Аьрасатнал пахруну хьусса опера «Казаки»

ilchi_47_6Ттула творчествалул ххуллий на цимилагу хьунаавкьу­ссара жура-журасса композитортурал сахIналий бишин ккаккан бувсса личIи-личIисса материаллащал. Миннува царай материаллу на сахIналийн дуккангу дур­ссар, царай тIурча, чIарах дуккан дурссар, ттуйнма цукунчIавсса асар биян къабувми. Мукунсса бухьунссар режиссернал ягу музыкантнал кьадар.

Жу мудангу луглай бу­ссару жуйнма асар биян бансса, дакIнивун гьавас бутансса материалданух.
dsc_0593s1Ширвани Чаллаевлущал­ссагу, ванал музыкалущалссагу ттул хьунаакьаву хьуссар хаварбакъулий­сса. Лев Николаевич Толстойл произведениялиясса мунал «Казаки» опералия ттухь мякь къалиххавай чIявусса бувсъссар ттулвагу хьхьичIунсса дус, музыкальный критик Маргарита Каминскаял. [pullquote]Постановщиктуравунгу, театрданул коллективравунгу гьавас бутан бюхъаврицIун, яргсса спектакль ляхъан баврицIун, Ширвани Чаллаевлул музыкалуща ялагу бювхъунни, бюхттул­сса чичу Лев Толстойл бюхттулсса произведениялуха зий айивхьукун, бюхттул­сса композиторнал канила билаятрал пахрулун лайкьсса опера буккайшиву исват бан.[/pullquote]Ганин хъинну ччай бия ва опера сахIналий бивхьуну. Хъинну гъирарай луг­лай бия га цила хиял бартбигьин чIарав бацIансса уртакьтурах. Цалчин ванил пикрилух къулагъас дурна Нижегородуллал опералул ва балетрал театр­данул каялувчи Анна Ермаковал. Ванил хIукму хьуна «Казаки» опералул дунияллул премьера гьамин цила театрдануву Болдинский фестивальданул гьантрай бишин. Учин бучIир, ва опералул сахIналийнсса ххуллу вай кIивагу хъамитайпа муних эшкьи хьуну бушиврулли тIивтIусса, куну.
Опера сахIналийн буккан баншиврулгу аьркинну дия му бишинсса гьунар бусса команда датIин. Мукун бакIрайн агьссара нагу ва проектрал гьур­ттучину. ТIайламур бусан, ттуйнма оьвчайхту, на щак-щуклий усси­яв. ХIайран аврицIун, музыкалул материалданул на нигьаусангу увнав. Ва дия опералун хас дакъасса ляличIисса кьяйдалул материал. Ванил сюжет­рал аьш дия опералуцIуннияр кинематографрацIун ххуйну дакьинсса. Масалдаран, Оленин Ккавкказнавун нанисса сцена – цакуну зунттурду чIалачIисса, агьамми роллу дугьлагьи­сса сценардугу фольклорданул къав­тIавурттащал ва аьдатир­ттал номердащал хIала бухлахи­сса. ХIатта музыка ххаллилсса ва бувчIлачIисса бухьурчагу, оркестрданул, хорданул ва вокалданул партиярдал махъ кьюлтI хъанай дия философиялул сипатру. Цама постановщикнал опералул укун ляличIисса кьяйда либреттолувусса диялдакъашивур­ттан ккалли данссия. Амма произведениялувун ялунгу куртIну ухлахиссаксса, ттул дакIнил буслай бия композиторнал музыка къюкIлива нанисса бушиву. Цуксса куртIну ухлай урав на Чаллаевлул музыкалул материалданувун, муксса ясир уллай ияв на мунил. Асар хъанай бия опералул цинявппагу геройтурал сипатру цирив ца аьмсса аьшлил цачIун дуллай душиву, мунийну щалла музыкалул материал хIасул хьуну душиву. Му пикри ттуща бюхълай бакъая цукунчIав базин. Цинявппагу агьамми геройтал бия оьрмулуву ялгъузну ливчIсса. Цинявппагу бия оьрмулуву цаламур ххуллу лякъин ччисса. Му чIумал на проектравун оьвкуссия Н. Сацлул цIанийсса ОьрчIал музыкалул театрданул хъунама художник Станислав Феськойн. Даврил опыт бусса, цала пишалул лавайсса усттар, ттизаманнул сипатирттал ялув пикри бан кIусса, материалданул кьяйда дурчIайсса Станислав Иосифович чарабакъа аьркинну чIалай ия ва ляличIисса спектакль бишин. Къабигьасса хьуну дур Чаллаевлул опералул материалданущалсса художникнал хьунаакьаву. Станислав Иосифович яла махъ мукIру хьуна, «Казаки» опералущал кIул шайхту, проектраву гьуртту шаврия махъаллил хьун ччай ивкIшиву цува. Ганан опера сахIналий бишин къабюхъансса кунма бивзун бур. Постановкалуха тIурча га зун рязи хьуну ур, анжагъ, цала пишакаршиврул бурж би­ттур баншиврул ва режиссернан кумаг баншиврул. Спектакль щаллу бан­сса кIула лякъиншиврул, музыкалул материалданухух лаглагиссаксса жу ялагу-ялагу пикрирдавун гьан буллай бияв Агьаммур хорданул номерданул – «Не ворона ворониха чертит в снежном небе след…» – жу паракьатну битлай бакъаяв. Ва номерданийну байбивхьуну бия композиторнал опера «Казаки», къурталгу вава номерданий бувну бия. БакIраву чачун щуруй бия Марьянал балайлул махъва-махъсса хха «Ссавний кIяласса къу-къаз цуппалу лехлай бур. Цуппалу…». ХIалли-хIаллих кIинналагу аькьувасса ххалбигьавурттаву лявхъуссар спектакльданул сахIналийсса пикри – цумацагу геройнал оьр­мулул ххуллул лишанну хьусса цаппарасса ххуллурдал сипатру. Ми ххуллурду спектакль наниссаксса хIаллай хIала буххайва ягу бяличIайва ахирданий. Гьарманал ва ишираву бивт­ссар цала ххуллу ва иширавагу гьарма лавгссар цала ххуллийх. Жу куклуну ссихI бигьарду. Пикри лявкъунни. Амма Нижегородуллал театрданувун бучIайхтурив, жун бувчIунни жула мурад сахIналий дузрайн буккан бан къабюхъантIишиву. Театрданул сахIналул куртIшиву дакъар, чIалачIин ххуй даншиврул багьлай бур сахIна гьаз бан, зал лахъинмай кIункIу хьу­сса бушиврийн бувну, махъсса кьюкьрай щябивкIсса тамашачитуран сахIналий хъана­хъимур цила багьайкун чIалай бакъахьувкун. Багьлай бия цимурца цIуницIакул дуллай байбишин. Аьркинну бия хасну ва сахIналуцIун дакьлакьи­сса цIусса сипат лякъин. Махъаллил хьунгу ччай бакъассияв композиторнал музыка жула вивх бувккун махъ.
Спектакльдания гъалгъа тIутIийни, цимилвагу бавуна «къазахънал ккарк» тIисса калима. Ца кьини ттуйн телефондалувух оьвкуну, Станислав Иосифовичлул бувсунни ттун хIадурсса макет ккаккан дан ччай ушиву. Макет ккаккайхту, на учав: «Вая жунна аьркин­сса», – куну. ДясахIналий бишарду мурзу бивкIсса ккарк, цувгу хьу­ссар агьамми геройтурал цала буруккинтту буслансса кафедрану. Мунил ттиликIрах гьаз хъанай дуссар хъатIул хъаттирдал журалийсса пардав. Пардав гьаз дайхту чIалай буссар ккав­кказнал зунттурду ва ратIру. Сценография чIалай ду­ссар ца чулуха ттизаманнул кьяйдалий, вамур чулухарив ганиву щаллуну асар хъанай буссар ккавкказнал тарих. Костюмру ляхъан дуллалийни жу ят бувцссияв ккавкказнал багьу-бизулия ва этнографиялия, амма цукунни дуруччинтIисса ттуршукурдай яхьусса ккавкказнал хIакьсса журат. Цинярда костюмру дуруххарду кIяласса, лухIисса ва оьрусса рангирдал. Ядарду так силуэт ва къазахънал лаххиялун хасъсса базурду. ЯтIулсса ранг ишла дарду анжагъ лишандалун. Къазахънал походрай ятIулсса пашмакьру ва «Абрек ивкIлакIисса» сценалуву Лукашкайсса ятIулсса гьухъа.
Композиторнал щинтасса музыкалия нахIала буллай, ттун ялу-ялун бувчIлай бия аьдатсса къавтIавурттал ва балайлул номерду ца драматургиялул кьяйдалий бавхIуну бикIан багьлай бушиву. Ттун аьркинну ия, къазахънал аьдат­сса къавтIавурттал хасшиву кIулшивруцIун, пластикалийхчил драматургиялул къавтIаву хIасул дан бюхъайсса балетмейстр. Мукун жул проектравун увкIссар ялагу ца постановщик – Андрей Альшаков. Ванащал­сса ихтилатраву ттун бувчIуна ванангу, ттунна кунна, асар хъанай душиву Чаллаевлул музыкалул драматургия. Учин бучIир жун хъунмасса тIайлабацIу хьуссар куну. Къазахънал къавтIавуртту кIулшивруцIун, Андрей цувагу лявкъуна къазахънал дянив увсса. Балетмейстрналмур даврицIун га хьуна къазахънал тIул-тIабиаьтрал, лаххиялул ва багьу-бизулул хасшивурттая буслансса консультантнугу. Спектакльданул пластикалуха зузи­ссаксса жу ялу-ялун махIаттал буллай бияв материалданул куртIшиврул, композиторнаща персонажтурал хасият аьщуйн щуну аьч дан бю­хъаврил. Опералуву хIатта мюрщисса роллугума дия цала хасият дусса, хIисав хьунсса ва асар биян буллалисса. Материалдануха зузийни жун Андрейщал бувчIуна опера лявхъуну бушиву яргсса инсантурал къалмакъалданий. Агьамми геройтуравурив му къалмакъал дия ялун чIалачIисса душивруцIун цавурассагу. ХIайран уллали­сса дия Ерошка-къужлул сипат. «ДакI дачIаврил ариялуву» жул хьхьичI аьч хъанай ия дакIниву хъунна­сса дард дусса инсан. Жу ганайн «Человек пепел» тIисса цIа дирзссия. Амма композитор лавгун ия Толстойяргума архну. Опералуву Ерошка цавува лавсун най ур яхI, аькьилшиву ва тарихраву хъанахъимунил къюву. Агьамми геройтурал – Олениннул, Лукашкал ва Марьянал хасиятру чирчуну дур яргну. Ссигъасса Марьяна. Сивсусса, бан-бит бухлавгсса, аьчухсса Лукашка. ДакI хъин­сса, гьалаксса ва цала мурадрах луглагисса Оленин. Опералуву вай цинявппагу персонажтурал дур авур­сса музыкалул темарду. Хъиннура хасъсса роль композиторнал дуллуну дия хордану­хьхьун. Му хьуна агьамма гьурттучигу. Гьамин мунил дия ккаккан дуллай ккавкказнал колорит. Мунищалла щаллу дуллай дия философиялул рольгу. Опералул пикрилул гужгу муниву бия.
Ширвани Рамазановичлущалсса цалчинсса хьунаакьаврийва на хIайран увнав ганал дакI хъун дакъашиврул. На цахьва кIилчинмур бутIул дайдихьулувасса Олениннул монологран кIанттай «Горные вершины» тIисса ххаллилсса хорданул номер бишин ити чайхту (ттун ччай бия жагьилсса юнкер лагма хъанахъимуних чулуха урувгун), композитор, найбунува ттул пикри бувчIуну, рязи хьуна.
Ширвани Чаллаевлул опералул ялув хъуннасса даву дур­ссар щала театрданул. Цалчин­сса репетициярдайва солистал ва хор зий бия дакIнийхтуну. Мюрщисса роллу дусса солисталгума ччаву дуну зий бия. Хъунмур гьиву дия хорданул артистурай. СахIналий яргсса актершиврул ва къавтIаврил сипатру ккаккан даврищал гайннан ялагу багьлай бия ярагъуннищал­сса гьунардугу ккаккан буллан. Театрданул щала творческий коллектив муксса вив бувххун бияхха опералул музыкалул, хIатта цинявппа технический цехругума муниха зузи бувну бия.
Нижегородуллал опералул театрданул бивхьусса «Казаки» опералун тамашачитуралгу, музыкалул ва театрал критиктуралгу бивщусса кьимат ва тIайлабацIу му хьхьичIва-хьхьичI ххаллилсса композитор Ширвани Чаллаевлул заслугар. Постановщиктуравунгу, театрданул коллективравунгу гьавас бутан бюхъаврицIун, яргсса спектакль ляхъан баврицIун, ванал музыкалуща ялагу бювхъунни, бюхттулсса чичу Лев Толстойл бюхттулсса произведениялуха зий айивхьукун, бюхттул­сса композиторнал канила билаятрал пахрулун лайкьсса опера буккайшиву исват бан.
Илья Можайский,
опералул режиссер-постановщик, Аьрасатнал магьирлугърал лайкь хьусса деятель
Таржума бувссар
Зулайхат Тахакьаевал