Магьирлугърал даву – лайкьсса каруннихь

8_9Халкьуннан ччянива бусрав хьусса балайчи, ДР-лул лайкь хьусса артистка ХIабибат Буттаева ЦIуссалакрал райондалул Культуралул управлениялул хъунмурну бивтун хъунма хIал къавхьунни. Зун гъирагу, бюхъу-бажаргу бусса, культуралул даврил опытгу бусса, жагьилсса каялувчи ХIабибат Буттаевал чIирисса чIумул мутталий цикссагу давуртту дунни райондалул культуралул даву хъиннура ларайсса даражалийн дуцин.

ЦIуссалакрал цIуминалийсса культуралул давугу вания дайдирхьуну дур. Ххаллилсса коллективгу сакин бувну, культуралул даву дансса шартIру дакъасса кIанттурдай ва давугу нирхиравун руртун, чIирисса чIумул мутталий ххуй-ххуйсса концертирттайну, байраннайну ххари буллан бивкIунни цIуминалийсса агьлу. Цумурцагу даврил дайдихьу дуван къабигьассар, амма хIал бавкьусса, аьчухсса ХIабибатлуща бювхъунни цила лагма лаган бан цIуминалийсса жямат. Шяраваллал жяматравугу чансса бакъая ванил чIарав бацIан, кабакьу бан ччисса. Кьинилия кьинилийн ЦIуссаминалий культуралул даву хьхьичIуннай хъанай най чIалай, шикку хъанахъисса хъин чулийннайсса дахханашивурттая жу жува ххари хъанайнма бикIайссияв. Шийхсса культуралул даву ХIабибат Буттаевайн тапшур дуркун бувчIлай бия мунил му даву цил багьайкун дачин дантIишиву.
ХIакьинусса кьини ЦIуми­налий щаллу хьунни культуралул къаттагу, чIирисса чIумул дянив нирхиравун дагьунни вайннал давугу.
Жулва буккултрангу ххаллилсса бахшиш хьунссар тIий, ва хъаннил байрандалул гьантрай жу хьунабавкьуру ХIабибат ­Буттаеващал.
— ХIабибат, ина инсантурангу, жяматрангу ххира хьусса балайчи бура. ЧIявуми инсантуран къуллугърайн ла­хъан, хьхьичIунмай хьун машгьуршиву савав шай. ДучIи лякъайрив вингу вилла машгьуршиву?
— Гьай-гьай, машгьуршиврул хъунмасса бияла бур. Нава инсантуран бувчIлай, миннан бусравну бушиву асар хъанан бикIай. ХIатта ва цIанасса къуллугърайн нава дакIний-мазрай бакъанмара багьсса. Сайки 8 шинай на зий буссияв [tube]http://www.youtube.com/watch?v=vw-h3WeMcYQ[/tube]Дагъусттаннал паччахIлугърал филармониялуву. Жул райондалул жямат цIусса миналийн бизан буллан бивкIукун, райондалул хъунаманал оьвкуну, ттуйн тапшур бувна Культуралул управлениялул хъунаманал хъиривчунал къуллугъ. Ттун багьлай бия цIусса миналий культуралул даврил кюру щащан. ТIайламур бусан, му жаваблувсса къуллугъ ттущава бачин бан хьувивав, бачIвасса, цичIар дакъасса кIанттай ци дуллай, ссая байбишинтIиссара тIисса нигь дия. Хьунгу, къахьунгу, бакIрайн ласав ва даву. БувчIлай бия му лажин кIялану биттур дан хIарачат буллан аьркиншиву.
Кьамул бав цIусса зузалт. Цинявппа лагма лавгун зун бивкIру жуйнна тапшур дурсса давриха. Райондалул хъуниминнал жун шикку ишла дуллансса аппаратура ласунсса арцугу итадаркьунни. ЦIуссалакрал райондалийгу, ЦIуминалийгу ца кьини байранну дуллалиний жун аппаратура дакъа, шагьрулия багьлух музыкантътал буцлан багьлай бия. Мукунма жухьхьун буллунни жулва даврий ишла буллансса «Газельгу». ЦIуминалий культуралул давриха зузими щябикIансса къаттавагу ба­къая. Жун трестрал къатраву ца кабинет ккаккан бувна. ХIалли-хIаллих тIий жу, гикку ремонтгу дурну, даву дуллансса цинярда шартIру дузал дарду.
— Инава му къуллугърай бавцIуния махъ цуку-цукунссадавурттив дан бювхъунни вища?
— Цинярдагу республикалий, билаятрай кIицI лагайсса байранну шадлугърал даражалий тIайла дуккайссар жугу. Гьарица шинал ахирданий агьалинал хьхьичI ккаккан дувайссар даврил хIасиллу дуллалисса концерт. Шикку зий байбивхьу­сса чIумал агьалинан концертру ягу цайми дялахърулул мероприятияртту дансса клуб ба­къая. Яла жухьхьун буллуна трестравусса спортзалданун личIи бувну бивкIсса къатри. Спортзалгу школалийн бизан бувну, жу муния клуб барду. 100 инсаннан­сса кIукIлусса креслорду Дарбантлия тIалав бувну, бишарду шиву. Райондалул культуралул даврил даража гьаз баву мурадрай, райондалул хъуниминналгу жун хъунмасса кумаг бунни. Гихуннай культуралул даву нирхиравун дагьну дарчунни. ЦIуминалийсса культуралул давриха зун 11 инсан кьамул ав. Хьунни минная нава рязийсса, зун гъира бусса, бавкьусса коллектив. Вай душваврал ччарча балай учайссар, ччарча къавтIун бизайссар. ЦIусса шинал байрандалийн цинявппагу душваврал хIарачатрацIух дуруххарду магьрал персонажирттал костюмру. Уцав шийх вайннащал зун гьунар бусса музыкант Даллаев База. На дуллалисса гьарицагу даврил чIарав бацIлай бия личIи-личIисса миллатирттая­сса ттулва коллегахъул, балайчитал. Вай инсантал та оьвчирчагу, чIун дур, дакъар къаувкуну, бучIайва на дуллалимунил чIарав бацIан.
2015 шинал на бивтунна ЦIуссалакрал райондалул Культуралул управлениялул хъунмурну. Ттуяр хьхьичI ва къуллугърай буссия цила даву ххуйну кIулсса, опыт бусса ПатIима Мусаевна. Му даврия букьлай буну, танил къуллугъ ттуйн тапшур бунни райондалул хъуниминнал. Утти ттун багьунни кIидирщусса райондалий, тихунгу, шихунгу занай, культуралул даву дачин дан. ЦIуссалакрал райондалийн бучIаннин, Дагъусттаннал филармониялуву зий салкьи хьу­сса опыт ттун цIанасса давриву ххуйну бучIи лявкъунни. Филармониялуву зузисса чIунну мудан дакIний дикIай. Хъинну ххуйсса каялувчиталгу, коллективгу бия. ХIакьинусса кьинигу ттул тайннащал цIакьсса дахIаву дур.
— ХIабибат, буси инава культуралул давривун цукун тIайла бавцIуссарав?
— Оьрмулул 16 шинаву байбивхьуссара на культуралул даврий зий. Ттул хъуними ссурвал балай учайсса бия, миннал ласругу Республикалул лайкь хьусса артIистал бия. На институтравун къабувххун бувкIсса чIумал, буттал Насруллагьлул на тайми ссурвавращал клубраву зун гьан бувнав. Балай чин гьунар бунугу, балай тIун къаххирассия. Школалий художествалул самодеятельнострал концерт ккаккан дуллалисса чIумал, ттухьва балай уча къаувкуния тIун бикIайссияв. Нач хъанан къадикIайвача, балай тIун къа­ххирая. Амма бутта кьянкьа­сса, цалва тIимур бацIан байсса адамина ия, мунал на заочныйну финансовый техникумравунгу бавкьуну, къаччайнугу, клубравун зун гьан бувунав.
— ДакIнийрив инава цалчин сахIналийн бувксса чIун?
— Шамилчинмур классраву дуклакисса чIумал, 8-мур Март­рал байрандалий на увкуссия «Лехлаху майданнайх…» тIисса балай. Тания шинмай на школалий, райондалий хъанахъисса мероприятиярттай балай тIун бивкIра.
— Буси вила нитти-буттая, кулпатрая. Вил оьрчIру цаягу культуралул давриха зузисса бурив?
— Ттул ппу Насруллагь Ккуллал райондалиясса Чакъаллал шяравассар. Утти кIа шяраваллия цичIав лирчIун да­къар. Бутта чIярусса шиннардий ЦIуссалакрал райондалий ОКХ-лул хъунаману зий икIайссия. Нину Юлдузхан ТтурчIиял шяравассар. Ттул ниттилгу жагьилний ххуйну балай учай­сса бивкIссар. Жул кулпатраву на махъва-махъмур оьрчI бура, бувну бура нитти-буттал 42 шинаву. Щар хьуссара 17 шинаву. Ттул кIия арс ур. ЦIана хъунама оьрчIан 24 шин дур, чIаваманан – 20.
ОьрчIал цанналвагу ттул пиша язи къабувгьунни. Хъунама арс Политехнический институтрал нефтегазовый факультетгу къуртал бувну зий ур, кIилчинманал мува институтрал Архитектуралул ва строительствалул факультет къуртал бунни.
— Тамашачитал цIуру-кIуру тIун бикIай цанни жулва балайчитурал ла­кку макьанну, халкьуннал балайрду къатIутIисса тIий.
— Му ттуйнгу багьайсса гъалгъа бур, нагу учара чил билаятир­ттал макьанну. Лакку макьанну къакIулну, ми хъамариртун бакъарча, бикIай кIанттурду цайми макьанну учин аьркин­ссагу. Лакрал макьанну чIяруми дур пашмансса лирикалул макьанну. Инсантал, багьагу буллуну, концертрайн бувкIун бухьувкун, ми бизар къахъанан, укунсса балайрттугу хIала бичин багьлай бур. ЦIанасса жагьилтал цуксса жува буцларчангу халкьуннал макьаннайн, миннан паракьатсса балай кьамулну бакъар, ца тяхъасса балай бишара тIий бур. Тамашачитал циняв рязий бан хъанай бакъар.
— Уссарив вин сахIна­лийнсса янна дуруххай­сса дарзи?
— ХьхьичIра чIярусса шиннардий ттун янна дуруххай­ссия цIа дурксса «ИНТ» кафелул хъунмур Саидал. Мунил ттун хъинну ххуйсса, цилла ля­хъан дурсса яннарду дуруххайва. Утти ттулва балайлух бурувгун, мунин даркьусса янна нара ляхъан дара. ЦIана на хIадур буллай бура узбакIнал макьандалийсса цIусса балай. Щалва Дагъусттан къидир бав ва балайлуцIун бавкьусса гьухъа буруххан узбакIнал халкьуннал янна ххал дуллай.
— ХIабибат, вийн чIявуну хъатIайнгу оьвчай. Ци ххуй дизай ягу ци тIааьн къадизай цIанасса лак­рал хъатIай?
— ЦIана цинявппа хъатIив буллай бур заллаву. Заллаву буллалисса хъатIал цIу бакъар. ХIадурссаннийн бувкIун дуркуну, ягу къадуркуну лаглай бур инсантал. Ххуйну къабикIанссияв багьайсса куццуй жалингу дурцуну буттал къатлувун, жалиндалущал бувкIсса хъамалгу кьамул бувну, хьхьичIва кунма майданнив, арив, хIаятирттаву, чятирдугу бивщуну, булларча хъатIив, 200 азардахъул къурушру заллахгу къадуллайна.
ДакIния къабуккай, чIявусса инсантал литIлай бур тIисса ихтилат багьсса кIанттай, ца адаминал увкусса махъру: «Туну, ци барачат бикIайссар хъатIив чил заллаву буллай, бивкIурду шаппа буллалиний», тIисса. Зия хьуну дур жулва хъатIай балай чайсса, ссухIват байсса аьдат­ругу. Буттал буттахъая шихунмай жулва хъатIив ххуй байссия зюннав-дачIулул, цала чIуний увкусса балайлул. Ттизаманнул оьрчIру бунагу, ттулва оьрчIангу мукунсса хъатIив ххуй бизай. Ххарину бикIара ттущава ттулва оьрчIру жулла культурагу, аьдат­ругу кIулну, миннул кьимат буну тарбия бан бюхъаврия.
— Вин цукунсса тамашачи ххирар?
— Ттун ххирар сахIналийн увксса артистнал хIурмат бусса, хъатру ришлай балай чин гъира бутлатисса тамашачи. Къаххуй бизай балайчиначIан сахIналийн був­ккун къавтIутIиний. Ттунмарив ттулва чулухунмайсса тамашачитурал хIурмат, нава ххирану бушиву мудангу асар шай.
— ХIабибат, щил мукъур­ттийсса бур вил чIявуми балайрду?
— ХьхьичIва на учайссия Сулайман Чугуевлул мукъурттий. Буссар ттул цаппара балайрду Дагъусттаннал халкьуннал чичу Мирза Давыдовлул му­къурттийсса. Ванал шеърирдал жуж биривну, ми шеърирду хъинну ххуй бивзун язи бувгьу­ссия. ЦIана, хъунмурчIин, ттунна ххуй дирзсса макьан ларсун, щябивкIун, нава чичара ттулва балайлунсса махъру.
— СахIналийн був­ккун гьанавиххи хьусса чIу­н­нугу дикIайрив?
— Вайксса шиннардий сахIналийн буклай, сасануксса чIун ларгун дунугу, мудангу халкьуннал хьхьичIун буккан бигьану къабикIай. Гьунттий концерт духьурчан, хьхьувай шану къабияй.
— ХIакьинусса кьини ЦIуссаминалий хьу­­надакьлакьисса захI­матшивуртту ци дур?
— Гьай-гьай, цIуну сакин хъанахъисса миналий агьалинан бигьану бакъар. Амма агьали давурттал, тиху-шихунмай занан­сса транспортрал дузалну бухьурчан, шикку гийхмур райондалийнияр ххуйсса оьр­му бикIанссар. Оьрмулул хъунисса инсантал ялунгума ши­ккусса гьава бакьлай бур цанма тIий бур.
— Зунгу асар хъанай дурив хIукуматрал дуллалисса оптимизацияртту, сокращенияртту, бюджет ссу­ссукьу буллалаву?
— Дахьва ва даврийн бувкIсса цалчинсса гьантрайва багьунни ттун, сокращенияртту дуллай, 19 инсан даврия гьан уван. Цуксса тIалавсса бунугу, ттун циняв пенсионертал букьан буван багьунни.
— Вилла даву винна ччи­кун дуллан, вилла дакIнийсса планну би­ттур дулланшиврул ци дахчилай дур хIакьинусса кьини?
— Зун ччисса, гъира-шавкь ду­сса инсаннан, ттулва пикрилий, цичIав дахкъачайхьунссар. Гьай-гьай, цумурцагу давриву цинна лархьхьусса захIматшивуртту дикIай, хаснура цIанасса чIу­мал. ХIарачат буллай бура, ми захIматшивурттах къабурувгун, жулла даву дан. ТIайлассар, ттуща ва чIивисса мутталий чIалансса дахханашивуртту дан къархьунни, амма культуралул къатлуву уттинин ттущара шай­сса давурттив дував. Хъунмасса барчаллагь райондалул администрациялул хъунаманан, жул даврин аьркин дагьлагьимур ласунсса арцу итадакьай. «Зун аьркинмур на дузал данна, так зулла даву лажин кIялану дувара» тIун икIай.
— ХIабибат, вилва оьр­мулуву хьуссарив хIайп тIисса кIанттурду?
— Мукунсса кIанттурду ттулва оьрмулуву хьуну бухьурчангума, утти ттуща цичIав даххана дан къахьунссар. ХIатта 41 шинал оьрмулуву мукун хIайп чинсса, ттунна нач хьунсса цичIав дурну бакъара. На нину хIисаврайгу, хъамитайпа хIисаврайгу лайкьну бутав ттулва оьрму. Ттулва кулпатраву оьрчIру хъуни хьуннин на адаминалгу, хъамитайпалулгу хъар лархъун най бивкIра. Ттун тачIавгу хьхьичIун ххяхлан къаххирая, карьера дуллансса хияллай къабикIайссияв. Амма ттулва бакIрайн ва къуллугъ лавсунавхьур, хIарачат буллай бура даву лажин кIялану дан. Мунияту цIана хъунмур чIун даврин харж дуллан багьлай бур. Циксса чIярусса даву дунугу, ичIаллил кушурду бансса чIунгу лякъин багьлай бур.
— Хъаннил байрангу духьувкун, булунну укунсса суалгу. Цукун бизай вин Дагъусттаннал хъами?
— На Аьрасатнавугу, цайми билаятирттайгу личIи-личIисса хъаннищал хьунабавкьуссара. Амма ттун Дагъусттаннай кунма дан-дитан кIулсса, сахIибулхайр дусса, исвагьи­сса хъами чувчIав къаккавкссар. Нинухъру хIисаврайгу, ссурвал хIисаврайгу Дагъусттаннал хъанничIансса ттул хIурмат хъунмассар.
— 8-мур Мартрал байрандалул гьантрай ци чIа учинна Дагъусттаннал хъаннин?
— ХьхьичIва-хьхьичI хъаннин на дунияллий дакьаву чIа учивияв. Зу муданма дакIнилгу, чур­ххалгу, тIул-тIабиаьтралгу ххуйнува личIаннав.
Гьарица кьатIувай увкма ни­ттил ялун сагъ-саламатну зана шаваннав, ниттихъан оьрчIал дард къаккаккаваннав!
— Барчаллагь, ХIабибат, инавагу вилва оьрчIал ххари баннав!
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова