Ваналгу машгьур бувссар Дагъусттан

kkserМурад МахIаммадович Къаж­лаев ур Хъуна­сса шаэр Расул ХIамзатовлул даражалий республикалийгу, Аьрасатнавугу ва щалва билаятрайгу машгьур хьусса инсан. ХIакьинусса кьини ванал музыкалул произведенияртту бур дуллу дунияллийх ппив хьуну. Ва хъанай ур дагъусттаннал произведениярттай цалчин балет бивхьусса автор.

И. Саидова
Пахрулий учин бюхъанссар, дунияллийх машгьур хьу­сса композитор Мурад Къажлаев, лакрал миллатрал акъассагу, щалвагу билаятрал аьзизсса арсри куну.
Мурад Къажлаевлул цIа ля­личIинура кIулссар ва бусравссар музыка ва музыкалул искусствалува за бувчIуминнан. Республикалул музыкалул тарихраву Мурад МахIаммадовичлул цIа хьхьичI ххуттай дуссар Да­гъусттаннал профессиональныйсса музыкалул гьану бивзминнавух. Ванал цалла творчествагу дур Ватандалул оьрмулуцIун, макьаннацIун, мунил авадансса тарихрацIун, фольклордануцIун дархIусса. Мурад Къажлаев, гьунар бусса дирижер, композитор акъассагу, ур музыкалул циняв­ппагу жанрарду лаласун бювхъу­сса инсан. Ванин барану хъанай бур «Фархад ва Ширин» симфониялул, «О тебе» тIисса Расул ХIамзатовлул мукъурттийсса вокалданул циклардал, «Горянка» балетрал ва чIявусса цаймигу музыкалул жанрардал автор ушиву. Цалчин Дагъусттаннал миллатрал балет бивхьумагу хъанахъиссар Мурад Къажлаев. Му цуппагу бивхьуссар 1968 шинал Ленинградуллал опералул ва балетрал театрданул сахIналий. Ва опералийну та чIумал ванал творчествалун хъунмасса асар биян бувссар.
Цува Мурад МахIаммадович хIакьинусса кьинигу цалва пишалийн хаин хьуну акъар. Шинну наниссаксса ванал дакIниву музыкалухсса гъира-шавкь хъиннура ягин шаву дакъа, хъисгу хьхьара хьуну дакъар.
Машгьурну, бусравну ва сий дуну ур ва жулла республикалий, Аьрасатнаву ва дазул кьатIув. Мурад Къажлаевлул творчествалун лавайсса кьимат бишлай, Республикалул БакIчи Рамазан АьвдуллатIиповлул хIукму бунни композиторнал 85 шинал юбилей ларайсса даражалий кIицI лагансса. Президентнал бувсса хасъсса хIукмулийн бувну, ккаккан дурну дур Мурад Къажлаевлул юбилейран хасну дувансса давурттал план. Январь зурул 15-нний МахIачкъалалий, Оьруснал театрдануву, лахъа-хъунну кIицI лаган тIий дур композиторнал юбилей. Гьашинусса щалла шинал лажиндарай дуллан най бур Мурад Къажлаевлул музыкалул произведениярттан ва художествалул кинорттан хас дурсса «Виват, маэстро» тIисса фестиваль. Республикалул Культуралул министерствалул музыкалул идарарттай ва искусствалул школарттай буллантIиссар Къажлаевлул творчествалун хас бувсса музыкалул конкурсру ва вечерду.
Ванал юбилейрай ккаккан дуллантIиссар Мурад Къажлаевлул оьрмулия ва творчествалия бусласисса кинорду.
Му бакъассагу, юбиляр лахъа-хъун уван вай гьантрай рес­публикалийн бувкIунни «Гая» тIисса Азирбижаннал вокалданул квартет ва Ростоврая­сса джазрал музыкалул балайчитал.
Мукунма Мурад Къажлаев юбилейращал барча уван ванал ужагърайн бувкIунни цикссагу бусравсса ва хIурмат лавай­сса хъамал.
Республикалул культуралул министр Зарема Буттаевал юбиляр барча уллай, бувсунни ванал дунияллийх цIа дурксса творчествалия.
«Мурад МахIаммадович Къаж­лаев ур Хъунасса шаэр Расул ХIамзатовлул даражалий республикалийгу, Аьрасатнавугу ва щалва билаятрайгу машгьур хьусса инсан. ХIакьинусса кьини ванал музыкалул произведенияртту бур дуллу дунияллийх ппив хьуну. Ва хъанай ур дагъусттаннал произведениярттай цалчин балет бивхьусса автор. Мурад МахIаммадович зий ивкIссар цIа дурксса Азирбижаннал халкьуннал артистка Натаван Щейховащал ва цаймигу гьунар бу­сса Азирбижаннал артистуращал. Цимилгу цалва музыкалул произведениярттал концертирттащал лавгссар Бакуйн. Цумур билаятрайн гьарчангу, Мурад МахIаммадович мудангу бусраврай кьамул айсса ивкIссар. Мурад Къажлаевлул чIярусса шиннардил лажиндарай сакин був­сса ххаллилсса музыкалул творчествалул ххазина жува утти хъиннува машгьур бан аьркин­ссар Дагъусттаннал бакъассагу Аьрасатнал халкьуннангу»,- увкунни Зарема Буттаевал.
Пахрулий кIицI лаганну Мурад Къажлаевлул каялувшиндаралу республикалий тIивтIушиву ляличIинува итххявхсса оьрчIансса музыкалул школа. ХIакьинусса кьинигу ва школа хъинну сий дуну ва машгьурну бур. Ва школалий хIасул дурну дур гьунар бусса оьрчIру хъиннува итххяххан бувансса цинярда шартIру. Мурад Къажлаевлун укунсса школа Американаву ккавккун, 17-хъул шиннардий хияллай ивкIссар ва школа жулла республикалийгу тIитIин. Ванал 80 шинал юбилейран хасну, республикалул хъуниминнал кумаграцIух, 2011 шинал ахиргу тIивтIуссар ляличIинува итххявхсса оьрчIансса школа.. Мурад Къажлаевлул республикалий музыкалул чулухунмай итххявхсса оьрчIансса школа тIитIаврил мурадгу, гьунар бу­сса оьрчIру аьлтту баву ва миннал чIарав бацIаву дур. Цалва Мурад МахIаммадовичлулгу Бакуй оьрчIсса чIумал къуртал бувссар итххявхсса оьрчIансса музыкалул школа.
Мурад Къажлаев ув­ссар 1931 шинал Бакуй, хIаки­ннал кулпатраву. Музыкалул чулухунмайсса гьунаргу ванаву ччянива аьлтту хьуну бур. Дяъвилул шиннардий, 12 шинавусса, чIавасса Мурад, дуклаки оьрчIащалсса цалчинсса ансамбльданущал, щавурду дирну бувкIсса аьралитуран концертру ккаккан дуллай ивкIссар. Композиторнал ларайсса кIулшивугу ванал ларсъссар Азирбижаннал ПаччахIлугърал консерваториялий профессор Борис Зейдманнул каялувшиндаралу. 1954 шинал, консерваториялул студентну унува, Мурад МахIаммадович кьамул увссар СССР-данул композитортурал членну.
Бакиннал консерваториягу къуртал бувну, зун ивкIун ур МахIачкъалаллал музыкалул училищалуву ва цалла сакин дурсса Дагъусттаннал радиолул симфонический оркестрданул дирижерну. Буттал улклул макьанну лахьлахьийни ванан бувчIлан бивкIун бур Ккавкказуллал фольклор, ттизаманнул музыкалуха дакъассагу, архну чIалачIисса куннасса джазрал музыкалухагума лархьхьусса душиву. Щалвагу Дагъусттаннайх уклай, ванал ахттар дурну дур халкьуннал макьанну. ЦIу-цIусса темарду ахттар даву мурад­рай, Къажлаевлун пикри хьуну бур Москавлийн гьан.
Мурад Къажлаев ур ацIаву дакъа музыка чичлачисса композитор ва жяматийсса ишккакку. ХIакьинусса кьини ванал творчество хъинну машгьурну дур, Дагъусттаннай дакъассагу, чил билаятирттайгу. Мурад Къажлаев цимилагу лайкь хьуссар Дунияллул премиярттан. Гьунар ххисса пианист ва магьирсса дирижер, Мурад Къажлаевлул 20 шин дурссар Юрий Силантьевлул цIанийсса концертрал оркестрданул художествалул каялувчину ва хъунама дирижерну. Му чIумал ва архIала зий ивкIссар С. Рахманиновлул цIанийсса Ростовуллал ПаччахIлугърал консерваториялул педагогну.
Мурад Къажлаевлул ляли­чIиссава гьунар аьч хьуссар кинордансса музыка чичавривугу.
— Ттула цалчинсса «Тучи покидают небо» тIисса киноран на шанна киноран диял хьунуксса макьанну чирчуссия, — тIий, дакIнийн бутлай ур композитор.
Вания хъиндайдихьу хьуну, КъажлаевлучIан Аьрасатнал хъунисса, сий дусса киностудиярттал заказру дукIлан диркIун дур. Цинярдагу кинордавугу композитор цува ивкIун ур оркестрдал дирижерну. Мурад Къажлаевлул 42 кинорансса музыка чивчуну бур. МиннуцIун бавхIуну ва кIул хьуну ур машгьурсса режиссертуращал ва актертуращал, цIанихсса балайчитуращал.
Щаллагу дунияллий машгьурсса киномузыкалул усттар, Италиянал композитор Нино Рота чичлай ур: «Мурад Къажлаевлул хIурмат ттучIа хъунма­ссар, мунал гьунар, цалва мархрая байбивхьусса бухьурчангу, дунияллул халкьуннал музыкалул даражалийн бивсса буну тIий».
— Мурад Къажлаевлуща бювхъунни цалла творчествалуву цачIун дан жулла аьдатру ва цIушиннарду. Мунал цIушиннардал цIакь дуллай дур жулла аьдатру, аьдатирттал – цIушиннарду. Мунал макьаннал ттувун хъунмасса ххарисса гьавас бутай. Мурадлул ппу хирург ия. Мунал хъин дайва инсаннал чурххал цIуцIаву, Мурадлул, тIурча, хъин дуллай ур инсантурал дакIру, — тIий чичлай ур хъунасса шаэр Расул ХIамзатов.
Мурад Къажлаевлул сочинениярттал сияхIраву бур 360-нния ливчусса произведенияртту. Аьрасатнаву, ФРГ-наву, США-наву ва Италиянаву итадаркьуну дур ванал произведениярттащалсса 33 пластинка ва 25 компакт-диск.
ХIакьинусса кьини машгьурсса композитор ва дирижер хIадур буллай ур жагьилсса музыкантътал. Ва хъанахъиссар Дагъусттаннай ляличIисса гьунар бусса оьрчIансса музыкалул школалул гьану бивзма, му школалучIа Дагъусттаннал музыкалул культуралун хас бувсса ляличIисса музей тIивтIума.