Оьттул кIунтIлицIа хьуннин

24foto_9Гьашину 75 шин там хъанай дур Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъви байбивхьуну. Дяъвилул цIаравух бувкминнал, дяъвилул хIасрат ккурхIуминнал цащалла гьаттавун ласласисса кунна, чIумущал хъамаритала хъанай дур сайки гьарцагу совет кулпатран дурхIусса дяъвилул къюву. Так ца чIирисса ЦIувкIуллал шярава душманная ватан дуручлан лавгун ур 212 инсан. Вайннава 98 къаувкIун ур дяъвилул цIарава.

Оьрмулул 24 шинавусса жагьил Бакриев Шяпинал дяъви хьунабавкьуну бур 1941 шинал июнь зурул 22-нний цIан-чаннаву Брест шагьрулий. Танийннингу Шяпи талай ивкIун ур Финляндиянал дяъвилуву. 1940 шинал Шяпи къуллугъ буллалисса аьрали часть дизан дурну диркIун дур Брест шагьрулийн, тикку ванал бувккуну бур полкрал разведчиктал хIадур бай­сса школа. 1940 шинал апрель зурул 11-нний бувксса «Часовые родины» тIисса кказитрай ганая чивчуну бур: «Коммунист Бакриев, битаврил кьюлтIшивуртту кIулсса ца яла хьхьичIунсса биту хIисаврай, аьрали частьраву хIурматрай ур. Ва ур талаталтран битан лахьхьин буллай. Ванан кIулну бур школалий цува командир хьун хIадур уллай ушиву.»

khgggУвну ур Шяпи 1916 шинал Бак­риев МахIаммадлул хъунмасса кулпатраву. Гьашину Шяпи дунияллийн увккун хъанай дур 100 шин. Шяраву школагу къуртал бувну, 1936 шинал дуклан увххун ур Гъумуксса партшколалийн. Зий ивкIун ур шяраву пионервожатыйну.
1938 шинал Буйнакскалий пропагандистская школа къуртал бувну махъ, зий ивкIун ур 1-мур ЦIувкIуллал шяраву байбихьулул школалий. 1939 шинал Лакрал райондалул аьрали комиссариатрал тIалав увну увцуну ур ЯтIул Аьралуннаву къуллугъ буллан.
Аьраясса цала цалчинсса ча­гъарданий ванал чивчуну бур дяъви байбивхьусса ппурттуву янна-ярагъуннил балгусса душманнащал талан совет аьрал хIадурну бакъаяв, мунияту талан захIматну бия. Шагьру бомбардалу ливчIун бия, ливтIу-бивщуминнал хIат-хIисав дакъая, ттупал пIякь-шякь, янсаврал пуркIу, лекьа-пIякьу хьу­сса къат­ри, самолетирттал цIир-цIир…
Жулва аьрал махъунмай щавай, цIунилгу талан байбишавай бивкIру, тIий.
Яхьуну бур Шяпиная бувкIсса тамансса чагъарду.

27. 07 1941 ш. «ЦIанакул на ура Калининский направлениялий, талатаву захIматсса дур. Бомбардал чявхълулу ливчIун, душманнайн данди бацIанмагу хъанай бакъар. Ттининнин нава чун иярчагу, чувчIав бакъар лекьа-пIякьу къавхьусса кIану, аьралитураяр чIявусса укунмасса агьали литIлай бур, сагъну ливчIмигу, ду-дуний ду-думур кьариртун, чунмайриввагу къакIулну лихъа бувккун най бур оьрчIащал, анжагъ, ца-ца далухIигу кIунттихьну. Ххуллийхгу бомбардал гъарал хьхьара хъанай дакъар. Жу Литванава Ленинградрайн бияннин бахьтта бувкIру. Зура хIисав дара тти, тагьар цукун­сса дуссарив.»

13.08. 1941 ш. « На наградалийн ккаккан увунна. Ттинин кIийла лавгра на душманнал къинттуллухун разведкалий. Цалчин лавг­сса чIумал немецнал ттул лагма рургьуна, амма ттуща, битлай, тамансса немецнал аьралгу кьатI бувну, ккуртлува уккан бювхъуна. КIилчин разведкалий лавгсса чIумалгу, цIунилгу ттул лагма рургьуна. Солдат ва хIаписартал ливтIуну, гайннаща миномет, ттупанча, немецнал пистолет, противогаз ва маузер зевххуну, ттуламинначIан личин бювхъуна. …»

19.08.1941 ш. «ЦIанакул на талай ура Калининский областьрал Северо-Западный фронтрай. Полкрай ттуйн «герой» тIисса цIа дирзунни. ХIарачат банна ва цIа хIалал дан. Махъва-махъсса ­оьттул кIунтI ттувува личIаннин Ватан дуручланна. ДакI дарцIуну ура жущава душман ххит ан бюхъантIишиврийн, Ххувшаву жура ласунтIишиврийн.»

25.08. 1941 ш. «На талатисса 73-мур полк 46-мур полкрацIун цачIун бунни. На ттигу разведчикну ура. ТтучIансса чагъарду оьрус мазрай чичара, акъарив, аьрали цензуралул ми ххяххабуккантIиссар. ЖучIа цIана цимурца саргъунну бур. Немецнаща жул ялун бигьин хъанай бакъар, цIана жу буру тайннал ялун бигьлай.»

28.09.1941 ш. «Жу цIана Новгородский направлениялий буру. Къизгъинсса талатавуртту най дур. Чув-бунугу 10 минутрайсса щябикIарчагума, лагма цIалцIив лехлай, бомбарду ялун багьлай бур, ккулларду нувцIилийсса щивщу кунма чIер-чIер тIий, вичIахух бук­лай бур. Хъанахъимунийн жу муксса вардиш хьуну бурухха, хьхьувай окопирттаву, къувлул шанурдай кунма, шанай буру. ЧIявур ливтIу-бивщумигу. Уттининнин ттуйн дирунни шанна щаву, кIира канийн, ца ччаннайн. ТалихI, щавурду ттурчIайн къарщуну ялттурасса душиву. Мунияту талан бюхълай ура. Партиялул ва ХIукуматрал вихшала кьукьин къаританну.»

18.12.1941 ш. «Ноябрь зурул 28-нния шинай ура Москавлив. Сводкардаву кIицI бувну бур вай кIантту: Калинин, Рогачев, Клин – нагу немецнал къинттуллух разведкалий, цимилагу ивссара вай кIанттурдайн, заккунттай иллайгума уссияв немецнащал. Немец махъунмай лихълай бур. Душманнал солдат ва хIаписартал марххалттаниву микIлавчIун бур, оьлицIал хъанай бур. Вайннал ахир шавайсса чIунни ва.
Буттай! Бюхълай бухьурча гьан дувакьай ттун лакку дукрардал ца посылка, хъинну мякь ув­ккун урача…»

12.01. 1942 ш. «Буттай! Був­ккунни СССР-данул Верховный советрал Указ ттун «За отвагу» медаль дулунсса. Ва награда дулуннин, ттула хьхьичIрамур частьравугу ияв на наградалун ккаккан увну. Ссайн бувкссарив къакIулли. ХьхьичIрамур частьрал командованиялийн чичинна мунил ялув, кIул банна. Бюхъайхха тиккугу ттун награда дуллуну дикIан. ЦIанакул на ура Москавуллал аьра­ли округ­рал Аьрали советрал хасъсса батальондалуву, истребительный взводрал командирну. Сагъну личIарча, архIал шюшинну награда. На ттула бурж лажин кIялану биттур був­ссар. Махъсса талатавриву на уссияв Малоярославецрай ивкIусса командирнал буржру биттур буллай. Малоярославец душманная мурахас барду. Му талатавриву ттул взводрал бувгьунни цалчинмур кIану. Ттунгу, ттущалсса мукьа-ххюя цайми талаталтрангу наградартту дуллунни. Хъа буллай ур цаягу немецнал оккупант къаличIанцIа душман ххит ан. Ххуллурду дякъил ва ккашил, жу бивтсса ккуллардал ливтIусса немецнал солдатнал ва хIаписартурал бувгьуну бур. ЧIал къархьуну душмангу ххит увну, Ххувшаву ласунтIиссар!»

14. 01. 1042 ш. «Ттун дуллунни чIавама лейтенатнал цIа. ЦIанакул на ура Москавлив игьалаглай. Жул частьран «Гвардейский» тIисса цIа дирзунни. На ттуйнна дурсса вихшала кьукьин къаританна. Махъва-махъсса оьттул кIунтIлицIа хьуннин таланна душманнащал. На Ватандалия жангума ххира къаданна. Гьаруннуя, НурмахIаммадлуя цукунчIавсса хавар баллай бакъархха. Ссавур дакъа ялугьланна зуясса чагъардах.»

22. 01. 1942 ш. «Январь зурул 20-нний ттун дуллунни награда — медаль «За Отвагу» №23249. Орденну ва медаллу дулаврил савлугъран жун ххаллилсса мажлисгу тIивтIунни.»

25.02 1942 ш. «Жу Москавлия аьрали задание биттур дан лавгру. ЦIанакул талай ура Смоленскаллал дяъвилий. Талай ура танкарду ххит дувултрал взводрал командирну. Можайскаллал направлениялий жу биттур барду цаппарасса аьрали операциярду. Ххит дарду танкарду.»

Ва хьуну бур Шяпиная дяъвилия бувкIсса махъва-махъсса чагъар.
Май зурул 15-нний Шяпинал буттайн Бакриев МахIаммадлуйн бувкIун бур частьрал командир Никитиннуясса ва комиссар Тихвиннуясса чагъар, Шяпинайн кIусса щаву дирну, къинттуллухсса госпитальданийн иян увсса бусласисса: «Шяпи Бакриевлул биттур бувссар жаваблувсса мурадру, душманнал къинттуллухун укканшиврул душманнаясса кьюлтIмур кIул буллай. Цала къучагъсса хасият сававну гьарца лавгния сагъну-саламатну зана шайва. Хъинну цIакь був­сса душманнал пунктрал ялун нанисса чIумал душманнал минардал цIалцIал щаву дирну унувагу га къучагъну хьхьичIунминнавух най уссия. Частьраву га гьарцаннан ххирасса ия, ганая пахрулий бикIайва. Жугу пахрулий буссару ватандалун укун лайкьсса арс тарбия увсса ванал ниттия. Пахрулий буссару, Шяпи Бакриев ва ва кунмасса цимиягу азара къучагъсса виричу тарбия увсса жула билаят­рая. Шяпи акъая укунасса гьалмахчу, канилусса инсан – га ия мудан чIарав ацIан хIадурсса дус. Ванащалсса дусшиврия на пахрулий уссияв.», — укун чивчуну бур ча­гъарданий.
МахIаммад Бакриевлул кулпатрава мукьа арс лавгун ур дяъвилийн. Хъуна-хъунама Гьарун – гвардиялул лейтенант, ивкIуну ур 1943 шинал июнь зурул 6-нний Днепр нех лахълахъисса талатавриву. Увччуну усса ур Луганскаллал областьрайсса Свердловск шагьрулий.
НурмахIаммад дяъвилийн лавгун ур оьрмулул 17 шинаву цала хушрай. Ленинград блокадалува буккан буллай ивкIун ур. Лайкь хьуну ур «За боевые заслуги» медальданун. Дяъвилия зана хьуну ур щавурду дирну. Зий ивкIун ур буттал шяраву учительну.
Ибрагьим – ивкIун ур Подмосковьелий дяъвилунсса танкарду хIадур дуллай. Дяъвилия зана хьуну махъ зий ивкIун ур шяраву колхозрал председательну.
ЧIана-чIивима арснан Бакрин 1941 шинал диркIун дур оьрмулул 11 шин. ЧIавану унутIий къаагьну ур дяъвилийнгу. Амма цайми колхозниктурал оьрчIавух цIан-чаннаву ивзун цIан лакьиннин зий икIайсса ивкIун ур колхозрал давурттай, дяъвилун кумаг буллай.
Шяпи къуртал хьуну ур госпитальданий 1942 шинал март зурул 24-нний. Увччуну усса ур Шяпи Калужский областьрал Суханиченский райондалул Намерзки шяраву. Гьаттай дусса дур Солдатнал ва ниттил гьайкал. Гьаттах буруглай бусса бур кIанттул школалул дук­лаки оьрчIру.
Шяпинал оьрмулул чивар­кIуннаща дяъвилуву Ххувшаву ласун бювхъуссар Ватандалухсса дазу дакъасса ччаврийну. Тайннан кIулну бивкIссар цивппа ссахлу талай бивкIссарив?
КIулссарив жунма тай ссахлу талай бивкIссарив? Цуксса хIайпнугу, гьарцаннан къакIулли му. Аьпа къабуруччирча тарих, муниярвагу оьсса кьяйдалий тикрал шайссар, учай.
Дяъвилий жанну дуллуминнал аьпа хIурматрай буручлай бур Шяпинал уссурваврая бивзсса нас­лу. Гьашину Ххувшаврил кьини Шяпинал уссил душнил арс ГъазимахIаммадов Оьмар лавгун ур лякьлуя оьрчI нясив къавхьуну, жагьилсса оьрмулий ватандалухлу жан дуллусса цала ттаттал уссил гьаттайн.
ХIадур бувссар
Зулайхат Тахакьаевал