Мукъул усттар

ilchi_20_2МахIачкъалалив Центральный библиотекалуву хьунни Да­гъусттаннал халкьуннал шаэр Юсуп Хаппалаев увну 100 шин шаврин хас дурсса вечер.

А. Аьбдуллаева
Вечерданий гьуртту хьун бувкIун бия Дагъусттаннал Чичултрал союзрал лакралмур секциялул каялувчи Илияс МахIаммадов, нугъайнал чичулт Анварбек Култаев ва Бийке Кулунчакова, Юсуп Хаппалаевлул оьрчIру Сулайман Хаппалаев ва Аьжа АьвдурахIманова, Дагъус­ттаннал университетрал ва педуниверситетрал студентътал.
IMG_2502Вечер хIадур дурну дия Цент­ральный библиотекалул зузалтрал.
Шаэрнал юбилейран хас був­сса мажлис тIитIлай, ихтилат бунни Илияс МахIаммадовлул.
Ванал бувсунни Юсуп Рамазановичлул оьрмулул ва творчествалул ххуллия.
Шаэр, таржумачи Юсуп Рамазанович Хаппалаев увну ур 1916 шинал Лакрал райондалийсса ХьурукIуннал шяраву. Гъумук педучилищагу къуртал бувну, увххун ур Дагъусттаннал педагогикалул институтравун.
Ванал цалчинсса шеъри був­ккун бур 1932 шинал райондалул кказитрай.
Юсуп Хаппалаев зий ивкIун ур Ккуллал школалий цал учительну, яла директорну. Цаппара шиннардий зий ивкIун ур райондалул кказитрай жаваблувсса секретарьну ва редакторну. 1934 шинал ва лавгун ур делегатну Дагъусттаннал чичултрал цалчинмур съездрайн. Ши­ккур ва кIул хьуну ивкIсса Апанни Къапиевлущалгу. 1935 шинал шаэр кьамул увну ур СССР-нул Чичулт­рал союзравун. Мунияр махъ ивтун ур Дагъусттаннал Чичултрал союзрал жаваблувсса секретарьну. Заочнайну бувккуну бур М. Горькийл цIанийсса Литературалул институт.
1940 шинал Дагъусттаннал издательствалул итабавкьуну бур лакку мазрайсса «Эшкьилул майданну» тIисса цалчинсса шеърирдал жуж.
Мунияр махъ дунияллийн був­ккун бур «Дуснал кIирисса къюкI», «ТалихIрал цIуртти», «Лирика», «Бурж», «Язими» ва цаймигу жужру. Шаэрнал творчествалуву агьам­сса кIану бугьлай бур философиялул лирикалул.
Юсуп Хаппалаев ур ххаллилсса таржумачигу. Ванал усттарну таржума бувну бур Р. ХIамзатовлул, К. Кулиевлул, В. Маяковскийл, К. Хетагуровлул, Н. Хикметлул, С. Вургуннул ва м.ц. хьхьичIунсса дунияллул шаэртурал назмурду ва поэмарду. Шаэрнал таржума бувсса произведениярттаву ца агьамсса кIану бугьлай бур «Давид Сосунский» тIисса армяннал халкьуннал эпосрал ва Ш. Руставелил чивчу­сса «ЦIиникьрал бурчувусса нарт» («Витязь в тигровой шкуре») поэмалул, «Махабхарата» тIисса индиянал эпосрал.
Юсуп Рамазановичлул литературалул ва поэзиялул аралувусса хьхьичIуннайшивурттан лавайсса кьимат бивщунни хIукуматралгу.
1977 шинал шаэрнан дуллунни С. Стальскийл цIанийсса премия. Юсуп Рамазанович мукуна лайкь хьуну ур ЗахIматрал ЯтIул ттугълил ордендалун. «Знак почета» тIисса кIира ордендалун, «За оборону Кавказа», «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 г.г.», «ЗахIматрал ветеран» медаллан, цикссагу ХIурматрал грамотарттан.
Шаэрная бусласисса, мунащал хIала-гьурттусса чIунну дакIнийн дичлачисса ихтилатру бунни Анварбек Култаевлул, Бийке Кулунчаковал, библиотекалул хъунмур Зулпат Шахшаевал. Ихтилатру бунни мукунма Сулайман Хаппалаевлул ва Аьжа АьвдурахIмановал. Ихтилатирттал лях-лях Юсуп Хаппалаевлул назмурду лакку мазрай ва оьрус мазрай ккалай бия студентътал.
— Жу, циняв оьрчIру, шагьрулий хъуни хьусса бунугу, ттун ттунма, уссурвавран, ссийн лакку маз ххуйну кIулссар. Жун, шагьрулий ялапар хъанахъисса оьрчIан, цалва ни­ттил маз лахьхьин бан хIарачат бувна буттал. Мунал шеърирдайхчIин, таржумардайхчIин жун бувчIуна жулва лакку маз – ниттил маз цуксса авадансса, тIааьнсса, пасихIсса бу­ссарив. Жул ппу мудангу буруккин­ттарай икIайва дагъусттаннал мазру ябаврия. Мазру буруччаву мурад­рай, ниттил мазрай чичлачисса жагьилсса шаэртурал чIарав ацIайва. Гьарица кьини жучIа бикIайва бу­ттан цалва шеърирду ккаккан бан бувкIсса инсантал. Миннал чивчумур ххал бувну, бакьин бувну, аьркинсса маслихIатру бувну тIайла буккайва. Ссай дунугу дакI къадаркьуну, лахъсса чIуний гъалгъа тIисса чIуннугу шайва.
Ппу жулва маз, культура дуруччаврия бакIцIуцIаву дуллай ивкIун тIий, мунал аьпалун жу циняв уссурваврал ва ссийл тIитIарду жулва мазраха, культуралуха зузи­сса творчествалул инсантуран кумаг буллансса фонд.
Гьарица шинах ва фондрал 3 премия дулайссар жулва мазгу, культурагу дуруччавриха зузиминнан – шаэртуран, художниктуран, театрданул зузалтран, — бувсунни цалва ихтилатраву Сулайман Хаппалаевлул. Вечер хIадур дурсса Центральный библиотекалул зузалтрахь, шикку гьуртту хьун бувкIминнахь, хаснува дюхханну, пасихIну шаэрнал назмурду дурккусса студенткахъахь барчаллагьгу увкуну, Сулайман Хаппалаевлул бахшиш бувна библиотекалун Юсуп Хаппалаевлул шеърирдал жужру ва Апанни Къапиевлул дяъвилиясса чичрурду цачIун дурсса кIива том. Юсуп Ха­ппалаев дакIнийн утлатисса бюххан­сса ихтилат бунни ванал душ Аьжа АьвдурахIмановалгу.
— Шаэр, таржумачи акъассагу, жул ппу ия ххаллилсса тарбиячигу. Усттарну бакI дургьуну ия хъунмасса кулпатрал.
Жул нину Шамсият Аьвду­рахIмановна дия физикалул учительница. Лирикнал ва физикнал дянив мудангу дия цаннан ца бувчIлачIисса, куннаха ку аякьалийсса, нахIу-хIалимсса арарду. БуттацIа лавхьхьуна жун ниттилгу, хъамаличуналгу, хъунаманалгу хIурмат бан.
Ттун къадакIнийри жула къатлуву хъамаличу акъасса чIун.
Дустал, гъан-маччами ба­къа­ссагу, жучIан бучIайва чIахху-чIарахнал хъамалгума. Жул нитти-буттал гьарица инсан, мунал къуллугърах, даражалух къабурувгун, ненттабакI тIивтIуну кьамул байва. Дяъвилул чIумалва жущал ялапар хъанай бикIайссия жула шяравасса ялгъузсса хъамитайпа. ЦучIав акъа ливчIсса му буттал жучIанма бувцуну бия. Жун, оьрчIан, му жула бава кунма чIалан бикIайва. Жу мунийн дадай учайссия. Так му дунияллия лавгун махъ кIул хьуна му жунма дахьра-дахьрасса гъаншиву дусса бивкIшиву.
Бутта хъинну оьрчIал тарбиялул ялув авцIусса ия. Цува Москавлив дуклакисса чIумалгу жу итталу бувгьуну икIайва. НиттичIан бучIайва хъинну бюххансса чагъарду. Ми чагъардавагу чIалан бикIай таний бутта жула тарбиялул ялув цукун авцIуну ивкIссарив.
Нава «Зунттал хъами» журналданул редакторну зузисса чIумалгу хъинну ялув авцIуну икIайва ттул лакку мазрал куртIшивуртту куртI дан. Ппу ия тIалавшинна дусса, уздансса, аьдилсса, аякьа дусса, оьрчIру ххирасса.
Ганаву дакъая ялттурасса, мяш учинсса хъиншиву, дакъая дюъ дихьлахьисса кьянкьашивугу, да­къая лулттурасса дуллалавриха лархьхьусса чумартшивугу. ЧIивиний цувагу ятинну ливчIун, га Бутта так жун, цалами оьрчIан, акъая. Ххирая гъан-маччами, кIула дусшиву дангу, дустал ябангу, цанма бувсса хъинбалагу бусравну икIайва. Мукунма вардиш буллай бияв жугу.
ЧIявусса ккавксса, чIявусса бувхIусса, щихьчIав лергъ къаучайсса, амма мюхтажнангу, дахьва литературалувун ххуллу ласласи­сса пишалул уртакьнангу кумаг бан хIадурсса ия. Юсуп Рамазанович цимилагу ирияйва хъуниминнащал дахIаву дусса кьакьачитурал ва карьеристурал бивзсса къатIухьхьун. Амма, цала тIийкун, «чийх къаурувгун, цала аькьлулий» сукку тIий ия.
Шаэр, прозаик, журналист, таржумачи… Ялагу музыкант, авчи, балугъчи, мусапир… Халкьуннава­сса инсан, халкьуннал цIаний зийгу, чичлайгу ивкIсса.

На Хъун зунтту акъара,
Хъун зунттуясса ххюлла!
Ххюллаяту бакъарив
Хъуни зунттурду шайсса?

На Хъун нехгу акъара,
Хъун неххаясса кIунтIра!
КIунтIаяту бакъарив
Зунттал щаращив шайсса?

Укун асар хьунну, бюхханну бувсунни Аьжа АьвдурахIмановал цила буттая.
Ихтилатру къуртал хьуну махъ, библиотекалул зузалтгу, хъамалгу бавцIуну, дакIний личIансса сурат­ру рирщунни.