Лаккучури Бакуй цалчин къюкIлий операция бувма

7gaz_4Бакуй ялапар хъанахъисса лакраву бакъасса пишалул халкь бакъар. Миннаву чансса бакъар хIакинтал. Щалва шагьрулун кIулссар цIаларгсса ккарччал хIакинтал – уссурвал Ягизаровхъул, отолорингологтал – МахIаммадхан ва ванал арс Теймур Къажлаевхъул. Чансса бакъар гьар кьини чувшивуртту дуллали­сса укунмасса хIакинталгу.Ттуннив цIана бусан ччай бур шиккусса жула лаккучу, цувагу хирургну зузисса, Аьбдулхаликь ХIусайновлуя. Ваная ттун хьхьичIвагу бавссар жула шийхсса лакрал буслай. Яла захIматма къашайшала ванал ххассал айссар тIийри ттунмагу бавсса.

Увну ур Аьбдулхаликь Кку­ллал райондалийсса ЦIущардал шяраву 1950 шинал. Буттал шяраву 8 шинал школагу къуртал бувну, гихунмайсса кIива класс Ваччав къуртал бувну бур. Ттущалсса ихтилатраву Аьбдулхаликьлул хъинну иминну ва дакIнийхтуну бувсунни цала цалчинми учительтурая: Ва­ччав дуклакисса чIумал ЧIятусса Сулайман МахIаммадкьурбановлуя, ЦIущарнив дуклакисса чIумал Шарабуттин Аьбдуллаевлуя, АхIмад Мяммаевлуя, Аьбду­ра­хIим ЯхIъяевлуя, Шяпиулла АхIмадовлуя.
DSCF2375-(1)Школагу къуртал бувну, 1969 шинал ва дуклан увххун ур Ма­хIачкъалалив Медициналул институтравун. Шиккугу хъунмасса барчаллагьращал Аьбдулхаликь кIицI лаглай ур цалва педагогтурал цIарду: цIаларгсса терапевт, Да­гъусттаннал терапиялул школалул гьану бивзсса Хайруттин ХIажиевлул, травматолог Наби ЦIаххаевлул, Аскандар Масуевлул, туберкулезрал кафедралул хъунама ХIусайн ХIусайновлул.
Аьбдулхаликь институтраву дук­лакисса чIунну диркIун дур игьалагансса чIун дакъасса, цаннил хъирив ца дансса давурттал авадансса. Дуклай уна, зийгу ивкIун ур. Лу тIивтIуну, муних щяикIанмур чIун хъунмурчIин хьхьурай шайсса диркIун дур. Дяхттамур чIун лагай­сса диркIун дур лекциярдай, кафед­ралий ва лабораториярттаву дарсирдай. Цуппа ца лекция къаитабакьайсса бивкIун бур цалагу. Му чIумала язигу бувгьуну бур хирург­налмур пиша. Мединститутраву дуклакиссаксса хIаллай хъунма­сса захIматгу бан багьну бур цанмагу. Лечебный факультет ца яла захIматмунин ккаллийссар. Микку яла агьаммур дарсгу диркIун дур анатомия. Жагьилнал хъунмур къулагъасгу, чIунгу ванин хас дай­сса диркIун дур. Аьбдулхаликьлул цаннасса практикагу операцияр­ттай дувайсса диркIун дур. Институт къуртал баврил дипломгу буллуну, ва тIайла увккун ур зун Тамбовский областьрайн. Шикку Мучкапе тIисса шагьрулий азарханалул хирургиялул отделениялул хъунаману зий ивкIун ур. Яла дуклай ивкIун ур СССР-данул Медициналул элмурдал академиялувусса А.В. Вишневскийл цIанийсса Хирургиялул институтрал аспирантуралуву. Ванил хъунаманугу таний ивкIун ур академик М.И. Кузин. Ванал каялувшиннаралу 1986 шинал Аьбдулхаликьлул дурурччуну дур «Профилактика послеоперационных гнойных осложнений» тIисса диссертациягу. ЧIявусса затру лавхьхьуну бур ванан академик, хирург Михаил Кузиннуя. Цалва пишалуха зий уна элмийсса давурттахагу зий ивкIун ур. Аьбдулхаликьлул хирургиялун хасъсса макьалартту чIяруну рищай­сса диркIун дур «Хирургия – журнал имени Н.И.Пирогова» тIисса элмулул ва практикалул журналданий. Диссертация дурурччуну мукьахгу цува зий ивкIсса азарханалул отделениялий шин дурну дур.
Къашайшалтрал чулухасса барчаллагьрайсса макьалартту чичай­сса диркIун дур ваная райондалул кказитрайгу. Шикку лайкь хьуну ур Лениннул ХIурматлувсса грамоталун.
Аьбдулхаликьлул цувагу хIи­савну ряха уссу-ссу бивкIун бур. Вайннал нину къюкIлил азар дусса, инжитсса инсан бивкIун бур. Аьбдулхаликьлул чIаку мурадгу бивкIун бур хIакин хьунсса. ХIакин хьунугу, нину хъин дансса мутта ванахьхьун биривну бакъар. Вайннал ппу Халид ччатI шахьуну зий ивкIун ур. ОьрчIру, душру цачIун хьувкун, бу­ттал чIявуну тикрал байсса бивкIун бур: «Хъуннасса даву вихшала дурдив – хIарачат бувара му дузрайн дуккан дуван» тIисса махъру. Ца­ппара хIаллава Аьбдулхаликьлухь шавай зана хьу тIун бивкIун бур уссур­ссу. МахIачкъалалив зана хьуну ур 1988 шинал. Амма элмурдал кандидатнан, даву канилух дурксса пишакарсса хIакиннан шагьрулий даву къаляркъуну дур. Пикри хьуну бур цала ссу ялапар хъанахъи­сса Къизлардайн гьан. Шикку зий 2 шин дурну дур.
Аьбдулхаликьлул нину ва 3-мур курсирай дуклакисса чIумала яла ларгун дур. Ва цуппагу бувччуну бусса бур Бакуй. Му шийх буччаврил сававгу хьуну дур укунсса. Ванил къюкIлил къашавайсса арс шихун увкIун ивкIун ур хъин хьун. ЦикIуй дару-дарман къавхьухьун­ссия, Аьбдулхаликьлул уссин нясив хьуну бур Бакуя арх бакъасса Мардакяхан тIисса хIатталлив ишин. Шикку вайннал гъансса хъамитайпа яхъанай бивкIун бур. МуничIан вайннал нинугу дуркIун диркIун дур. Арснал дард духIан къархьу­сса ванил тунну пIякь куну, ххассал бан бювхъуну ба­къар. Ниттил аманатгу бивкIун бур, цил нурчIи арснал чIарав дишара, тIисса.
Аьбдулхаликьгу оьрмулуву хьхьичIа-хьхьичI Азирбижаннавун увкIун ур нину дуччин. Му диркIун дур 1972 шин. Жула учай­хха, кьюртIигу, талихIгу цанния ца арх къабуцайссар куну. Шикку ванан хьунабавкьуну бур ванал оьр­мулул дус хьусса, цала дакIнил лавсъсса душгу. Бакуйгу бигьану къабивкIун бур даву лякъин.
1992 шинал Аьбдулхаликь кьамул увну ур Каспийскаллал аьрали-хьхьирил госпитальданийн бачIи ставкалийн. Госпитальданий ванал бувну бур хъинну захIматсса ца­ппара операцияртту, миннувухва – къюкIлийн чIиллу щусса ишгу. Госпитальданул каялувшинналул, Аьбдулхаликьлун хIакиннал щалва ставкагу буллуну, цаппара хIаллава ва хирургиялул отделениялул хъунаману ивтун ур. Аьрали-хьхьирил госпитальданий зузисса ва цаппара хIаллава аьрали бурж лахъан увцуну ур. Му чIумал байбивхьуну бур Къарабахнаву дяъвигу. Шанна шинай ивкIун ур фронтрая тIайла буклакисса лихха-личча хьусса, щавурду дирсса аьралийтал хъин буллай.
«ТтучIа дуссия кIира отделение, – дакIнийн бутлай ур Аьбдулхаликь. – Щавари хьуминнал нех дирхьуну дия жучIан. На нара хьунадакьайссия санитар самолетру ва поездру. Шанна шинал дяниву ттул канилух миксса саллатI був­ккуна. ДакIний бур жагьилнал къюкIлийн чIиллу щуну увцуну бувкIсса иш. Га ия Каспий Флотрал жамилийсса оьрмулул 19 шинавусса моторист, Юрий Зорин тIисса. Даврия махъ шавай нанисса ванахун кIия жагьил бахчилан бивкIун бур. Ахиргу чIиллугу щуну ливхъун бия. Матрос цува цала ччаннай увкIун ия жул госпитальданийн. ЖучIан ияннин къюкIлил чIаравсса кIанай оь батIлай бивкIун, жучIан ияйхту къюкI дарцIуна. Му дия ахттакьун ссят 5 хъанахъисса чIун, медсестрахъул ва анестезиолог даврия лавгсса чIун. Операционныйлувун гьаз увну, байбивхьуру ци бан шайрив ххал буллай. ЧIявусса оь экьилавгун бия, давление дия яруннал хьхьичI дагьну най. ЧIаравсса Крупскаял цIанийсса роддомрая анестезиолог учIан увну, улувкьура операция буллай. Операция къуртал шаврицIун ялун увкIуна хирург ва операциялул сестра. Га операция яруннил хьхьичIа хIакьинугу къабукьай, – буслай ур Аьбдулхаликь. – Оь бавтIсса кIанайн дахьрасса чIила щувкун, гива, личин хIадурну диркIсса кунна, къюкI лирчуну, ришлан диркIуна. На щих-унугу ялугьлай, чансса чIал хьу­ссания, га жагьил ивчIанссия тIий икIара ттухьва нава. Ссят хьухьун­ссия га захIматсса операция буллай. Матрос хъин хьуна. Му иширая «Красная звезда» тIисса кказитрай чивчуну бия 1992 шинал августрай дурксса «Рана на сердце» тIисса макьалалуву, Каспийскаллал Флотилиялул госпитальданий ттинин къабувсса операция бувну бур тIий. На бувсса га журалул операция Бакуйннал медициналул тарихраву цалчин бувсса операция бивкIун бия».
Тай шиннардий «На страже Каспия» тIисса кказитрай аьрали хIакин Аьбдулхаликь ХIусайновлуя чирчуну диркIун дур «Семь тысяч операций» тIисса макьала. Бакуй зузисса 30 шинал мутталий ванал мяйжаннугу арулазарунниха ливчусса операцияртту бувну бур. Миннува так кIива къюкIлийн, мигу цахунма къабагьайсса бунагу иш багьну бан багьсса. «КъюкIлий операция бан нигьакъаувсунав ина?» тIисса суалданун, ванал чайсса бивкIун бур: «Нигь дия, амма инсаннал оьр­мугу ххассал бан багьлай бия­хха», – куну.
Муния махъгу ванаясса макьалартту чан хьуну дакъар Бакуйннал кказит-журналлай. Ца мукунсса макьалалуву буслай бур саллатIнал няракъатлуву абсцесс хьусса иширая. Аьбдулхаликьлун багьлай бивкIун бур бакIрал ттурчIавух инструмент ливкIуну, нярайсса лал дукьан. Чансса ташвиш хьурча, къашайшала ивчIансса нигьачIишиву хъуннасса диркIун дур. Амма Аьбдулхаликьлул паракьатшиврул, сисаврил нигьачIишиврухун багьан­сса мутта биривну ба­къар. ЧIявусса халкьуннал оьрмурду ххассал був­сса, чIявуссаннал зукьлурдалу яхьу­сса инсан ур ва. Хирургнал давриву хъунма­сса иш буссар каруннаву, хаснува кIиссурттаву. Мяйжаннугу, Аьбдулхаликьлул кару дур Аллагьналла магьирну ля­хъан дур­сса куннасса, урувгнал яру батIин къашайсса. Ва ур ка савав­сса хIакин. Няракъатлуй, цIумулий, сситтукъат­луй, туннурдай операция бан нясив хьуминнан щиннияргу хъинну бувчIин аьркин­ссар вай махъру. Аьбдулхаликь ур я цайва, я цайминнай рахIму къабайсса, къашайшалал щалла обследование къадурну, махъра-махъсса диагноз кIул къадурну паракьат къашайсса хIакин. Къашайшалал ялун ххюйла-ряххийла уххавантIиссар, аьркинну ухьурча, цама пишакар-хIакин учIан увантIиссар маслихIат кка­ккан, цалвами буруккинну махъ кьабивтун, къашайшалалми хьхьичIун буккан буллантIиссар. Ва ур мукун лявхъуну.
20 шин дурну дур ванал госпитальданий зий. Бакуй «Евровидение» диркIсса 2012 шинал Аьбдулхаликь пенсиялийн ув­ккун ур. Пенсиялийн увккун унагу медициналул къуллугърал подполковникнал чиндалуву гиккува зий ивкIун ур.
Ларгмур шинал сентябрьданул ахирданий, щинкIуйгу цичIав бувчIин къабувну, цакуну Бакуйннал аьрали госпиталь лавкьунни. 160 инсан цакуну даву дакъа личIан увунни щил дяниву ци хьуссарив. Даву дакъа ливчIсса вайксса халкьуннан зунсса цайми кIанттурду ккаккан бувну бакъар. Буллуну захIматрал книжкардугу, кьацIру лавкьуну щябивкIун бур.
Вана укун кару мусилсса хIакин цанма ххирасса пишарацIа хьуну ур. ХIакьину-гьунттий Арманинащал ци аваза хьунавав тIисса Бакуй Аьрали госпиталь лавкьуну буссар. Гьар кьини кIирагу хIукуматрал дянивсса дазуй личIи-личIисса ишру хьушивруясса баян бавуртту ду­ссар, ччимур чIумал ци-бунугу хьун бю­хъайсса тагьар дунугу, госпиталь лавкьуну буссар.
— Даву дакъа на къаацIайссара. Частныйсса клиникарду чансса бакъар жучIа, – тIий ур Аьбдулхаликь ихтилатраву.
Ванал бур хъинну ххаллилсса кулпат. Аьбдулхаликьлул кулпат Аслигу бур ЦIущарниятусса. Ва бур паланг мазрал учитель. Чил мазурдил институтгу къуртал бувну, чIярусса шиннардий зий бивкIун бур учительну. ЦIана Асли пенсиялийн бувккун шаппа бур, классический гимназиялуву дуклакисса цалва душ Нарминнущал дарсру хIадур дуллай.
Аслилгу бувсунни чан-кьансса цала уссурссунная. ХIасил вайнная цурдалусса гьарта-гьарзасса макьала чичинна цамур ххуллух.
КутIану бусан, ванил буттал ппу Аьбдулманаплуйн ялун цIа диркIун дур Апанни тIисса. Хъинну бусравсса, чIявусса ккавксса адамина ивкIун ур цувагу, тай шиннардий Кировлущал, М. Багъировлущал хIала-гьурттушиву ду­сса. Граждан дяъвилул шиннардий фронтрай талай ивкIун ур. Цувагу дин-чак дусса, дяъвилий талай унугу, Аллагь хъамакъаивтсса, цалва аьрали дустураха дуаьрду дуллай икIайсса ивкIун ур. МахIачкъалалив яхъанахъи­сса Аслил уссу Шамил Кьурбанов усса ур инженер-нефтяник. МуницIун ва усса ур техникалул элмурдал кандидат. Инженер унугу, Шамиллул дакIмур мудан кIункIу тIий дикIайсса диркIун дур литературалучIан, хъуни ба­къасса хаварду чичлансса гъирарал ларсун. Ванал макьалартту чIяруну дуккайсса дур республикалул кказит-журналлайгу. Жагьилнийва икIайсса ивкIун ур литературалул минахур. Утти махъсса шиннардий унгу-унгуну творчествалухун агьну, цала хавардал ца лу итабавкьуну, кIива итабакьин хIадур буллай усса ур.
Вайннал ппу МахIаммадрасул ивкIун ур юрист. Ваналгу хиял бикIайсса бивкIун бур цала канихчичрурдал, дакIнийнбичавурттал лу итабакьинсса. ЦIана Шамил усса ур бутталми канихчичрурдугу цачIун дурну, мунал аьпалун ца лу итабакьин дакIнийну.
Вана укун ххаллилсса лакрал кулпат яхъанай бур жул Бакуй. Миллатрал яхIгу-къириятгу дурур­ччуну, цивппа лак бушиврия пахрулий зий-занай ва цивппа яхъана­хъисса кIану чIюлу буллай.
СалихIат Аьлиева
ХIадур бувссар
З. АьбдурахIмановал