (М-Х Пашаевлул «Оьмар ва Аьишат»), ХIажиявл (М. Чариновлул «ХIажияв ва ХIабибат»), У. ХIажибаговлул «Машади Эбадлувусса» Сейраннул ва «Аршин-мал-Аланнувусса» Аскердул ва чIярусса цаймигу роллу.
ХIасан Буттаев ия давриву низам дусса артист. Лап усттарну ккаккан дайва гьарцагу сипат. Мунийн бувну, сайки гьарцагу спектакльдануву агьамми роллугу ванахьхьун дулайва.
Ванал хIасул дурсса сипатир­ттая чIявусса чивчуссар «ЦIусса ххуллу» ва «Дагестанская правда» кказитирттай. Хъинну яргну ккаккан дуруна ванал Д. Джабардыл «Севиль» спектакльдануву на акъа цура тIисса хасият дусса Аьбдуллабеклул.сипат. Цара-цасса куццуй усттарну ккаккан дан бюхъайва ххуйсса, хъинсса инсаннал ва ­оьсса, оькки­сса инсаннал хасиятру. «Аршин-мал-Алан» спектакльданувусса Сулайманнул ва Мухтаровлул «Аланнул кулпат» спектакльданувусса Атал. Ванал хIасул дурссар В. Дараселил «Виричу Киквидзе» тIисса спектакльданувасса виричу Киквидзел сипатгу. Бусалардавун агьсса ЯтIул Аьралуннал бакIчи, спектакльдануву авторнал ккаккан увсса куццуй, жагьилсса оь кIирисса акъарча, бакI магъулун щусса тIайлашиврухлу дакI дарцIуну талатисса талатала ур. Иш багьний кIири ичайссагу ур, душмантурай рахIму къабай­ссагу ур. ЯбацIансса, дакIния къадуккансса сипатру чIярусса хIасул дурссар ХIасан Буттаевлул. Ми дур М. Аьлиевлул «ПартIу ПатIима» спектакльданувасса АхIмадлул, ттунмагу талихI хьуссар ХIасан Бу­ттаевлущал ПартIу ПатIимал роль дугьансса. ХI ЦIадасал «Уссал усттар» спектакльданувасса Узаирдул. Миннувугу ца яла ххаллилмур даву хьуссар ЦI. Камаловлул «Интикьам» спектакльданувасса Сурхай-ханнал роль. Надир-шагьнал аьралунная бавсса Сурхай-хан ур цала халкь буруччинсса чараннах луглай. Цамур ххуллу лякъин къабювхъукун цува канийн лаглай ур, цала ­аьрал хIадур хьуннин душман айгьиншиврул. Хъунмасса буру­ккинттаращал, вас-ццахлищал ва кьюлтI дан къашайсса ххаришиврущал бухIлай ур га хъана­хъимур. Чапхунчинал лажиндарайн ув­ккун, душманнайнсса сситтуй ва цала халкьуннаясса пахрулий тIий ур: «Шагь! На ххарину ура ттула аьрщарай укун чумартсса ник хъун хьуну душиврия. Мунищала архIал пашманнугу ура кьадар­сса чапхунчитуращал талай укунсса къучагътал литIлай буну тIий».
Ганащал Хан-Муртазааьлил роль дургьуну ивкIсса Шамил Керимов ур «Илчи» кказитрайсса ца статьялуву дакIнийн утлай, цана га Сурхай-хан куна чIалай ия, тIий.
А. Сухово-Кобылиннул «Свадьба Кречинского» спектакльдануву Ахпуевлул (Расплюевлул) рольдания махърив цукунчIавсса щак къаливчIуна ХIасан Буттаев бюх­ттулсса гьунарданул артист ушиврий. Ва спектакль ххал бувсса Москавлия бувкIсса пишакартал ганайн Лакрал Ильинский тIий бия.
Мура даражалий кIицI дан бюхъанссар Г.Гориннул «Забыть Геростата» спектакльданувусса Театрданул инсаннал роль (режиссер В. Эфендиев) «Цумацагу инсаннал цалар жаваб дулайсса дунияллий унийгу, дунияллия лавгун махъгу», — вай агьамма геройнал махъру хьу­ссар спектакльданул гьанусса пикрину ва агьаммур мяъна-мурадну.
Ттизаманнул костюмраву­сса Театрданул инсан Буттаев жула заманнул инсаннал ярунних уруг­лай ур жула эралийн бияннин­сса IV-мур ттуршукулул инсаннах. Артистнан га чIалай ур паракьат да­къасса къюкI дусса, тIайлашиву ччисса ва му дуручлачисса инсанну, мукун ккаккан уллай ур тамашачитурангу. Вас-ццахлищал уруглай ур га тамашачитурал лажинтир­ттавун, гайннайн инсаниятрал кьадарданул ялувсса къюву цащалла кIидачIин оьвтIий. Театрданул инсан сахIналийн уклай ур гьар захIматсса ишираву, гьуртту хъанахъиминнайн асар биян банну, гай оьшивурттал, тIулдакъашивурттал чул бугьан къабитансса хIарачатрай.
Дунияллия гьан чансса хьхьичI ХI. Буттаевлул дургьуссар К. Мазяевлул «Мусил чIимучIали» пьесалиясса спектакльдануву цурдалусса къарил Чамастаннул роль. Гьамин, хъамитайпалул сипатраву увкссар артист сахIналийн. Чамастан тамашачитурал хьхьичIун буклай бур чакмардаву, хъарайх ттупанчагу бувтун, чантайлущал. Ххяллуясса кьун кунма загълунсса, кьянкьа-кьурчIисса, кьариртсса мащилий цинма цуппалу оьрму бутлай вахIши хьусса. Чамастан бур хъамитайпарив ягу адаминарив личIи бан къашайсса тайпалул инсан. Артистнал хIасул дурну дур пашман­сса кьадар бусса хъамитайпалул сипат, ялун кьянкьа-кьурчIисса бухьурчагу, дакI хъинсса, хасиятрал иминсса.
ХIасан Буттаев ия интеллигентныйсса, дакI хъинсса, архIал зузиминнал хIурмат-иззат бусса, ххаллилсса насихIатчи, ххаллилсса ппу. Хъинну ххирая ганан цала пиша ва муния пахрулий икIайва. Бугьара хьусса ванал арсру ччя-ччяни дакIнийн бутлан бикIай: «Явара, мугъаятну бикIияра ттул лажин ятIул дичин дансса, ттул цIа щяв рутансса тIул зущара къадуккан», — тIийна икIайва ппу, тIий.
«Илчи» кказитрал хъунмур редактор Качар ХIусай­наева:
-ХIасан Буттаев буслай ия дахьа зий айивхьусса жагьилсса артист театрданул каялувчитурал шагьрулийн гьан увсса чIумал, та заманнух бурувгун ххуйсса ссайгъатгу, хIурматругу, цIардугу цаятура дурукун: «Навания паччахIлугърангу, партиялунгу хъинну аьркинсса, халкьуннангу бусравсса давриха зий усса ура,» — тIисса пикри хьуна. Муния махъ хъиннува жаваблувну, дакI давриву дирхьуну зий айивхьуссара, тIий. Мяйжаннугу, цала пишалух эшкьи хьуну зий ивкIссар бусса оьр­мулий ХIасан Буттаев. Га хъунасса даражалул усттар ия, хъунасса даражалул артист ия. Билаятрал яла хьхьичIунми театрдаву зун бю­хъансса даражалул артист ия. Швыдкой Дагъусттаннайн увкIсса чIумал лап махIаттал хьуну ия: «Провинциярдайгума бюх­ттулсса даражалул артистал бусса бур,» — тIий.
Нажагьссавагу артист къау­ккайссар сахIналийн, хаснува халкьуннал цIанин лайкь хьусса, хъаннил роль дургьуну. Валерий Аьбдуловичлул цахьва: «Ина дугьан багьлай бур хъамитайпалул роль,» — увкукун: «Дугьан багьлай бухьурча, дугьанна,» — увкуна, дугу- дургьуна. Га хъамитайпалул роль дургьуну сахIналийн увксса чIумал тамашачитураву ца гьавас бия.
Нава талихI бусса инсаннан ккалли бара ХIасан Буттаев, РайхIанат, Садикь МахIаммадов, Исмяил Балугъов, ХIамзат, Жинасат кунмасса даражалул артистуращал зун кьисмат хьуну буну тIий ттунма. Ттущава театрданун бан бювхъу­сса бухьурча, мугу талихIран ккалли буллай бура.
«Гъази-Гъумучиял тухумру» луттирал автор МахIаммад-ХIажи Къаплановлул кIицI лавгуна ХIасан Буттаевгу, танащал зий бивкIсса артисталгу жагьилтал, агьали тарбия бавриву хъунмасса кIану бугьлагьисса инсантал бивкIшиву.
Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадовлул кIицI лавгуна ХIасан Буттаевлул аьпалул хIурмат цачIава бюхттулсса бушиву га цала пишалул усттар ушивруцIун, буттал кунма насихIат бусайсса, жагьилминнах аякьа ду­сса инсан ивкIун тIийгу.
Дагъусттаннал Халкьуннал артистка Жинасат ДинмахIаммадовал кIицI лавгуна ХIасан Буттаев коллективравугу, гастроллайгу, чIахху-чIарахначIагу авкьусса инсан ивкIшиву.
«ХIайп тIий бура ттунма ХIасан Буттаевлущалгу, ванал даражалул артистуращалгу чанну бакъа зун кьисмат къавхьуну тIий. Амма ттун дакIния къадуккай ХIасан Буттаевлущал дургьусса «БурцIурдил хъатIи», «Меж диркIсса тIутIив», «Авдал» тIисса спектакллавасса ттулла роллу,» — увкуна Дагъусттаннал Халкьуннал артистка Саният Рамазановал.
«ХIасан Буттаев ия цала пишалул профессор ва авадансса кулпат­рал бакI. Цанчирча оьрчIру лайкьну тарбия бан бювхъусса кулпат — му хъинну авадансса кулпатри,» — увкуна Дагъусттаннал лайкь хьусса артист ХIажиаьли ХIажиаьлиевлул.
Ккаккан бувуна «Дунияллийн уккан увасса инсан» ва «БурцIурдил хъатIи» тIисса спектакллавасса парчри.
«БурцIурдил хъатIи» спектакль­данувасса балай увкуна Жинасат ДинмахIаммадовал, Саният Рамазановал ва ПатIимат Давыдовал. Балайрду ялагу увкуна ХIажиаьли ХIажиаьлиевлул ва Ямлихан ХIажиевлул.
ХIасан Буттаев дакIнийн утан бувкIцириннахь барчаллагь увкуна ванал кулпат Дагъусттаннал Халкьуннал артистка РайхIанат Буттаевал ва арсурваврал.
Зулайхат Тахакьаева